Theo TS.BS.CK2 Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, trong xã hội hiện đại, ngồi làm việc liên tục trong nhiều giờ liền là thói quen phổ biến, nhất là người làm công việc văn phòng, tài xế, lập trình viên.
Thói quen này ảnh hưởng đến cột sống, chuyển hóa và tiềm ẩn nguy cơ âm thầm là giãn tĩnh mạch thừng tinh (varicocele). Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh nam có thể điều trị được, nhưng thường bị bỏ qua vì biểu hiện kín đáo.
Giãn tĩnh mạch thừng tinh là gì?
Giãn tĩnh mạch thừng tinh là tình trạng các tĩnh mạch trong đám rối tĩnh mạch tinh (pampiniform plexus) bị giãn và xoắn bất thường, chủ yếu xảy ra ở bên trái do đặc điểm giải phẫu hệ mạch máu tinh hoàn. Điều này dẫn đến ứ đọng máu, tăng nhiệt độ vùng bìu và stress oxy hóa, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng và chức năng nội tiết tinh hoàn.
Theo nghiên cứu công bố trên Fertility and Sterility, giãn tĩnh mạch thừng tinh chiếm 40% trong số nam giới vô sinh nguyên phát, và 80% ở nam giới vô sinh thứ phát.
Nam giới ngồi lâu làm việc dễ giãn tĩnh mạch thừng tinh. Ảnh: Hoàng Minh
Vì sao ngồi lâu là yếu tố nguy cơ?
Khi ngồi lâu trong thời gian dài, đặc biệt ở tư thế gập hông trên 90 độ, hệ thống tĩnh mạch vùng chậu và bìu bị chèn ép, cản trở dòng chảy tĩnh mạch về tim. Điều này dẫn đến tăng áp lực trong tĩnh mạch tinh, làm giãn thành mạch và suy van tĩnh mạch. Các nghiên cứu về sinh lý huyết động cho thấy ngồi lâu làm giảm tốc độ dòng máu và tăng nguy cơ suy tĩnh mạch vùng thấp, không chỉ ở chi dưới mà còn ở vùng sinh dục.
Một nghiên cứu trên International Urology and Nephrology cho thấy nam giới làm việc văn phòng trên 6 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc giãn tĩnh mạch thừng tinh cao gấp 2,1 lần so với nhóm vận động nhiều.
Triệu chứng thường gặp
Phần lớn trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh không có triệu chứng rõ rệt và chỉ được phát hiện khi đi khám hiếm muộn hoặc siêu âm vùng bìu. Một số trường hợp có thể gặp:
- Cảm giác nặng hoặc tức vùng bìu, tăng lên khi đứng lâu hoặc cuối ngày.
- Bìu bên trái có thể chảy xệ hơn bình thường.
- Thấy các búi tĩnh mạch ngoằn ngoèo khi sờ (dấu hiệu "túi giun").
- Đau âm ỉ vùng bìu khi vận động mạnh hoặc ngồi lâu.
Ảnh hưởng đến sinh sản và nội tiết
Giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng nhiệt độ tinh hoàn khoảng 1-2 độ C, đủ để gây rối loạn quá trình sinh tinh. Tình trạng thiếu oxy mô, ứ đọng các gốc tự do và giảm tưới máu gây tổn thương tế bào Sertoli và Leydig - hai loại tế bào quan trọng cho sản xuất tinh trùng và tiết testosterone.
Theo nghiên cứu trên Reproductive Biology and Endocrinology, giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng chỉ số đứt gãy DNA tinh trùng, ảnh hưởng đến khả năng thụ thai tự nhiên.
Bên cạnh đó, một số nghiên cứu còn ghi nhận tình trạng testosterone thấp ở nam giới có giãn tĩnh mạch thừng tinh lâu năm, dẫn đến các biểu hiện của suy sinh dục.
Chẩn đoán và phân độ
Chẩn đoán giãn tĩnh mạch thừng tinh chủ yếu dựa vào thăm khám lâm sàng kết hợp siêu âm Doppler vùng bìu:
- Độ I: không sờ thấy, chỉ phát hiện qua siêu âm khi nghiệm pháp Valsalva.
- Độ II: sờ thấy khi đứng, không thấy khi nằm.
- Độ III: sờ thấy rõ búi tĩnh mạch khi đứng và có thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Chỉ số đường kính tĩnh mạch tinh lớn hơn 2,5 mm khi nghiệm pháp Valsalva được xem là tiêu chuẩn chẩn đoán trên siêu âm.
Khi nào cần điều trị?
Không phải tất cả trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh đều cần phẫu thuật. Theo hướng dẫn của Hiệp hội Tiết niệu Mỹ (AUA), điều trị được cân nhắc khi:
Các phương pháp điều trị bao gồm vi phẫu thuật thắt tĩnh mạch tinh (microsurgical varicocelectomy), phẫu thuật nội soi hoặc thuyên tắc tĩnh mạch qua da (embolization). Trong đó, vi phẫu thắt tĩnh mạch tinh qua đường bẹn dưới kính hiển vi được xem là tiêu chuẩn vàng với tỉ lệ tái phát thấp và phục hồi tốt chức năng sinh tinh.
Phòng ngừa và theo dõi
Người làm việc văn phòng nên thay đổi tư thế thường xuyên, tránh ngồi quá lâu một chỗ. Thể dục nhẹ nhàng, đi bộ, tập bài tập sàn chậu (pelvic floor exercise) cũng hỗ trợ tuần hoàn tĩnh mạch vùng chậu tốt hơn.
Khám nam khoa định kỳ, đặc biệt khi có biểu hiện đau bìu, giảm ham muốn hoặc khó có con.
