Sam Bankman-Fried, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử FTX đã thu hút nhiều các nhà đầu tư hạng A và những người nổi tiếng, trong khi một số tên tuổi nổi tiếng nhất thế giới đổ tiền vào Theranos của Elizabeth Holmes. Những kẻ lừa đảo đánh lừa ngay cả những người thông minh và được ngưỡng mộ nhất bằng cách lợi dụng những điểm yếu tâm lý của họ.
Cựu CEO Theranos Elizabeth Holmes từng khẳng định chắc chắn sự tin tưởng vào công ty khởi nghiệp thử nghiệm máu Theranos của mình và không lừa gạt các nhà đầu tư (Ảnh: Getty Images North America/AFP/Justin Sullivan)
Phản ứng điển hình khi thông tin về một vụ lừa đảo được khui ra của nhiều người là "làm sao có người lại cả tin như vậy?" Nhưng đó là câu hỏi sai. Những kẻ lừa đảo đánh lừa cả những chuyên gia thông minh và được ngưỡng mộ nhất bằng cách lợi dụng những lỗ hổng tâm lý của họ.
Tin tức về những vụ lừa đảo trị giá hàng triệu và thậm chí hàng tỷ đô la liên tục xuất hiện. Sam Bankman-Fried, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử FTX, đã thu hút một danh sách gồm các nhà đầu tư và người nổi tiếng. Trong số các nhà đầu tư của ông có một số tên tuổi được kính trọng nhất trong giới tài chính. Danh sách những người nổi tiếng ủng hộ anh ấy - Tom Brady, Steph Curry, Naomi Osaka, Larry David, Kevin O'Leary…
Từng nhiều lần lọt vào danh sách tỷ phú, nhưng đế chế của Bankman-Fried sụp đổ vào tháng 11 năm 2022 . Hiện FTX là một công ty đã phá sản và Bankman-Fried đang chờ xét xử với nhiều cáo buộc liên quan đến gian lận.
Câu chuyện Bankman-Fried có thể không quá khác so với vụ lừa đảo của Elizabeth Holmes '. Ở đỉnh cao thành công, Holmes được tuyên bố là nữ tỷ phú tự thân trẻ nhất. Theo Forbes, giá trị tài sản ròng của cô là 4,5 tỷ đô la M, dựa trên 50% cổ phần của cô trong công ty Theranos - hiện đã không còn tồn tại.
Các nhà đầu tư vào Theranos đại diện cho một số tên tuổi nổi tiếng nhất thế giới, bao gồm Rupert Murdoch và gia đình Walton. Gần đây, một hồ sơ tòa án tuyên bố Holmes đã mua vé đến Mexico để cố gắng trốn khỏi Mỹ sau khi bị kết án về tội lừa đảo vào năm 2022.
Làm thế nào mà Holmes lừa được rất nhiều chuyên gia và những người nổi tiếng, như Bankman-Fried cũng bị buộc tội? Giống như hầu hết những kẻ lừa đảo lành nghề, người ta cho rằng họ đã sử dụng nhu cầu tình cảm của nạn nhân để chống lại họ.
Không ai "miễn dịch" với lừa đảo
Anna Sorokin: Kẻ lừa đảo trong "vai diễn" Rich Kid nổi tiếng.
Khi nhắc tới các vụ lừa đảo, mọi người thường hình dung về nạn nhân là những người ngây thơ và lớn tuổi. Tuy nhiên, dữ liệu về các nạn nhân lừa đảo đưa ra một bức tranh rất khác, một bức tranh mang nhiều sắc thái hơn. Tùy thuộc vào loại gian lận mà các nhà nghiên cứu điều tra, rõ ràng là cả những người trẻ tuổi, có học thức và tinh vi đều dễ bị lừa đảo. Những kẻ lừa đảo thường nhắm mục tiêu vào một nhóm nhân khẩu học cụ thể - những người khá giả và nổi tiếng là mục tiêu của những trò lừa đảo dành riêng cho họ.
Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng sự tự tin thái quá là một yếu tố quan trọng dẫn đến lỗ hổng gian lận. Những người đạt thành tích cao trong một lĩnh vực (ví dụ bất động sản) có thể đánh giá quá cao khả năng thực hiện thẩm định của họ trong một lĩnh vực khác biệt (thiết bị phòng thí nghiệm y tế). Ví dụ, điều này có thể giúp giải thích cách Bernie Madoff có thể lừa đảo những người chuyên nghiệp giàu có, được giáo dục tốt, những người không nhất thiết phải là chuyên gia tài chính.
"Trong nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy rằng mọi người thường cảm thấy tự tin vào khả năng phát hiện lừa đảo của mình. Trong một loạt các thí nghiệm điều tra lý do tại sao mọi người tương tác với các tài liệu rõ ràng là lừa đảo - chẳng hạn như những bức thư thông báo người đó trúng xổ số. Trong đó, chỉ một nhóm nhỏ những người cho rằng những bức thư như vậy có thể là lừa đảo nhưng sẽ liên hệ với những kẻ lừa đảo để tìm hiểu. Sau đó vẫn rút lui mà không có bất kỳ tổn thất.
Anna Sorokin trong bộ phim về chính mình(trái) và ngoài đời thật
Một trò lừa đảo điển hình bắt đầu bằng cách để nạn nhân tiếp xúc với chiêu trò của kẻ lừa đảo , được thiết kế để gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ như sợ hãi. Sau đó, những kẻ lừa đảo sử dụng các chiến thuật thuyết phục như cam kết (khiến mọi người cảm thấy bắt buộc phải tuân theo cam kết), quyền lực (cảnh sát), sự khan hiếm (áp lực thời gian) và "bằng chứng xã hội" để thu hút mục tiêu của chúng.
Bằng chứng xã hội là một thuật ngữ do nhà tâm lý học Robert Cialdini đặt ra để giải thích cách người tiêu dùng sẽ điều chỉnh hành vi của họ để đáp lại những gì người khác đang làm. Bằng chứng xã hội của người nổi tiếng có thể đặc biệt mạnh mẽ. Những người nổi tiếng có thể không hiểu đầy đủ về công nghệ nhưng vẫn truyền đạt niềm tin vào hiệu quả của sản phẩm hoặc dịch vụ.
Vào tháng 10 năm 2022, Kim Kardashian đã đồng ý thanh toán khoản bồi thường trị giá 1,26 triệu đô la Mỹ cho Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) liên quan đến khiếu nại mà cô ấy không tiết lộ rằng cô ấy đã được trả 250.000 đô la Mỹ để xuất bản một bài đăng trên Instagram chào mời công ty tiền điện tử EthereumMax.
Và một vụ kiện tập thể gần đây nêu tên một số nhân vật nổi tiếng hạng A (Madonna, Justin Bieber, DJ Khaled, Paris Hilton, Gwyneth Paltrow, Snoop Dogg, Serena Williams và Jimmy Fallon) như một phần của vụ gian lận vì đã chứng thực thương hiệu xa xỉ Bored Ape Yacht Club's chương trình mã thông báo không thể thay thế.
Thủ đoạn thao đúng tâm lý đám đông, người giàu cũng khó tránh
Phương tiện truyền thông xã hội đã giúp những người nổi tiếng giao tiếp với những người theo dõi họ dễ dàng hơn, và cũng nhanh chóng kiếm được nhiều tiền. Và những kẻ lừa đảo cũng vậy. Sự tín nhiệm của những người nổi tiếng đang bị chiếm đoạt, kéo theo vô số người hâm mộ của họ.
Các chuyên gia và những người giàu có có thể cảm thấy rằng uy quyền mà kiến thức hoặc sự giàu có mang lại cho họ đóng vai trò như một lá chắn. Nhưng nghiên cứu cho thấy những người đã sẵn sàng đầu tư và chấp nhận rủi ro có nhiều khả năng bị tiếp cận với các cơ hội đầu tư bất hợp pháp. Họ cũng cởi mở hơn với những cơ hội này.
Từ góc độ hậu cần của kẻ lừa đảo, việc lừa gạt một số người hoặc tổ chức giàu có dễ dàng hơn nhiều so với nhiều người nghèo. Một báo cáo của dịch vụ quản lý tài sản Saltus cho thấy những người có giá trị ròng hơn 3 triệu bảng Anh (3,6 triệu USD) có khả năng báo cáo là nạn nhân lừa đảo cao gấp đôi so với những người có giá trị ròng từ 250.000 đến 500.000 bảng Anh.
Khi danh tiếng của ai đó bị đe dọa, họ có thể ít có động cơ thừa nhận mình là nạn nhân hơn . Điều này có thể giúp giải thích tại sao văn phòng luật sư Hoa Kỳ tại San Francisco cần đưa ra lời kêu gọi công khai yêu cầu thông tin từ các nạn nhân của Holmes và Bộ Tư pháp Hoa Kỳ phải tạo ra một cơ chế tương tự cho các nạn nhân của FTX.
