Chất độc botulinum có thể sản sinh trong thực phẩm đóng hộp được bảo quản kém - Ảnh: Shutterstock
Botulinum được sản sinh ra bởi clostridium botulinum - vi khuẩn có thể sản sinh ra nhiều độc tố trong điều kiện yếm khí. Chính những độc tố này gây ảnh hưởng cụ thể đến hệ thần kinh, chứ không phải bản thân vi khuẩn.
Theo IFLScience, bào tử clostridium botulinum thường được tìm thấy trong đất và nước biển hay nước sông, nhưng khi các bào tử này tiếp cận được môi trường ít oxy thì chúng bắt đầu phát triển và sản sinh ra độc tố.
Botulinum là chất độc thần kinh mạnh nhất từng được biết đến, phổ biến ở thực phẩm bảo quản kém, vết thương ngoài da và thuốc tiêm thẩm mỹ (do đặc tính gây tê, vi khuẩn clostridium botulinum được dùng trong thủ thuật thẩm mỹ dưới tên gọi Botox).
Ăn phải botulinum trong thực phẩm có thể bị liệt và suy hô hấp, với một số triệu chứng ban đầu gồm mệt mỏi, chóng mặt, suy yếu và khó nói.
Các triệu chứng thường xuất hiện trong vòng 12 - 36 tiếng sau khi tiếp xúc chất độc, với tỉ lệ tử vong cao. Tuy nhiên, ngộ độc botulinum rất hiếm gặp và có thể điều trị nếu được chẩn đoán sớm.
Lần đầu tiên được phát hiện vào thế kỷ 18, cái tên "botulism" có nguồn gốc từ tiếng Latin là botulus, có nghĩa là xúc xích. Bác sĩ người Đức Justinus Kerner đã mô tả chất này như một loại chất độc trong xúc xích do chủ yếu có trong các loại thịt đã qua chế biến/bảo quản không tốt.
Hầu hết các chất độc có mức độ độc tính khác nhau tùy thuộc vào cách chúng được cơ thể con người hấp thụ. 1g botulinum có thể giết 14.000 người nếu ăn phải nhưng khi tiêm, liều lượng này đủ khiến 8,3 triệu người thiệt mạng.
Để biết độc tính của một chất, người ta dựa vào chỉ số LD50 (chỉ số dùng để chỉ liều lượng của một chất độc có thể làm chết 50% số động vật thí nghiệm, đơn vị tính thường là mg/kg động vật). Chỉ số LD50 càng thấp thì độc tính của chất đó càng cao.
LD50 của muối ăn (NaCl) là 3.000mg/kg, có nghĩa là cần đến 210.000mg muối để giết một người nặng 70kg. Caffeine có LG50 là 192mg/kg và natri xyanua là 6,4mg/kg.
Trong khi đó botulinum có LD50 là 1nanogram/kg, có nghĩa là chỉ cần 0,00007mg để giết một người nặng 70kg và chưa tới 2kg để giết chết toàn bộ con người trên Trái đất.
Phòng tránh ngộ độc botulinum
Botulinum thường xuất hiện trong thực phẩm đóng hộp, nơi vi khuẩn có thể tiếp cận môi trường yếm khí. Tuy nhiên, cả vi khuẩn lẫn độc tố đều bị tiêu diệt ở nhiệt độ cao, nên hãy đảm bảo hâm nóng thực phẩm trước khi dùng.
Trẻ dưới 6 tháng tuổi cũng có thể ngộ độc botulinum nếu ăn phải thực phẩm có chứa bào tử vi khuẩn. Đó là lý do các bậc phụ huynh thường được khuyến cáo không cho trẻ dưới 1 tuổi ăn mật ong (theo báo cáo, tỉ lệ mật ong chứa bào tử vi khuẩn clostridium botulinum là 5%).
Thực phẩm tươi sống như thịt, cá… nên rửa sạch trước khi cho vào bảo quản trong ngăn đá. Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá.
Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối...) cần bảo đảm phải chua, mặn; khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.
Khi xuất hiện các triệu chứng ngộ độc botulinum, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
