Bộ trưởng Y tế: 50% thuốc bán qua mạng có thể là thuốc giả

Ngày 21-8, Ủy ban Văn hóa và Xã hội phối hợp với Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát tổ chức phiên giải trình “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả”.

Công an tỉnh Thanh Hóa triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán thuốc giả quy mô lớn hồi tháng 4-2025. Ảnh: Công an tỉnh Thanh Hóa

Không có thuốc giả ở các cơ sở khám chữa bệnh

Báo cáo tại phiên giải trình, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết tỉ lệ thuốc không đạt chất lượng, thuốc giả giảm mạnh từ hơn 10% những năm 1990-1991 xuống dưới 2% những năm gần đây.

“Theo đánh giá của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỉ lệ thuốc không đạt chất lượng và thuốc giả của Việt Nam ở mức thấp so với trung bình của thế giới” - Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông Tuyên thừa nhận gần đây có những vụ việc sản xuất, kinh doanh thuốc giả bị cơ quan chức năng phát hiện và triệt phá. Điển hình là các đường dây sản xuất, buôn bán kháng sinh giả tại Hà Nội, Cần Thơ, Bến Tre (tháng 8-2024) và đường dây thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả trên nhiều địa bàn (tháng 4-2025).

Nhiều năm qua không ghi nhận thuốc giả ở các cơ sở khám chữa bệnh, thuốc giả phát hiện chủ yếu ở các cơ sở bán lẻ hoặc qua các kênh bán hàng điện tử.

Nêu nguyên nhân, Thứ trưởng Bộ Y tế cho rằng do nhu cầu thuốc cho công tác khám chữa bệnh của nhân dân tăng cao, đặc biệt sau dịch COVID-19; lợi nhuận trong hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc giả cao.

Đáng chú ý, các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội (Zalo, Facebook, YouTube) là kênh chủ đạo để tiêu thụ thuốc giả, cũng như lợi dụng tâm lý người tiêu dùng muốn mua thuốc giá rẻ, tự điều trị.

Trong khi đó, nhân sự làm công tác phòng, chống thuốc giả của ngành y tế khá mỏng cả ở cấp Trung ương và địa phương; các trung tâm kiểm nghiệm tại các địa phương mặc dù đã được quan tâm đầu tư nhưng phần lớn trong số này chưa đáp ứng được yêu cầu.

Thứ trưởng Bộ Y tế cho hay thuốc giả, thuốc không đạt chất lượng ở khu vực bán lẻ cao hơn khu vực sản xuất, nhập khẩu và bán buôn.

“Nhiều năm qua không ghi nhận thuốc giả ở các cơ sở khám chữa bệnh, thuốc giả phát hiện chủ yếu ở các cơ sở bán lẻ hoặc qua các kênh bán hàng điện tử” - ông Tuyên nói.

Đề cập tới những thách thức trong thời gian tới, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho hay dự báo thời gian tới, tình hình vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, gian lận xuất xứ, hàng hóa nước ngoài giả xuất xứ Việt Nam còn diễn biến phức tạp.

Các đối tượng sẽ tiếp tục áp dụng công nghệ tiên tiến như tem chống giả mạo, mã QR giả hoặc bao bì tinh vi để qua mặt cơ quan chức năng và người tiêu dùng.

“Các bộ, ngành, các cấp chính quyền cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo với mục tiêu đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi nhằm quét sạch buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ” - ông Tuyên nói thêm.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan tại phiên giải trình. Ảnh: PHẠM THẮNG

Dự báo tình trạng thuốc giả có xu hướng gia tăng

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, đề nghị bộ trưởng Bộ Y tế cho biết đánh giá về tình trạng thuốc giả tại Việt Nam và dự báo xu hướng cũng như giải pháp cho vấn nạn này trong giai đoạn tới.

Trả lời, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết theo WHO, không có quốc gia nào miễn nhiễm với vấn nạn thuốc giả. Bà cũng dẫn số liệu của WHO ước tính 10% thuốc tại các nước có thu nhập thấp hoặc trung bình là kém chất lượng hoặc giả mạo.

“Tỉ lệ thuốc giả, kém chất lượng có thể lên đến 50% đối với thuốc bán qua mạng” - bà Lan nói.

Vẫn theo bà Lan, thuốc giả ở các nước kém phát triển, có thu nhập thấp gồm rất nhiều loại, trong đó tập trung vào thuốc phòng, chống các bệnh mạn tính như tim mạch, ung thư, kháng sinh, vaccine dẫn đến các hậu quả rất nghiêm trọng.

Bộ trưởng Bộ Y tế cũng dự báo tình trạng thuốc giả xảy ra ở Việt Nam vẫn có xu hướng gia tăng. Hiện thị trường dược phẩm của Việt Nam khoảng 7-10 tỉ USD, đây là “cơ hội” để các doanh nghiệp làm ăn phi pháp. Do đó, cần tăng cường quản lý chất lượng từ sản xuất, lưu thông, phân phối đến bán lẻ để phòng, chống thuốc giả.

Từ thực tế trên, Bộ Y tế đã tham mưu xây dựng luật, triển khai các giải pháp để khắc phục. Cụ thể, theo quy định của Luật Dược, 100% các lô vaccine và sinh phẩm đều được Viện Kiểm nghiệm vaccine và sinh phẩm quốc gia kiểm tra đạt yêu cầu mới được cấp giấy chứng nhận xuất xưởng. Các loại thuốc khác cũng phải đảm bảo 100% các lô thuốc đạt tiêu chuẩn mới được xuất xưởng.

Thuốc trong quá trình lưu thông phải được cơ quan quản lý chất lượng nhà nước lấy mẫu ngẫu nhiên để kiểm tra chất lượng tại các cơ sở kiểm nghiệm nhà nước.

Thông tin thêm, bộ trưởng Bộ Y tế cho biết hằng năm, các đơn vị y tế đã lấy mẫu kiểm nghiệm với 38.000 mẫu thuốc. Tỉ lệ thuốc không đạt chất lượng, thuốc giả những năm gần đây chỉ còn dưới 2%. Cụ thể, năm 2024, tỉ lệ không đạt chất lượng là 0,45%, tỉ lệ thuốc giả là dưới 0,1%.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cũng thông tin vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo rất rõ việc xây dựng các cơ sở dữ liệu cũng như giải pháp để truy xuất nguồn gốc hàng hóa nói chung, đặc biệt là thuốc và thực phẩm.

Bộ Y tế đang cập nhật các thông tin liên quan đến thuốc giả trên các website của Bộ Y tế, Cục Quản lý dược hay ứng dụng việc cảnh báo sớm, tăng cường tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng để hỗ trợ người dân nắm bắt các nội dung liên quan đến tình hình thuốc giả.

“Chúng tôi khuyến cáo người dân khi mua thuốc phải mua theo đơn và mua ở các cơ sở uy tín, như các nhà thuốc bệnh viện, các đơn vị đã được cấp phép, các cơ sở quản lý theo chuỗi. Các cơ sở này chất lượng bao giờ cũng được quản lý rất chặt chẽ. Còn các cơ sở bán lẻ hoặc mua qua người này, người kia thì phải hết sức cảnh giác” - bộ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.

Thời gian tới, Bộ Y tế tiếp tục hoàn thiện và trình Chính phủ ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 15/2018, xây dựng Luật An toàn thực phẩm sửa đổi. Trong đó, đề xuất tăng chế tài xử phạt về an toàn thực phẩm; xây dựng và ban hành quy định kinh doanh thuốc qua kênh trực tuyến.

Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động hậu kiểm, lấy mẫu kiểm nghiệm sản phẩm dễ làm giả, phối hợp điều tra đường dây sản xuất, buôn bán hàng giả, chuyển ngay vụ việc có dấu hiệu hình sự cho cơ quan công an.

Bộ Y tế cũng đề xuất áp dụng chế tài xử lý trách nhiệm chính quyền cơ sở nếu để xảy ra vi phạm kéo dài, đề nghị UBND các tỉnh, thành tăng cường chỉ đạo Sở Y tế phối hợp với cơ quan điều tra xử lý nghiêm vụ việc.

Sản phẩm sữa giả, trách nhiệm chính thuộc về ai?

Cầm trên tay hộp sữa non nhập khẩu từ Mỹ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Tạ Văn Hạ nói ông nghi sản phẩm này là giả. Lý do bởi bề ngoài sản phẩm rất đẹp, đủ nhãn mác và cả tem chống hàng giả nhưng khi mở mã vạch ra lại “không có thông tin gì”. Còn theo địa chỉ đơn vị phân phối thì không liên hệ được.

Ông Tạ Văn Hạ cho rằng nếu nhìn bằng mắt thường, rất khó nhận biết sản phẩm là giả hay thật, trong khi các sản phẩm thuốc giả và thực phẩm giả ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, tính mạng người dân.

“Nếu sản phẩm này là giả, trách nhiệm chính thuộc cơ quan nào? Cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát, hoạt động của quản lý thị trường dưới cơ sở như thế nào? Theo Nghị định 98, sản xuất hàng giả chỉ xử phạt đến 100 triệu đồng, còn sản phẩm giả bán giá 700.000-800.000 đồng/hộp, với lợi nhuận như vậy, xử phạt mức đó đủ sức răn đe chưa?” - ông Hạ nêu hàng loạt câu hỏi với đại diện Bộ Công Thương có mặt tại phiên giải trình.

Ngoài ra, ông cũng đề cập đến vai trò quản lý nhà nước trong vấn đề kiểm soát tem chống hàng giả và mã vạch - hai yếu tố giúp người dân có niềm tin vào sản phẩm.

Trả lời sau đó, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết Nghị định 98 nêu rất rõ các tình huống để xác định hàng giả. Bởi vậy, hộp sữa đại biểu mang tới phiên giải trình “nhiều khả năng là giả”.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Công Thương nói việc chứng minh hàng giả phải do cơ quan chức năng thực hiện theo một quy trình chặt chẽ, từ đó mới có căn cứ xử lý.

Ông cho biết Bộ Công Thương sẽ rà soát, nghiên cứu sửa đổi quy định liên quan theo hướng có quy trình chặt chẽ, nhanh chóng phát hiện được hàng giả, thuốc giả.

Về trách nhiệm của Bộ Công Thương, ông Tân cho rằng bộ có nhiệm vụ thực hiện chức năng quản lý nhà nước, còn việc tổ chức kiểm tra, xử lý chủ yếu của địa phương và lực lượng quản lý thị trường.

“Bộ Công Thương vẫn phải lãnh đạo, chỉ đạo công tác kiểm tra các lực lượng, trong đó có việc xử lý nghiêm các cán bộ quản lý thị trường có biểu hiện bao che cho hàng giả” - ông Tân nói.

Thứ trưởng Bộ Công Thương nhấn mạnh thuốc giả và thực phẩm giả có lợi nhuận rất lớn nên chắc chắn sẽ có doanh nghiệp làm giả. Chế tài xử phạt đã có, kể cả xử lý hình sự song cần bổ sung chế tài phù hợp và quan trọng nhất vẫn là cơ chế phát hiện nhanh, xử lý nhanh và xử lý nghiêm.

Ở vị trí điều hành phiên giải trình, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh đặt vấn đề: Khi nghi ngờ có dấu hiệu hàng giả thì báo cho ai, ai sẽ xử lý và xử lý bằng cách nào?

Theo ông Vinh, khi xây dựng các quy định pháp luật phải minh bạch để người dân biết được. “Chúng ta nói huy động nhân dân giám sát, bây giờ những việc người dân nghi ngờ, nếu mình có quy định rồi thì thông tin rộng rãi để người dân biết…” - ông Vinh nêu quan điểm.

Trình bày thêm, ông Tạ Văn Hạ đánh giá cơ chế quản lý hiện nay rõ ràng là lỏng lẻo và thiếu hiệu quả. “Tôi muốn hỏi một sản phẩm giả thì trách nhiệm chính thuộc về ai. Khi phát hiện thế này thì dân báo cho ai. Tôi cho rằng cần phải có một cơ quan chịu trách nhiệm chính trong quản lý nhà nước về thực phẩm giả” - lời ông Tạ Văn Hạ.

Giải trình thêm, Thứ trưởng Tân cho biết nếu người dân nhìn thấy, nghi ngờ hàng giả thì có thể gửi phản ánh đến các cơ quan chức năng, không chỉ riêng Bộ Công Thương mà các bộ, ngành và địa phương. Việc này đã có cơ chế khiếu nại, tố cáo; cơ chế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đầy đủ.

“Trách nhiệm cơ quan tiếp nhận khiếu nại, tố cáo cũng rất rõ và đang thực hiện. Còn trách nhiệm các bộ, ngành đến đâu thì quy định rất rõ trong luật rồi. Chúng tôi nghĩ không có vấn đề gì phải băn khoăn” - theo Thứ trưởng Bộ Công Thương.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh tại phiên giải trình. Ảnh: PHẠM THẮNG Giải trình thẳng thắn, xác định cụ thể trách nhiệm “Đây là chủ đề rất nóng, nóng từ mỗi gia đình, mỗi người dân” - Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nói tại phiên giải trình. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, tác hại của thuốc giả, thực phẩm giả đối với sức khỏe nhân dân và đối với nền kinh tế là rất lớn, đến mức có thể coi là hiểm họa; trong đó, nguy hiểm nhất là gây tác hại trực tiếp, lâu dài đến sức khỏe, thậm chí tính mạng người sử dụng. Bà Nguyễn Thị Thanh đề nghị bộ trưởng Bộ Y tế, bộ trưởng Bộ Công Thương và đại diện lãnh đạo các bộ, ngành hữu quan trả lời, giải trình thẳng thắn, đi thẳng vào trọng tâm vấn đề, phân tích, đánh giá đúng thực tế những tồn tại, hạn chế, làm rõ nguyên nhân, đặc biệt là xác định cụ thể trách nhiệm. Trên cơ sở đó, đưa ra các giải pháp thiết thực, khả thi để khắc phục có hiệu quả, đúng địa chỉ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả trong thời gian tới.