Gánh nặng bệnh không lây nhiễm
Theo PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, các bệnh không lây nhiễm, như ung thư phổi, COPD, hen suyễn… đang tạo ra gánh nặng ngày càng lớn cho cả hệ thống y tế ở Việt Nam và trên thế giới.
“Những bệnh này phần lớn phát sinh từ các yếu tố nguy cơ đã tiếp xúc từ nhiều năm trước như hút thuốc lá, ô nhiễm không khí hoặc quá trình lão hóa. Đáng nói là hơn 70% bệnh nhân chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi bệnh đã biến chứng nặng”, PGS Giáp cho biết.
Tại Bạch Mai, nhiều bệnh nhân ung thư phổi nhập viện khi khối u đã lan rộng, khiến cơ hội phẫu thuật triệt căn không còn. Trong khi đó, nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm, cơ hội điều trị khỏi hoàn toàn là rất cao.
PGS Giáp dẫn chứng một trường hợp được phát hiện sớm nhờ theo dõi định kỳ trong 2 năm. Bệnh nhân có nốt mờ nhỏ ở phổi, kích thước dưới 6mm, nghi ngờ tổn thương ác tính. Sau khi phẫu thuật cắt bỏ, giải phẫu bệnh cho thấy đây là ung thư phổi giai đoạn T1A, tức là còn khu trú.
"Trường hợp này được xác định khỏi hoàn toàn, không cần hóa trị hay xạ trị, chỉ theo dõi định kỳ. Điều này cho thấy hiệu quả của việc sàng lọc phát hiện sớm, bệnh nhân có cơ hội điều trị khỏi ngay cả với các bệnh tưởng như là "án tử” ung thư”, PGS Giáp nói.
PGS.TS Vũ Văn Giáp khám bệnh cho người dân (Ảnh: Th.Anh).
Ông nhấn mạnh: “Nếu bệnh nhân này không được sàng lọc và theo dõi, khối u có thể tiến triển, di căn. Khi đó, điều trị chỉ còn là hóa chất và xạ trị với chi phí gấp nhiều lần, đồng thời ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống. Bệnh nhân đối mặt với những tác dụng phụ của hóa trị, bệnh nhân sẽ rụng tóc, sụt cân, suy gan, suy thận…”.
Theo chuyên gia này, Luật Phòng bệnh trong giai đoạn tới cần quy định rõ việc sàng lọc và phát hiện sớm bệnh mạn tính, để cơ quan bảo hiểm có cơ sở chi trả, giúp người dân được tiếp cận sớm hơn với dịch vụ y tế dự phòng.
Cùng quan điểm này, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh Lê Thái Hà cho rằng, việc phát hiện sớm đi kèm với đánh giá các yếu tố nguy cơ là hết sức quan trọng. Khi chúng ta nhận diện được nguy cơ, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn các yếu tố có thể dẫn đến bệnh lý hô hấp, từ những bệnh thông thường cho đến các bệnh tiến triển nặng hơn.
Theo TS Hà, công tác dự phòng và sàng lọc nguy cơ mà Bộ Y tế đang triển khai hoàn toàn phù hợp với hướng dẫn của WHO, hướng đến việc phát hiện sớm, dự phòng chủ động và can thiệp kịp thời nhờ được phát hiện sớm.
Thực hiện sàng lọc như thế nào?
Theo PGS Giáp, ở nhiều nước phát triển như Úc, Mỹ, Châu Âu, dù ngân sách dành cho y tế rất lớn nhưng vẫn không đủ để sàng lọc cho tất cả, mà sàng lọc những đối tượng có yếu tố nguy cơ cao trước.
Yếu tố nguy cơ đối với các bệnh phổi và bệnh phổi không lây nhiễm nói chung là hút thuốc lá, còn gây các bệnh về ung thư, tim mạch, đột quỵ, nhồi máu cơ tim…Vì thế, chuyên gia này cho rằng, tới đây, cơ quan chức năng cần phải thảo luận để làm sao người dân giảm tiếp xúc với yếu tố nguy cơ.
Trong Nghị quyết 72 cũng đã đề cập rất rõ vai trò của y tế cơ sở, đây là lực lượng gần dân nhất, là lực lượng ngay sát với người bệnh trong y tế cộng đồng, thì phải làm tốt vai trò để phòng bệnh chủ động, tức là phòng từ bước 1 - không cho tiếp xúc với yếu tố nguy cơ thì sẽ đạt được mục tiêu xa hơn.
Còn với những người đã có yếu tố nguy cơ rồi thì phát hiện sớm bệnh, để điều trị kịp thời thì có nhiều cách tiếp cận khác nhau nhưng nguyên lý, nguyên tắc chung phòng bệnh luôn tốt hơn và tiết kiệm hơn chữa bệnh, mang lại hiệu quả sức khỏe chung cho người dân, sức khỏe chung cho toàn xã hội.
Bác sĩ Bệnh viện Bạch Mai khám bệnh cho người dân trong đợt hỗ trợ tuyến cơ sở (Ảnh: Th.Anh).
Cùng quan điểm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh Lê Thái Hà nhấn mạnh: “Phát hiện sớm đi kèm đánh giá nguy cơ là chìa khóa trong kiểm soát bệnh phổi mạn tính. Khi nhận diện được yếu tố nguy cơ, chúng ta có thể dự phòng chủ động và can thiệp sớm - đúng như khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)”.
Theo bà Hà, hướng tiếp cận này đang được Bộ Y tế lồng ghép trong dự thảo Luật Phòng bệnh và triển khai theo Nghị quyết 72 của Chính phủ, với trọng tâm là “chuyển từ điều trị sang phòng bệnh”, đưa y tế đến gần hơn với người dân.
Quan điểm này cũng đang được Cục Phòng bệnh - Bộ Y tế cụ thể hóa trong các chương trình hành động, dự thảo Luật Phòng bệnh, Chương trình mục tiêu dân số quốc gia …
Theo các chuyên gia, khi tuyến cơ sở được tăng cường năng lực sàng lọc, dữ liệu sức khỏe được kết nối qua bệnh án điện tử và chuyển đổi số y tế, người dân sẽ được theo dõi và quản lý liên tục, giảm tình trạng quá tải ở tuyến trên.
“Chúng tôi không làm thay tuyến cơ sở, mà sẽ đồng hành, chuyển giao kỹ thuật, tập huấn và tư vấn từ xa để người dân được sàng lọc ngay tại tuyến cơ sở”, PGS Giáp nói.
Theo TS Hà, hiện Bộ Y tế đã xác định một số nhóm bệnh trọng điểm cần được ưu tiên kiểm soát, trong đó có các bệnh phổi mạn tính, bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư, bệnh đột quỵ, bệnh thận mạn…
“Chúng tôi đang xây dựng hướng dẫn chuyên môn để chuẩn hóa việc sàng lọc, chẩn đoán và quản lý bệnh tại cộng đồng, đồng thời phối hợp với các bệnh viện tuyến trung ương như Bạch Mai để chuyển giao kỹ thuật, đào tạo cán bộ y tế cơ sở,” bà Hà thông tin.
Mục tiêu là mỗi trạm y tế xã, phường có thể quản lý và theo dõi sức khỏe người dân lâu dài, phát hiện sớm người có yếu tố nguy cơ, đồng thời chuyển tuyến kịp thời khi phát hiện bệnh ở giai đoạn nặng hơn.
Đây là cách để giảm gánh nặng cho tuyến trung ương và giúp người dân được tiếp cận dịch vụ y tế ngay tại địa phương.
Mục tiêu đến năm 2035, 100% cơ sở y tế sẽ có năng lực sàng lọc và quản lý các bệnh không lây nhiễm phổ biến, bao gồm cả bệnh phổi mạn tính, bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư và bệnh thận mạn.
Bên cạnh đưa việc dự phòng bệnh vào Luật Phòng bệnh, Phó Cục trưởng Lê Thái Hà cho rằng “chìa khóa” để triển khai hiệu quả chương trình dự phòng bệnh mạn tính là truyền thông chính xác, dễ hiểu, không gây sợ hãi nhưng giúp người dân nhận biết nguy cơ.
“Không phải thổi phồng để người dân sợ, mà phải truyền thông thực tế, để họ hiểu rõ tác hại và chủ động bảo vệ mình. Truyền thông là yếu tố đầu tiên và quan trọng để người dân tự nhận biết bản thân, tự nhận biết nguy cơ của mình”, bà Hà chia sẻ.
PGS Giáp bổ sung: “Người dân cần thay đổi lối sống lành mạnh hơn – ăn uống điều độ, tăng vận động thể lực, kiểm soát cân nặng. Đó không chỉ là bảo vệ bản thân mà còn là trách nhiệm với thế hệ tương lai, bởi khói thuốc hay ô nhiễm đều ảnh hưởng trực tiếp đến trẻ em, thậm chí ngay từ khi còn trong bụng mẹ”.
