Từ đầu năm đến nay, cả nước đã có 85 ca mắc bệnh do não mô cầu, ít nhất 2 ca tử vong, trong đó nhiều bệnh nhân ở độ tuổi thanh thiếu niên. Như quân nhân 24 tuổi tử vong ngoại viện hồi tháng 2, 7 ca tiếp xúc gần cũng được phát hiện dương tính, phải uống thuốc dự phòng. Gần đây nhất, ngày 27/10, Bệnh viện Đa khoa Hà Đông (Hà Nội) tiếp nhận một nam thanh niên 24 tuổi nhập viện với triệu chứng sốt, đau đầu, cứng gáy điển hình của não mô cầu, chưa tiêm ngừa vắc xin. Trước đó, thiếu niên 14 tuổi ở Đắk Lắk nhập viện tại Bệnh viện Đa khoa Trung tâm tỉnh Gia Lai, được chẩn đoán mắc não mô cầu gây sốc nhiễm trùng huyết tối cấp, hoại tử chi, phải chuyển lên tuyến trên để phẫu thuật.
Bác sĩ Đoàn Thị Khánh Châm, Quản lý Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, cho biết bệnh do não mô cầu có thể gây tử vong chỉ trong 24 giờ. Nếu không được điều trị kịp thời, cứ 2 người mắc bệnh thì có 1 người tử vong. 20% số người sống sót gặp phải các di chứng nặng nề như cắt cụt chi, điếc, liệt, chậm phát triển tinh thần…
Bác sĩ Châm cho biết, vi khuẩn não mô cầu cư trú ở vùng hầu họng của con người. Mầm bệnh lây lan qua đường hô hấp khi hít phải dịch tiết mũi, họng từ người bệnh hoặc người lành mang trùng. Những người sinh hoạt gần gũi cùng phòng, ký túc xá, quân ngũ, trường học… dễ bị lây bệnh hơn.
Trường hợp người lành mang trùng thường khiến vi khuẩn âm thầm phát tán nên khó kiểm soát. Nhiều nghiên cứu cho thấy, thanh thiếu niên là nhóm người lành mang trùng nhiều nhất, đạt đỉnh là nhóm 19 tuổi với 23,7%.
“Nhóm thanh thiếu niên thường thuộc độ tuổi đi học, đi làm, thường xuyên giao lưu, tiếp xúc với môi trường đông người. Đồng thời, thanh thiếu niên cũng thường xuyên gặp áp lực học tập, công việc, có thói quen thức khuya, hút thuốc lá, uống rượu bia và ăn uống thất thường làm suy giảm hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho vi khuẩn não mô cầu tấn công”, bác sĩ Châm lý giải.
Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Mỹ (CDC), thanh thiếu niên là 1 trong 3 nhóm có nguy cơ mắc não mô cầu cao bên cạnh nhóm trẻ dưới 1 tuổi và trên 65 tuổi. Một nghiên cứu đăng trên Thư viện Y khoa Mỹ (2024) ở 184 trường hợp mắc não mô cầu, tỷ lệ mắc bệnh ở người từ 13-19 chiếm 34,2%. Tại Việt Nam, thanh thiếu niên và người trưởng thành chiếm 60% số ca não mô cầu được báo cáo.
Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất
Bệnh do não mô cầu có những biểu hiện ban đầu thường mờ nhạt. Các triệu chứng như sốt, đau đầu, đau họng… có thể nhầm lẫn với cúm dẫn đến chậm trễ điều trị. Vi khuẩn não mô cầu gây ra các bệnh cảnh như viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết hoặc cả hai, viêm phổi, viêm khớp, viêm màng ngoài tim… Có 5 nhóm huyết thanh não mô cầu thường gặp, chiếm khoảng 90% số ca bệnh là A, B, C, Y, W. Ước tính, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu trường hợp nhiễm não mô cầu, khoảng 135.000 người tử vong trên toàn cầu.
Một phân tích đăng trên Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ, dựa trên số liệu của 163.758 bệnh nhân bị não mô cầu xâm lấn cho thấy, tỷ lệ tử vong do nhóm huyết thanh W và C cao, lần lượt chiếm 12,8% và 12,0%, tiếp đến là Y chiếm 10,8% và B chiếm 6,9%.
Hiện Việt Nam đã có các loại vắc xin phòng ngừa đầy đủ 5 nhóm huyết thanh gây bệnh não mô cầu, chỉ có trong tiêm chủng dịch vụ gồm: vắc xin phòng nhóm B, vắc xin phòng nhóm B và C, và vắc xin cộng hợp tứ giá ACYW giúp bảo vệ đồng thời 4 nhóm huyết thanh A, C, W, Y. Với vắc xin cộng hợp ACYW, lịch tiêm rất đơn giản, chỉ 1 liều cho trẻ từ 12 tháng, thanh thiếu niên và người lớn. Chỉ cần 1 liều có thể bảo vệ 4/5 nhóm huyết thanh gây bệnh phổ biến. Theo CDC Mỹ, từ khi khuyến nghị thanh thiếu niên tiêm vắc xin cộng hợp tứ giá A, C, Y, W-135 vào năm 2005, tỷ lệ mắc bệnh não mô cầu ở thanh thiếu niên do nhóm huyết thanh C, Y, W gây ra đã giảm 90%.
vắc xin não mô cầu không tạo miễn dịch chéo giữa các nhóm huyết thanh gây bệnh, vì vậy, thanh thiếu niên cần tiêm đầy đủ vắc xin để được bảo vệ rộng trước 5 nhóm huyết thanh gây bệnh. Việc hiểu nhầm chỉ cần tiêm một loại vắc xin là đủ có thể khiến thanh thiếu niên vẫn có nguy cơ mắc bệnh.
Cùng với tiêm vắc xin, bác sĩ Châm khuyến cáo thanh thiếu niên nên thực hiện tốt các biện pháp như đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên với xà phòng, súc miệng, họng bằng các dung dịch sát khuẩn, sinh hoạt điều độ... Nếu có các biểu hiện nghi mắc bệnh, cần đến cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Khánh An (tổng hợp)
