Nhiều thẩm phán bị xúc phạm, thậm chí bị tấn công
TAND tối cao đánh giá, các vụ án mà tòa án phải giải quyết ngày càng diễn biến rất phức tạp, gia tăng cả về số lượng và tính chất nguy hiểm. Thẩm phán là người liên quan trực tiếp tới những quyết định ảnh hưởng đến tính mạng, danh dự, nhân phẩm, quyền lợi của công dân, nên đương sự bị thua kiện, bị cáo bị xử phạt rất dễ mang tâm lý tiêu cực, thù oán.
Thống kê từ khi triển khai luật Tổ chức TAND năm 2014 đến hết tháng 8.2024, toàn ngành có 17/67 TAND có thẩm phán bị xâm phạm. Trong đó, 20 thẩm phán bị xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe; 29 thẩm phán bị xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm; 13 thẩm phán yêu cầu được bảo vệ. Có trường hợp thẩm phán bị tạt a xít ngay khi ra khỏi nhà để đến cơ quan, bị đâm tại phòng làm việc hoặc tấn công ngay tại phiên tòa.
Chẳng hạn, Trần Văn Tuân (52 tuổi, ngụ TP.Huế) bị TAND H.Cam Lộ (cũ) tuyên phạt 3 năm tù về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Đầu tháng 5.2024, Tuân mang theo hung khí, đến tận phòng làm việc của thẩm phán Nguyễn Văn Quý, Phó chánh án TAND H.Cam Lộ, với mục đích trả thù. Tuân dùng kéo đâm nhiều nhát khiến ông Quý bị tổn thương sức khỏe 19%. Tuân sau đó bị xử phạt 13 năm tù về tội giết người.
Thẩm phán được đề xuất bảo vệ, chăm sóc sức khỏe theo tiêu chuẩn quy định đối với cán bộ cao cấp, trung cấp
ẢNH: PHÚC BÌNH
TAND tối cao cho rằng những hành vi xâm phạm đối với thẩm phán không chỉ gây thiệt hại đến sức khỏe, tính mạng của cá nhân, thân nhân mà còn ảnh hưởng đến hình ảnh, giá trị và sự tôn nghiêm của pháp luật, nền tư pháp. Trong khi đó, mức thu nhập và chế độ đãi ngộ chưa tương xứng trách nhiệm được giao, khiến nhiều thẩm phán chán nản, thiếu động lực, bỏ bê công việc.
Về phía người dân, một bộ phận có ý thức còn chưa cao, chưa chấp hành nghiêm chỉnh các quy định pháp luật khi làm việc với thẩm phán hoặc cán bộ tòa án; dù đa số trường hợp chưa phải là nghiêm trọng nhưng cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh, tâm lý của những người thực thi công vụ…
Để khắc phục bất cập, TAND tối cao cho rằng cần xây dựng cơ chế bảo vệ đối với đội ngũ thẩm phán, nhằm ngăn chặn và xử lý những hành vi xâm phạm quyền tự do cá nhân và cuộc sống bình thường của thẩm phán cùng người thân của họ.
Đề xuất chế độ bảo vệ của cán bộ cao cấp và trung cấp
Cơ quan soạn thảo đề xuất 4 nhóm nội dung bảo vệ đối với thẩm phán, gồm: bảo vệ sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo vệ vị trí công tác và việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn; bảo vệ bí mật an toàn, thông tin, dữ liệu cá nhân; bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản… của thẩm phán và thân nhân của thẩm phán.
Thẩm phán sẽ được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe theo tiêu chuẩn quy định đối với cán bộ cao cấp nếu là thẩm phán TAND tối cao; theo tiêu chuẩn quy định đối với cán bộ trung cấp nếu là thẩm phán TAND.
TAND tối cao đề xuất các biện pháp bảo vệ thẩm phán (ảnh minh họa)
ẢNH: PHÚC BÌNH
Trường hợp có căn cứ xác định tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản… của thẩm phán hoặc thân nhân bị xâm phạm, cơ quan thẩm quyền có thể trang bị cho thẩm phán công cụ hỗ trợ và các phương tiện khác để tự bảo vệ trong trường hợp cần thiết; giữ bí mật, thay đổi thông tin liên quan đến cá nhân và thân nhân của thẩm phán; di chuyển, giữ bí mật chỗ ở, nơi làm việc; thay đổi tung tích, đặc điểm nhận dạng của thẩm phán và thân nhân của thẩm phán…
Vẫn theo đề xuất, thẩm phán không phải giải trình, không được thông tin về quan điểm xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc đang trong quá trình thụ lý, giải quyết. Không điều tra đối với thẩm phán về việc xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc đang trong quá trình tố tụng, trừ trường hợp có căn cứ rõ ràng xác định thẩm phán vi phạm pháp luật hình sự.
Thẩm phán còn được bảo đảm chính sách về nhà ở công vụ, xe công vụ; được ưu tiên khi đặt mua vé tàu hỏa, ô tô, tàu thủy, máy bay, xếp hàng tham gia các phương tiện giao thông hoặc đặt phòng tại các địa điểm lưu trú; được trưng dụng công cụ, phương tiện của tổ chức, cá nhân trong trường hợp khẩn cấp…
Bảo vệ thẩm phán là bảo vệ nền tư pháp
Nguyên Thẩm phán TAND tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh kể, bà từng chứng kiến cảnh thành viên HĐXX bị rượt đuổi, chửi mắng ngay sau khi tuyên án; hoặc có đồng nghiệp bị tạt a xít khiến gương mặt bị hủy hoại, chịu đau đớn đến suốt đời… Theo bà, một thẩm phán bị xúc phạm hoặc xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, đó không chỉ là vấn đề của cá nhân mà còn là sự xâm phạm đến cả nền tư pháp. "Nếu người cầm cân nảy mực không được bảo vệ thì ai sẽ đủ dũng khí để thực thi pháp luật một cách vô tư, độc lập?", bà nói.
Với các đề xuất của TAND tối cao, bà Vinh cho rằng trước tiên sẽ bảo đảm an toàn nghề nghiệp cho thẩm phán, sau đó là bảo vệ công lý và sự tiến bộ của nền tư pháp. Ngoài các biện pháp mà dự thảo đã nêu, bà kiến nghị cần tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng cho các tòa án (bố trí phòng xử phù hợp, lắp đặt thiết bị camera giám sát, đẩy mạnh sự phối hợp của lực lượng cảnh sát hỗ trợ tư pháp…) để đảm bảo sự trang nghiêm, từ đó người dân sẽ tôn trọng, chấp hành tốt hơn.
Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng văn phòng luật sư Kết nối, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, nhận định một trong những đòi hỏi cao nhất với thẩm phán là sự độc lập, công bằng, khách quan. Để làm được điều này, cần có cơ chế đãi ngộ tương xứng. Cơ chế ấy không chỉ dừng ở đãi ngộ về vật chất mà còn phải xây dựng môi trường làm việc thật sự an toàn, minh bạch.
Dự thảo của TAND tối cao đề xuất các biện pháp tương đối toàn diện, không chỉ bảo vệ thẩm phán mà còn bảo vệ cả thân nhân của họ. Trong đó, luật sư Hùng đánh giá cao các nội dung đảm bảo cho sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật của thẩm phán khi giải quyết vụ án. "Hàng rào" pháp lý đủ mạnh sẽ bảo vệ thẩm phán trước những "cuộc gọi" hoặc "chỉ đạo" nhằm can thiệp vào quá trình xét xử. Thẩm phán chỉ cần tuân thủ đúng quy định pháp luật, đưa ra phán quyết đảm bảo quyền lợi chính đáng của các chủ thể liên quan.
Thực tế cũng cho thấy nhiều trường hợp có hành vi xâm phạm là do bức xúc, không đồng tình với quyết định hoặc bản án của thẩm phán, HĐXX. Bởi vậy, ngoài những công vụ pháp lý mà nhà nước trao cho, mỗi thẩm phán cần tự hoàn thiện để không rơi vào tình thế bất lợi.
Nguyên Thẩm phán TAND tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh cho rằng thẩm phán phải không ngừng trau dồi trình độ, đạo đức, để mỗi phán quyết đều đảm bảo công bằng, đúng quy định pháp luật. Song pháp luật không chỉ có lý mà cần có cả tình, bản án không chỉ đúng một cách cứng nhắc mà cần thêm sự đánh giá, lập luận để đương sự cảm thấy "tâm phục, khẩu phục".
Quá trình giải quyết vụ án, thẩm phán, nhất là chủ tọa phiên tòa phải điều hành sao cho khoa học, khách quan. Mỗi cử chỉ, lời nói, quyết định… đều phải cho đương sự thấy được sự công tâm thay vì "nghiêng về bên này, bên kia". Nếu đương sự có hành vi, thái độ không chuẩn mực, thẩm phán cần chấn chỉnh kịp thời, không để sự việc đi xa. "Bảo vệ thẩm phán là rất cần, nhưng cũng phải bảo vệ cả lợi ích của đương sự. Chỉ khi cả hai yếu tố này không bị xâm phạm, vấn đề mới được giải quyết triệt để", bà Vinh nói.
