Virus “quen mà lạ”: Tác nhân số 1 gây bệnh hô hấp ở trẻ nhỏ
PGS.TS Nguyễn Thị Diệu Thúy - Chủ nhiệm Bộ môn Nhi, Trường Đại học Y Hà Nội - cho biết RSV (Respiratory Syncytial Virus) là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh lý đường hô hấp ở trẻ em trên toàn thế giới cũng như tại Việt Nam. Hiện tại, căn bệnh này không có điều trị đặc hiệu, các bác sĩ hiện chỉ có thể điều trị triệu chứng và hỗ trợ hô hấp.
“RSV không phải là virus lạ, nhưng thường gặp ở nhóm đối tượng đặc thù là trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt là dưới 6 tháng - lứa tuổi hệ miễn dịch còn rất yếu, chưa hoàn thiện”, PGS Thúy nói. Ngoài ra, người trên 65 tuổi cũng là nhóm có nguy cơ cao vì tình trạng miễn dịch bị suy giảm.
Bệnh nhi mắc RSV điều trị tại Khoa Nhi, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội (Ảnh: Tú Anh).
Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, hệ miễn dịch còn non nớt, chủ yếu dựa vào miễn dịch thụ động được truyền từ mẹ. “Trẻ mới chào đời như một tờ giấy trắng, được mẹ trao cho ‘"của hồi môn" quý giá là kháng thể phòng ngừa các bệnh lây nhiễm như uốn ván, sởi... giúp bảo vệ cơ thể trong những tháng đầu đời,” chuyên gia cho biết.
Khoa Nhi, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội 2 tháng vừa qua ghi nhận tình trạng “tràn ngập” bệnh nhi RSV. “Khoảng 50 bệnh nhân nằm viện hiện nay nhiễm RSV, nhưng ở nhóm trẻ dưới 6 tháng, tỷ lệ này lên tới 80%. Rất nhiều trẻ 1-3 tháng tuổi nhập viện trong tình trạng nặng, suy hô hấp phải thở oxy hoặc thở máy”, PGS Thúy cho biết.
Chuyên gia này nhấn mạnh: “Trẻ dưới 3 tháng tuổi khi nhiễm RSV, dù biểu hiện nhẹ hay nặng, đều cần nhập viện theo dõi. Nhiễm RSV ở trẻ nhỏ có thể gây bệnh như viêm tiểu phế quản hay viêm phổi, với mức độ từ nhẹ đến nặng. Có những trường hợp chỉ mới hôm trước ho, ngạt mũi, nhưng hôm sau đã suy hô hấp và phải cấp cứu trong bệnh viện”.
Các bác sĩ cho biết, nhiều ca chuyển nặng rất nhanh, chỉ sau vài giờ. Không ít trường hợp cha mẹ đưa con đến bệnh viện trong tình trạng tím tái, ngừng thở ngay tại bệnh viện. “Có trẻ mới 25 ngày tuổi, sinh non, mới tới phòng khám đã tím ngắt, ngưng thở phải cấp cứu ngay. Test nhanh cho kết quả dương tính với RSV”, PGS. Thúy chia sẻ.
Do chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, trẻ nhỏ mắc RSV thường phải điều trị dài ngày bằng thở oxy, hô hấp hỗ trợ và dùng kháng sinh để phòng bội nhiễm. Nhiều trường hợp phải nằm viện tới 20-30 ngày, khiến cha mẹ chịu nhiều áp lực về tinh thần, thời gian cũng như chi phí điều trị.
Trong khi đó, đội ngũ y bác sĩ cũng chịu áp lực lớn do số ca bệnh tăng cao, phải túc trực liên tục để theo dõi và xử lý biến chứng. “RSV tạo ra gánh nặng khổng lồ, không chỉ với gia đình bệnh nhi mà còn với cả nhân viên y tế và hệ thống bệnh viện, khi mọi nguồn lực đều phải dồn cho công tác điều trị và chăm sóc trẻ nhỏ”, PGS. Thúy nói.
Không chỉ dừng lại ở giai đoạn cấp tính, RSV còn có thể để lại hệ lụy lâu dài cho đường hô hấp của trẻ. Nhiều bé sau khi khỏi bệnh vẫn dễ tái nhiễm viêm phổi, viêm tai giữa hoặc khò khè kéo dài, nhất là khi thời tiết thay đổi.
“Trẻ từng nhiễm RSV khi dưới một tuổi có nguy cơ mắc hen phế quản ở giai đoạn 5-7 tuổi cao gấp 5-6 lần so với trẻ không nhiễm RSV. Mà hen là bệnh mạn tính, bệnh có thể theo trẻ suốt cả cuộc đời,” PGS Thúy cho biết.
“Người lành mang virus” - mối nguy khó lường
Điểm đặc biệt của RSV là người lớn nhiễm virus thường không biểu hiện bệnh, nhưng có thể mang virus và lây cho trẻ nhỏ.
“Chúng tôi tiếp xúc hàng ngày với bệnh nhân, mang virus về mà không hề biết. Người lớn không ho, không sốt, vẫn ôm hôn trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và vô tình lây bệnh cho các bé. Năm nay, RSV nặng và lây lan rất nhanh”, PGS Thúy cảnh báo.
PGS Thúy khuyến cáo, virus RSV dễ lây từ người lành mang trùng, gặp rất nhiều ở trẻ dưới 6 tháng tuổi. Vì thế, người lớn nên hạn chế ôm hôn trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ (Ảnh: Tú Anh).
Theo chuyên gia, virus phát triển mạnh khi giao mùa - thời điểm nhiệt độ ngày và đêm chênh lệch lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho virus “thức giấc” và tấn công cơ thể non yếu của trẻ.
Bên cạnh đó, công tác cách ly bệnh nhân RSV tại các bệnh viện là một thách thức lớn.
“Chỉ cần hai trẻ nằm cạnh nhau là có thể lây chéo. Dù chúng tôi đã bố trí nằm cách ly nhưng mỗi phòng có 6-8 giường bệnh, từng đó bà mẹ ai cũng phải ra ngoài mua cơm, đi lại… nên rất khó kiểm soát nguồn lây. Thậm chí, nhân viên y tế, học viên, sinh viên cũng có thể vô tình truyền virus qua tiếp xúc”, PGS Thúy phân tích.
Ngoài ra, rất nhiều người nhầm lẫn RSV với cảm cúm thông thường. Theo số liệu chuyên môn, khoảng 65% trẻ dưới 1 tuổi đã từng nhiễm RSV, đến 2 tuổi gần như 100% trẻ từng nhiễm RSV ít nhất một lần. Tuy nhiên, mức độ nặng nhẹ tùy thuộc cơ địa, tình trạng dinh dưỡng và miễn dịch của trẻ.
“Không ít bà mẹ nghĩ con ho, sổ mũi là bệnh nhẹ, tự khỏi. Đến khi trẻ bỏ bú, khó thở, tím tái mới đưa đi viện, rất nguy hiểm”, chuyên gia phân tích.
Theo bà, RSV không có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy phòng ngừa vẫn là biện pháp quan trọng nhất - bao gồm vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường và tiêm chủng chủ động cho mẹ bầu.
“Khi mẹ mang thai được tiêm ngừa, cơ thể mẹ sẽ sinh ra kháng thể IgG đặc hiệu và truyền qua nhau thai cho con, giúp trẻ có "lá chắn" bảo vệ tự nhiên trong giai đoạn đầu đời - giai đoạn non nớt và dễ tổn thương nhất,” PGS Thúy giải thích.
Lượng kháng thể từ mẹ truyền sang con càng cao, trẻ càng có lớp miễn dịch thụ động mạnh mẽ hơn, và nếu mắc thì thường nhẹ hơn, ít phải nhập viện. Sau sinh, nuôi con bằng sữa mẹ tiếp tục là nguồn cung cấp kháng thể quý giá, giúp duy trì sức đề kháng tự nhiên của trẻ.
Để phòng bệnh RSV, chuyên gia khuyến nghị:
Giữ vệ sinh tay và đồ chơi: Virus RSV có thể tồn tại lâu trên bề mặt bàn ghế, thú bông, quần áo… cần lau rửa thường xuyên, đặc biệt trong mùa cao điểm.
Hạn chế ôm hôn trẻ sơ sinh: Virus lây qua giọt bắn và nước bọt; nên giữ khoảng cách an toàn khi người lớn có triệu chứng ho, sổ mũi.
Nuôi con bằng sữa mẹ: Sữa mẹ chứa nhiều kháng thể tự nhiên, giúp tăng sức đề kháng trong 6 tháng đầu đời. Các mẹ có thể liên hệ bác sĩ để được tư vấn về các giải pháp dự phòng giúp bảo vệ trẻ ngay từ giai đoạn đầu đời.
