Sự phát triển nhanh chóng của Internet đã tạo cơ hội cho thương mại điện tử phát triển, kéo theo đó là sự ra đời của hình thức tiếp thị trực tuyến, bán hàng phát sóng trực tiếp (livestream) với rất nhiều lợi thế cạnh tranh so với truyền thống như tính tương tác, tiện lợi, trực quan và chi phí thấp. Tuy nhiên nó cũng có các nhược điểm như việc giám sát hành chính trở nên khó khăn, khó phân biệt hàng hoá thật giả, dẫn đến tình trạng hoạt động phi pháp, tội phạm phát sinh nhiều.
Để ứng phó với tình hình này, vào tháng 3/2024, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Trung Quốc đã phát động chiến dịch "Chất lượng và an toàn tố tụng năm 2024", nhằm trấn áp nghiêm khắc các loại tội phạm làm hàng giả, hàng kém chất lượng phổ biến, liên quan mật thiết đến tính mạng của người dân dưới các hình thức kinh doanh mới như tiếp thị trực tuyến và phát sóng trực tiếp.
Dưới đây là các nguy cơ tội phạm được Trung Quốc đưa ra đối với hình thức bán hàng livestream trực tuyến.
Nguy cơ tội phạm đối với các đội phát sóng trực tiếp
Theo đó, nhóm phát trực tiếp bao gồm người dẫn chương trình, trợ lý, điều khiển trung tâm, vận hành, lập kế hoạch… Các thực thể này thực hiện việc bán hàng thông qua sự hợp tác lẫn nhau. Do đó, họ thường có sự liên kết chặt chẽ nhất là với hành vi phạm tội, chính vì vậy cần xác định vai trò đồng phạm và trách nhiệm những người liên quan.
Trước hết, khi ê-kíp phát sóng trực tiếp cố ý bán hàng giả, hàng kém chất lượng thì hành vi của họ thường cấu thành tội “bán hàng giả, hàng kém chất lượng”, “bán thuốc giả”, “bán thuốc kém chất lượng”, “bán thực phẩm không đảm bảo an toàn”, “bán thực phẩm độc hại”, “bán thiết bị y tế không đạt tiêu chuẩn”, “bán sản phẩm không đạt tiêu chuẩn an toàn”, “bán thuốc trừ sâu, thuốc thú y, phân bón, hạt giống giả”, “bán mỹ phẩm không đạt tiêu chuẩn vệ sinh”... tùy theo từng mặt hàng được bán.
Nếu các đối tượng này bán các mặt hàng được cung cấp độc quyền, mặt hàng kinh doanh hạn chế theo quy định của pháp luật, có các quy định ràng buộc về hành chính, thì hành vi này cũng cấu thành tội kinh doanh trái phép.
Nếu các đối tượng bán các mặt hàng đã được đăng ký nhãn hiệu cũng có thể đồng thời cấu thành tội bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu đã đăng ký, tội xâm phạm bản quyền.
Thứ hai, khi nhóm phát sóng trực tiếp quảng bá sản phẩm trong quá trình bán hàng, hành động của họ có thể phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi quảng cáo sai sự thật hoặc gây hiểu lầm.
Quảng cáo sai sự thật là việc đội ngũ phát sóng trực tiếp cố tình cung cấp thông tin sai lệch bằng cách bịa đặt sự thật và che giấu sự thật, khiến người tiêu dùng không thể đưa ra phán đoán chính xác; Quảng cáo gây hiểu lầm là việc nhóm phát sóng trực tiếp truyền bá thông tin sai lệch một phần nhưng gây hiểu lầm thông qua cách diễn đạt mơ hồ, phóng đại tác động và tiết lộ có chọn lọc, khiến người tiêu dùng hiểu sai về sản phẩm hoặc dịch vụ. Thông thường, hành vi tuyên truyền sai sự thật của ê-kíp phát sóng trực tiếp là hành vi tuyên truyền sai sự thật về hàng hóa, dịch vụ thông qua quảng cáo, khi đáp ứng một số tình tiết nhất định sẽ cấu thành tội quảng cáo sai sự thật.
Ngay cả việc đưa thông tin sai sự thật nhằm mục đích chiếm hữu trái phép cũng có thể được hiểu trực tiếp là hành vi thực hiện tội lừa đảo. Ngoài ra, nếu nhóm phát sóng trực tiếp cố ý làm mất uy tín doanh nghiệp hoặc uy tín sản phẩm của đối thủ cạnh tranh thông qua tuyên truyền sai sự thật hoặc gây hiểu lầm thì có thể cấu thành tội gây tổn hại đến uy tín doanh nghiệp hoặc uy tín sản phẩm.
Cuối cùng, khi nhóm phát sóng trực tiếp thu thập thông tin trong quá trình bán hàng, họ không được lấy thông tin cá nhân của công dân theo cách bất hợp pháp. Ngay cả khi thông tin cá nhân đã được chủ thể cho phép, nhóm phát sóng vẫn có nghĩa vụ giữ bí mật thông tin đó và không được bán hoặc cung cấp cho người khác mà không được phép.
Rủi ro của các nhà cung cấp có liên quan đến tội phạm
Trung Quốc phân ra hai mô hình bán hàng trực tuyến khi phát sóng trực tiếp hiện nay.
Đầu tiên là mô hình cung ứng và tiếp thị tích hợp, tức là nhà cung cấp đóng vai trò là đơn vị chính bán hàng trong phòng phát sóng trực tiếp. Điều này đòi hỏi các nhà cung cấp phải tự sản xuất hàng hóa và xây dựng kho cung ứng, từ đó hình thành nên một quy trình cung ứng và tiếp thị theo chuỗi.
Thứ hai là mô hình hợp tác cung ứng và tiếp thị, tức là nhà cung cấp ký hợp đồng với các đoàn phim, ngôi sao truyền hình, người nổi tiếng trên mạng (KOLs) và những người được yêu thích, để phát sóng trực tiếp bán hàng.
Theo hai mô hình cung cấp và bán hàng này, các vấn đề tội phạm của nhà cung cấp sẽ được xem xét riêng.
Trong mô hình cung ứng và tiếp thị tích hợp, người phát trực tiếp có thể chỉ là nhân viên của nhà cung cấp và hành vi bán hàng giả của người này thường được thực hiện dựa trên ý muốn của nhà cung cấp. Nếu nhà cung cấp là một xưởng riêng lẻ, trách nhiệm hình sự của những người liên quan cần phải được truy cứu tội đồng lõa.
Nếu nhà cung cấp là một tổ chức doanh nghiệp, cần phải yêu cầu người điều hành phiên trực tiếp và những người có trách nhiệm, cũng như đơn vị chịu trách nhiệm cho hành vi của mình.
Trong quá trình sản xuất, nhà cung cấp có thể làm giả, làm nhái hàng hóa, sản xuất ra hàng giả không đạt tiêu chuẩn ngành nghề, cấu thành tội sản xuất hàng giả theo quy định tại Điều 140 đến Điều 148 Bộ luật Hình sự nước này.
Nếu nhà cung cấp sử dụng nhãn hiệu giống hệt với nhãn hiệu đã đăng ký trên cùng một hàng hóa hoặc dịch vụ mà không được phép của chủ sở hữu nhãn hiệu đã đăng ký, bị cấu thành tội làm giả nhãn hiệu đã đăng ký. Trong quá trình bán hàng, có sự chồng chéo giữa nhà cung cấp và đội ngũ bán hàng, gây ra rủi ro hình sự tương tự như nhóm phát sóng trực tiếp đã đề cập ở trên.
Trong mô hình hợp tác cung ứng và tiếp thị, có mối quan hệ hợp tác giữa nhà cung cấp và đội ngũ bán hàng. Cần phải xem xét thêm liệu hai bên có ý định chung về hành vi phạm tội hay không và trách nhiệm hình sự sẽ xét theo tội đồng loã.
Mối quan hệ đồng lõa ở đây có thể là giữa cá nhân, đơn vị với cá nhân, cá nhân với đơn vị, hoặc đơn vị với đơn vị.
Tuy nhiên, bất kể mối quan hệ đồng lõa nào tồn tại giữa các đối tượng, cần phải tiến hành điều tra thêm để xác định xem nhà cung cấp có tham gia vào các hoạt động bất hợp pháp của nhóm phát trực tiếp với tư cách là kẻ xúi giục, đồng phạm hay đồng phạm chính hay không.
Trong mô hình này, trách nhiệm hình sự của nhà cung cấp thực chất bao gồm hai phần chính. Trước tiên, nhà cung cấp cần phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm hình sự của mình trong quá trình sản xuất, tức là hành vi sản xuất của họ có thể vi phạm tội sản xuất hàng giả, hàng kém chất lượng và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; Thứ hai, một số thỏa thuận đạt được giữa nhà cung cấp và đội ngũ bán hàng có thể cấu thành tội phạm và do đó họ phải chịu trách nhiệm đồng phạm hoặc âm mưu thực hiện trách nhiệm chính chung cho các hành vi phạm tội của đội ngũ bán hàng.
Rủi ro tội phạm của các nền tảng trực tuyến
Trong quá trình phát trực tiếp bán hàng, vai trò của nền tảng trực tuyến không phải là nhà cung cấp với tư cách là nhà sản xuất hàng hóa cũng không phải là đội ngũ phát trực tiếp với tư cách là người bán hàng hóa. Thay vào đó, nó nên được hiểu là đơn vị xây dựng và duy trì lĩnh vực chia sẻ thông tin (tức là thị trường giao dịch trực tuyến). Khi người mua và người bán thực hiện giao dịch trên nền tảng trực tuyến, thực thể nền tảng sẽ thực hiện hai hành vi: một là thu thập dữ liệu thông tin; còn lại là giám sát an ninh mạng. Nếu nền tảng trực tuyến không hạn chế và giới hạn hai hành vi này thì có thể cấu thành tội hình sự.
Về mặt thu thập thông tin, các nền tảng trực tuyến thường thu thập và sắp xếp thông tin cá nhân của người dùng nền tảng thông qua việc thu thập dữ liệu hệ thống nội bộ, thu thập nguồn dữ liệu bên ngoài, chia sẻ đối tác dữ liệu, thu thập dữ liệu tự động và thu thập dữ liệu thô, qua đó cấp cho họ trạng thái và đủ điều kiện để duyệt và mua sắm trên nền tảng. Ví dụ, khi một công dân muốn mua sắm trên một nền tảng thương mại điện tử, trước tiên người đó phải đăng ký và đăng nhập vào tài khoản, sau đó điền các thông tin cơ bản cần thiết để mua hàng. Nhiều nền tảng thậm chí còn bổ sung chức năng xác thực tên thật. Do đó, khi thu thập dữ liệu thông tin, các nền tảng trực tuyến cần thực hiện các nghĩa vụ lưu trữ và bảo mật tương ứng. Nếu một nền tảng thương mại điện tử thu thập thông tin cá nhân của công dân bằng các biện pháp bất hợp pháp hoặc bán, cung cấp hoặc chia sẻ thông tin này với người khác mà không được phép, thì nền tảng trực tuyến, người giám sát trực tiếp chịu trách nhiệm và những người có trách nhiệm khác đều có thể phạm tội xâm phạm thông tin cá nhân của công dân.
Về mặt giám sát mạng, các công ty nền tảng, với tư cách là đơn vị xây dựng nền tảng thương mại điện tử trực tuyến, phải có nghĩa vụ giám sát về an ninh thông tin, an ninh chất lượng và an ninh trật tự trong không gian ảo mà họ đã xây dựng.
Về mặt pháp lý, có hai hình thức vi phạm chính đối với nghĩa vụ pháp lý này: thứ nhất, công ty nền tảng không giám sát các hoạt động bất hợp pháp trong nền tảng; Thứ hai, công ty nền tảng không có hành động gì để giải quyết các hoạt động bất hợp pháp hiện có.
Về tình huống thứ nhất, để tránh hạn chế quá mức sức sáng tạo và phát triển của nền kinh tế nền tảng, Bộ luật Hình sự Trung Quốc có khoan hồng ở một mức độ nhất định đối với nhiều trường hợp thiếu trách nhiệm trong giám sát. Những hành vi như vậy thường bị xử phạt hành chính.
Trong trường hợp thứ hai, công ty nền tảng từ chối thực hiện nghĩa vụ quản lý an ninh mạng khi biết rõ việc thiếu sự giám sát và có thể bị xử lý hình sự do cố ý chủ quan. Điều 286-1 Bộ luật Hình sự nước này quy định rằng nếu một nền tảng trực tuyến không thực hiện nghĩa vụ quản lý an ninh mạng thông tin theo quy định của pháp luật và các quy định hành chính, và từ chối thực hiện các biện pháp khắc phục sau khi được cơ quan quản lý yêu cầu, thì có thể cấu thành tội từ chối thực hiện nghĩa vụ quản lý an ninh mạng thông tin.
Nếu một nền tảng trực tuyến cung cấp hỗ trợ kỹ thuật như truy cập Internet, lưu trữ máy chủ, lưu trữ mạng, truyền thông tin hoặc khuyến mại, thanh toán… cho người khác khi biết rằng họ đang sử dụng mạng thông tin để thực hiện tội phạm, thì hành vi của nền tảng đó cũng có thể cấu thành tội hỗ trợ hoạt động tội phạm mạng thông tin.
(Theo Mạng lưới khoa học xã hội Trung Quốc)
Bị tố livestream bán hàng kiểu 'treo đầu dê bán thịt chó', loạt KOL khốn đốn
KOLs công nghệ bị kẻ xấu lập fanpage giả để bán hàng “nhái”
