Mười năm trước, anh Dũng, TP HCM, khi đó 29 tuổi và vừa cưới vợ, phát hiện suy thận giai đoạn cuối. Chưa kịp chuẩn bị gì cho tương lai gia đình nhỏ, anh buộc làm quen cuộc sống mới - một tuần ba buổi chạy thận, bất kể nắng mưa hay lễ tết. Mỗi tháng anh tốn 3-5 triệu đồng cho chi phí ngoài danh mục BHYT.
Từ nhân viên văn phòng, anh chuyển sang làm công nhân giặt giũ để phù hợp lịch chạy thận, lương 6-7 triệu đồng mỗi tháng. Những ngày lọc máu, anh đi làm buổi sáng, chiều tối vào viện chạy thận ca đêm. Ngày hôm sau tỉnh dậy, cơ thể còn mệt lả, anh đi làm ca chiều.
Sức khỏe giảm sút, chóng mặt, mệt mỏi sau mỗi lần chạy thận, nhưng anh vẫn cố duy trì công việc để không trở thành gánh nặng gia đình. Thu nhập eo hẹp khiến hai vợ chồng gác lại chuyện sinh con. "Chi phí ghép thận quá lớn, chúng tôi không dám nghĩ đến con cái, chỉ mong đủ sức duy trì chạy thận và lo sinh hoạt từng ngày", anh nói.
Không riêng anh Dũng, nhiều bệnh nhân cũng phải "cân từng đồng" để duy trì điều trị. Giá chạy thận nếu không có BHYT chi trả sẽ dao động 700.000-2.000.000 đồng mỗi lần hoặc cao hơn tùy dịch vụ từng nơi, vật tư y tế sử dụng... Với người có BHYT đúng tuyến, mức bảo hiểm chi trả tối đa là 567.000 đồng mỗi lần. Tuy nhiên, người chạy thận ba lần mỗi tuần, tổng chi phí một tháng bao gồm thuốc men, xét nghiệm và các khoản phụ phí, khoảng 2,5-12 triệu đồng. Chi phí này người bệnh tự trả - gọi là đồng chi trả với BHYT.
Áp lực tài chính khiến không ít bệnh nhân buộc giảm tần suất lọc máu, bỏ thuốc hoặc bỏ xét nghiệm, tăng nguy cơ biến chứng nặng, kéo theo chi phí điều trị cao hơn về sau.
Bệnh nhân chạy thận nhân tạo tại Bệnh viện Thống Nhất, TP HCM. Ảnh: Phùng Tiên
Tại phiên thảo luận Quốc hội mới đây, giáo sư Nguyễn Anh Trí đề xuất miễn viện phí sớm cho bệnh nhân chạy thận thay vì chờ đến 2030. Theo ông, đây là nhóm bệnh nhân chịu gánh nặng tài chính và tâm lý lớn, thu nhập thấp, khả năng lao động giảm, cần được ưu tiên. Miễn viện phí không chỉ là hỗ trợ tiền bạc mà còn mang ý nghĩa nhân văn, bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe cho người mắc bệnh mạn tính.
Thực tế, Quỹ BHYT hiện chi hơn 4.000 tỷ đồng mỗi năm cho người chạy thận, tương đương 2,4-7,5% tổng chi y tế. Dù vậy, việc phải tự chi thêm hàng triệu đồng mỗi tháng vẫn còn là gánh nặng lớn với nhiều người. Do đó, miễn viện phí cho nhóm bệnh nặng, mạn tính như chạy thận có thể giúp họ duy trì điều trị, giảm biến chứng và tránh rơi vào vòng xoáy nợ nần và khó khăn kinh tế.
Đồng tình với đề xuất trên, BS.CK2 Ngô Trọng Vinh, Chủ nhiệm Khoa Lọc máu - Nội thận, Bệnh viện Quân y 175, nói rằng chạy thận là điều trị suốt đời, khác với các kỹ thuật can thiệp chỉ thực hiện một lần. "Đồng chi trả kéo dài khiến bệnh nhân rất áp lực", ông nói.
Theo bác sĩ Vinh, mức BHYT chi trả cho một ca chạy thận hiện còn thấp so với giá thành thực tế. Bệnh viện công có hạ tầng Nhà nước đầu tư nên chi phí chạy thận thấp hơn, còn bệnh viện tư phải tự gánh máy móc, nhân lực, mặt bằng... khiến giá thành cao. Tuy nhiên, BHYT lại thanh toán một mức như nhau, khiến bệnh nhân dồn về bệnh viện công vì chi phí thấp, làm hệ thống luôn trong tình trạng quá tải.
Dù vậy, các chuyên gia cho rằng miễn viện phí hoàn toàn cho chạy thận ở thời điểm này là khó khả thi. PGS.TS Nguyễn Bách, Trưởng khoa Nội thận - Lọc máu, Bệnh viện Thống Nhất, cho biết ở Mỹ, Nhật, bệnh nhân được hỗ trợ gần như toàn bộ chi phí điều trị, thậm chí có dịch vụ xe đưa đón, bữa ăn dinh dưỡng được bảo hiểm chi trả. Trong khi đó, khả năng BHYT chi trả của Việt Nam còn hạn chế.
Ở các nước phát triển, BHYT trả chi phí mỗi ca chạy thận 220-800 USD. Tại các nước thu nhập trung bình, mức hỗ trợ thấp hơn, khoảng 20-100 USD. Riêng Việt Nam, BHYT thanh toán chỉ hơn 20 USD (tối đa 567.000 đồng) và giữ nguyên mức này nhiều năm.
"Giá này quá thấp, bệnh viện không đủ trả chi phí, các vật tư như dây và màng lọc phải tái sử dụng, chi phí nhân công chưa tính, người bệnh vẫn phải đóng thêm", bác sĩ Bách nói.
Hiện Việt Nam mới đáp ứng nhu cầu lọc máu cho khoảng 30% bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối, tương đương 40.000 người. Khoảng 70% còn lại không tiếp cận được điều trị do khó khăn kinh tế hoặc thiếu nguồn lực, chủ yếu điều trị nội khoa, tiên lượng rất xấu. Ngay cả với nhóm 30% bệnh nhân đang điều trị, hệ thống cũng đã quá tải; nếu bao phủ toàn bộ bệnh nhân nhu cầu, khả năng cung ứng sẽ càng khó khăn.
Theo bác sĩ Bách, bệnh nhân phải chạy thận kéo dài cả đời, nhiều bệnh nhân sống 15-20 năm, thậm chí 20-30 năm. Chi phí cộng dồn là rất lớn, gây áp lực lên ngân sách, nhân lực và đầu tư kỹ thuật nếu mở rộng miễn phí toàn bộ. Ông cho rằng cần tính toán kỹ dự báo bệnh nhân, chi phí vật tư, thuốc men, tiền lương, cũng như khả năng duy trì, tránh quá tải bệnh viện và ảnh hưởng đến các dịch vụ y tế khác.
Trong bối cảnh nguồn lực còn hạn chế, các chuyên gia đề xuất trước mắt BHYT nên nâng mức chi trả để người bệnh có thể điều trị ổn định, đồng thời giúp cả bệnh viện công và tư duy trì hoạt động chạy thận. Song song đó, Việt Nam cần đẩy mạnh tầm soát, phát hiện và kiểm soát sớm bệnh thận để giảm số ca tiến triển tới suy thận giai đoạn cuối - giải pháp bền vững nhất để giảm tải hệ thống y tế.
Cần chủ động khám sức khỏe định kỳ, đi khám khi có dấu hiệu bất thường như phù, mệt mỏi, tiểu ít, nước tiểu đổi màu, huyết áp tăng. Duy trì uống đủ nước, vận động thường xuyên, kiểm soát cân nặng, ăn giảm muối, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn. Không tự ý sử dụng thuốc bừa bãi, thực phẩm, thuốc đông y không rõ nguồn gốc. Người có bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường phải điều trị tốt. Gia đình có người bị suy thận, bệnh viêm cầu thận IgA, các thành viên cùng huyết thống nên tầm soát chức năng thận, xét nghiệm đạm niệu, đạm máu để đánh giá và nhận biết sớm các vấn đề bệnh lý.
Với anh Dũng, mỗi lần chạy thận không chỉ mệt mỏi về thể xác, mà còn là gánh nặng tinh thần vì lo chi phí, lo sinh hoạt, lo trở thành gánh nặng cho vợ, không dám nghĩ nhiều đến tương lai. "Nếu được miễn viện phí, tôi bớt lo tiền bạc và cảm thấy mình vẫn còn giá trị, vẫn có thể sống cùng vợ, chứ không phải là gánh nặng cả đời cho gia đình", anh nói.
