Trong kỷ nguyên số, nơi sự kiên nhẫn dường như là một đức tính xa xỉ, "mua trước, trả sau" (Buy Now, Pay Later - BNPL) nổi lên như một câu thần chú mê hoặc.
Từ chiếc điện thoại mới nhất, một khóa học trực tuyến, vé xem buổi biểu diễn của thần tượng cho đến bữa ăn nhanh giao tận cửa, mọi thứ đều có thể nằm trong tầm tay bạn ngay lập tức. Các ứng dụng như Klarna, Afterpay, Affirm hay PayPal đã biến việc chi tiêu trở nên liền mạch và hấp dẫn đến mức chúng ta dễ dàng quên mất bản chất, đó là bạn đang vay một khoản nợ.
Giữa bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động, giá cả leo thang và thị trường lao động có dấu hiệu chững lại, sức hấp dẫn của BNPL càng trở nên mãnh liệt. Một khảo sát gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Các vấn đề Công chúng AP-NORC cho thấy một thực trạng đáng chú ý, đó là cứ 10 người Mỹ dưới 45 tuổi thì có đến 4 người đã tìm đến BNPL, không chỉ cho những xa xỉ phẩm mà còn cho cả những nhu yếu phẩm hàng ngày.
Tuy nhiên, sự tiện lợi nào cũng có giá của nó. Khi ngày càng có nhiều người không thể thanh toán đúng hạn, "cơn sốt" BNPL đang dần bộc lộ những góc khuất. Sắp tới đây, khi các khoản vay này bắt đầu được báo cáo cho các cơ quan tín dụng lớn, tác động của chúng lên điểm tín dụng FICO của người tiêu dùng sẽ trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.
Trong bối cảnh giá cả leo thang và tăng trưởng việc làm chậm lại, việc sử dụng các hình thức “mua trước, trả sau” ngày càng trở nên hấp dẫn (Ảnh: AP).
Vậy làm thế nào để tận dụng sự linh hoạt của BNPL mà không rơi vào bẫy? Dù bạn là người mới bắt đầu hay đã quen thuộc với hình thức này, hãy trang bị cho mình bộ công cụ tư duy và quản lý từ các chuyên gia tài chính hàng đầu.
Phân biệt nhu cầu và mong muốn
"Mua trước trả sau" thường được đóng gói dưới hình thức các khoản thanh toán nhỏ, không lãi suất, chia làm nhiều kỳ. Chính điều này đã đánh vào tâm lý người tiêu dùng, khiến một món hàng đắt đỏ trông có vẻ "dễ thở" hơn rất nhiều. Nhưng đây cũng là lúc bạn cần một "bức tường lửa" tinh thần.
Lauren Bringle, một chuyên gia tài chính được chứng nhận tại Self Financial, đưa ra một bộ câu hỏi cốt lõi bạn phải tự vấn trước khi nhấn nút "thanh toán": "Tôi có thể sống mà không có nó ngay bây giờ không? Nó có thực sự cần thiết cho công việc, học tập hay các nhu cầu sinh hoạt cơ bản của tôi không?".
Câu hỏi này buộc bạn phải tạm dừng sự hưng phấn nhất thời và đánh giá lại giá trị thực sự của giao dịch. Tyler Horn, trưởng bộ phận hoạch định tài chính tại Origin, cũng nhấn mạnh rằng BNPL nên là một công cụ cho các giao dịch có kế hoạch, không phải những quyết định bốc đồng.
"Hãy nghĩ về nó khi bạn cần một chiếc máy tính xách tay mới để phục vụ công việc, hoặc một chiếc tủ lạnh thay thế cho cái đã hỏng. Đó là những nhu cầu chính đáng, có kế hoạch", Horn chia sẻ.
Erika Rasure, cố vấn trưởng về tài chính tại Beyond Finance, phân tích sâu hơn về khía cạnh tâm lý, đó là nếu bạn là một người mua sắm theo cảm xúc, BNPL có thể biến thành một cơ chế đối phó tâm lý hơn là một công cụ tài chính. Nó mang lại cảm giác thỏa mãn tức thời, nhưng sau đó là sự căng thẳng âm ỉ về các khoản phải trả.
Lời khuyên của chuyên gia là trước khi mua, hãy cho món đồ vào giỏ hàng và đợi 24 giờ. Khoảng thời gian trì hoãn này đủ để cảm xúc lắng xuống và lý trí lên tiếng.
Đọc kỹ những dòng chữ nhỏ
Chúng ta thường có thói quen bỏ qua các trang điều khoản và điều kiện dài ngoằng. Với BNPL, thói quen này có thể khiến bạn trả giá đắt. Michael Savino, giám đốc cho vay tại Municipal Credit Union, cảnh báo: "Bạn cần phải hiểu chính xác mình đang ký vào cái gì. Hãy luôn đọc kỹ những dòng chữ nhỏ".
Mỗi nhà cung cấp dịch vụ BNPL, thậm chí mỗi giao dịch riêng lẻ, đều có những điều khoản và quy định khác nhau. Vì vậy, bạn cần trở thành một “thám tử tài chính” để tự mình truy tìm câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng: Mức phí trả chậm cụ thể là bao nhiêu? Lãi suất sẽ được tính ra sao nếu bạn thanh toán trễ hạn? Việc trả chậm có bị báo cáo lên các cơ quan tín dụng hay không? Và nếu không thể trả nợ, bạn sẽ phải đối mặt với hậu quả pháp lý nào?.
Hiểu rõ những yếu tố này sẽ giúp bạn đưa ra quyết định tài chính sáng suốt và tránh rơi vào vòng xoáy nợ nần. Tôi có bị cấm sử dụng dịch vụ trong tương lai không?
Tránh "vay chồng vay"
Một trong những cạm bẫy lớn nhất của BNPL là sự dễ dàng trong việc thực hiện nhiều khoản vay cùng lúc. Một khoản vay cho đôi giày, một cho chiếc tai nghe hay một cho kỳ nghỉ cuối tuần.
"Khi bạn phải xoay xở 2-3 hoặc nhiều khoản BNPL cùng lúc, bạn đang tự tạo ra những điểm mù trong bức tranh tài chính của mình", Savino nhấn mạnh. "Lịch thanh toán chồng chéo khiến việc lập ngân sách trở nên hỗn loạn. Khi bạn có càng nhiều khoản vay, bạn sẽ càng trở nên mất kiểm soát".
Để tránh rơi vào ma trận này, hãy áp dụng các chiến lược quản lý thông minh:
Tập trung hóa theo dõi: Courtney Alev, người đại diện người tiêu dùng tại Credit Karma, khuyên bạn nên biết chính xác tiền của mình đang đi đâu vào bất kỳ thời điểm nào. Hãy tạo một trang tính Excel đơn giản, sử dụng một ứng dụng quản lý tài chính như YNAB (You Need A Budget), hoặc đơn giản là đặt lời nhắc chi tiết trên lịch điện thoại cho từng ngày thanh toán.
Đảm bảo tài khoản luôn đủ tiền: Hầu hết dịch vụ BNPL đều yêu cầu thanh toán tự động. Jennifer Seitz, giám đốc giáo dục tại Greenlight, lưu ý: "Hãy chắc chắn rằng tài khoản ngân hàng liên kết của bạn luôn có đủ số dư trước ngày trừ tiền để tránh các khoản phí phạt do giao dịch thất bại."
Giới hạn số lượng khoản vay: Đặt ra một quy tắc cho bản thân. Ví dụ: không bao giờ có nhiều hơn hai khoản vay BNPL cùng một lúc, hoặc chỉ sử dụng BNPL cho các giao dịch trên một ngưỡng giá trị nhất định.
Sử dụng BNPL một cách có trách nhiệm
Dù tiềm ẩn nhiều rủi ro, sẽ là phiến diện nếu coi BNPL hoàn toàn là tiêu cực. Đối với những người có điểm tín dụng thấp hoặc chưa có lịch sử tín dụng (như sinh viên, người mới đi làm), BNPL có thể là lựa chọn tốt nhất, thậm chí là duy nhất để thực hiện một giao dịch cần thiết.
"Nếu được sử dụng một cách có chừng mực và trách nhiệm, các khoản vay ngắn hạn này có thể mang lại hiệu quả tích cực", Savino nhận định. "Nó cho phép bạn xây dựng một nền tảng tài chính, từ đó có thể tiếp cận các sản phẩm tín dụng có chi phí thấp hơn trong tương lai, hỗ trợ sức khỏe tài chính lâu dài".
Tuy nhiên, Sarah Rathner, cây bút kỳ cựu tại NerdWallet, đưa ra một lời nhắc nhở quan trọng để kết lại: "Hãy luôn nhớ rằng, BNPL vẫn là nợ".
"Nó chỉ mang lại cho bạn cảm giác như được gia hạn thời gian trả nợ", Rathner nói. "Nhưng thực tế là nếu bạn trả chậm, điểm tín dụng của bạn vẫn bị ảnh hưởng, giống như bất kỳ khoản vay nào khác".
"Mua trước, trả sau" là một con dao hai lưỡi. Nó có thể là một công cụ tài chính linh hoạt giúp bạn quản lý các khoản chi tiêu lớn một cách hiệu quả, hoặc một cánh cửa dẫn đến căng thẳng và nợ nần. Sự khác biệt nằm ở chính bạn: sự hiểu biết, tính kỷ luật và khả năng kiểm soát.
Bằng cách tiếp cận BNPL với một tư duy chiến lược, đọc kỹ các điều khoản và quản lý các khoản thanh toán một cách chặt chẽ, bạn hoàn toàn có thể chinh phục công cụ này và biến nó thành một đồng minh đắc lực trên con đường xây dựng sự tự do tài chính của mình.
