Sự gia tăng nhanh chóng của xe máy điện tại các trung tâm đô thị trên khắp châu Á là một xu hướng có lợi về kinh tế và môi trường. Tuy nhiên, đối với người dùng ở các khu vực thường xuyên phải đối mặt với mùa mưa, một câu hỏi thực tế và cấp bách được đặt ra: "Điều gì sẽ xảy ra khi mùa mưa đến và đường phố biến thành sông?"
Ở Trung Quốc từng có những màn trình diễn xe hai bánh điện đi qua những vùng nước sâu mà hoạt động như không có chuyện gì xảy ra. Điều này khiến nhiều người tin rằng xe điện ở quốc gia này có khả năng kháng nước tốt hơn xe xăng.
Tuy nhiên, dù xe máy điện về mặt lý thuyết sở hữu lợi thế khi lội nước so với các đối thủ chạy bằng xăng, nó vẫn có những rủi ro tiềm ẩn đáng kể về hỏng hóc điện tử và điều quan trọng là các nhà sản xuất Trung Quốc đều từ chối bảo hành cho các hư hỏng do nước gây ra.
Xe điện lội nước có “giỏi” hơn xe xăng?
Lý do chính khiến xe điện được coi là có khả năng lội nước tốt hơn là do chúng không có những điểm yếu chí mạng của động cơ đốt trong: cổ hút gió và ống xả.
Cơ chế hỏng hóc chính ở xe máy chạy xăng là hiện tượng "thủy kích" (hydro-locking). Khi nước lọt vào cổ hút gió, nó sẽ bị hút vào xi-lanh của động cơ. Vì nước không thể nén được, nỗ lực của piston để hoàn thành kỳ nén sẽ tạo ra một lực cực lớn, có thể làm cong tay biên, nứt lốc máy và gây ra tình trạng bó máy ngay lập tức, thường là không thể sửa chữa.
Ngược lại, hệ thống truyền động của xe điện có khả năng chống chịu tốt hơn. Động cơ điện là một khối kín và không có cửa hút gió để phục vụ cho việc vận hành. Thiết kế này về cơ bản đã loại bỏ nguy cơ thủy kích, cho phép xe tiếp tục hoạt động ngay cả khi bị ngập một phần, miễn là các hệ thống khác được bảo vệ.
Với xe hai bánh điện ở Trung Quốc, họ thường sử dụng xếp hạng IP như một thước đo tiêu chuẩn về khả năng chống lại bụi và nước. Theo đó, mỗi loại xe sẽ chỉ cho phép tiếp xúc với nước ở một mức nhất định.
Với IPX4/IP54, xe cho phép khả năng chống nước bắn từ mọi hướng. Đây là mức cơ bản cho nhiều xe tay ga và đủ để đi trong mưa nhỏ nhưng không phù hợp để đi qua vũng nước sâu hoặc rửa xe bằng vòi áp lực.
IPX5/IP65 chống lại các tia nước áp suất thấp. Thích hợp cho mưa lớn và rửa xe bằng vòi, nhưng không phải ngâm nước.
IPX7/IP67 là "Tiêu chuẩn vàng" cho nhiều xe điện cao cấp. Xếp hạng này biểu thị rằng bộ phận (thường là bộ pin và động cơ) có thể chịu được việc ngâm trong nước ở độ sâu tới 1 mét trong 30 phút. Đây là một điểm quảng cáo quan trọng của các thương hiệu như Yadea.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là các xếp hạng này chỉ áp dụng cho các bộ phận cụ thể (pin, động cơ) trong điều kiện được kiểm soát tại nhà máy với xe mới, chứ không phải cho toàn bộ chiếc xe.
Hơn nữa, các lớp đệm và gioăng cao su sẽ xuống cấp theo thời gian, làm giảm khả năng chống nước của xe. Thuật ngữ chính xác là "kháng nước", không phải "chống nước hoàn toàn".
Điều này vô tình khiến nhiều người hiểu lầm về khả năng bất khả xâm phạm của toàn bộ chiếc xe, khiến họ dễ tiến vào các hành vi rủi ro hơn, chẳng hạn như lái xe qua vùng nước sâu hơn mức khuyến nghị.
Trên thực tế, hỏng hóc không xảy ra ở bộ pin vốn được bảo vệ cao, mà ở các thiết bị điện tử phụ trợ được bảo vệ kém hơn, khiến người tiêu dùng đôi khi bối rối vì nghĩ rằng xe cho phép vào nước để rồi bị từ chối yêu cầu bảo hành.
Trong khi pin và động cơ có thể được xếp hạng IP67, các hệ thống quan trọng khác thường được bảo vệ kém hơn. Chúng bao gồm bộ điều khiển chính, các bó dây điện hạ thế, các cảm biến khác nhau (như radar siêu âm cho các tính năng thông minh), cổng sạc và các thiết bị điện tử trên bảng điều khiển. Những bộ phận này là gót chân Achilles thực sự của chiếc xe trong một trận lụt.
Ngay cả khi đoản mạch không xảy ra ngay lập tức, việc nước xâm nhập—đặc biệt là nước lụt bẩn hoặc mặn, sẽ khởi đầu quá trình ăn mòn điện hóa trên các đầu nối điện và bảng mạch. Đây là một chế độ hỏng hóc âm thầm, có thể xuất hiện sau nhiều tuần hoặc nhiều tháng kể từ lần tiếp xúc ban đầu, gây ra các hành vi thất thường và cuối cùng là hỏng hóc hệ thống.
Xe điện đừng nên đi vào vùng ngập lụt
Theo khuyến cáo của các chuyên gia, nếu bắt buộc phải đi qua một đoạn đường ngập, độ sâu của nước lý tưởng không nên vượt quá 10cm và tuyệt đối không được vượt qua đường tâm của lốp xe hoặc trục bánh xe.
Kỹ thuật đúng là di chuyển với tốc độ chậm và không đổi (dưới 30 km/h) mà không dừng lại hoặc thực hiện các chuyển động đột ngột. Điều này giảm thiểu áp lực nước lên các lớp đệm và ngăn chặn việc tạo ra sóng lớn ở mũi xe có thể làm nước bắn vào các bộ phận cao hơn, dễ bị tổn thương hơn.
Trong một video quảng cáo có tên là "Đường thử khắc nghiệt" của Yadea, xe điện của công ty này đã thành công khi ngâm cả trong một hồ nước. Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng đây là xe mới trong điều kiện thử nghiệm, không phải thực tế.
Bởi sau khi xe bị ngâm nước, dù trông hoạt động tốt, nước vẫn có thể bị giữ lại bên trong các bộ phận. Khi nước bị kẹt bay hơi, nó có thể để lại các cặn khoáng dẫn điện, tạo ra các đường dẫn mới cho dòng điện và gây ra đoản mạch sau nhiều ngày hoặc nhiều tuần. Điều này có thể biểu hiện qua các hành vi thất thường: đèn tự bật sáng, xe tự di chuyển, v.v..
Nguy cơ nghiêm trọng nhất là cháy nổ pin lithium-ion. Nước, đặc biệt là nước mặn, có tính ăn mòn và dẫn điện cao. Nếu nó xâm nhập vào bộ pin, nó có thể gây ra đoản mạch bên trong giữa các cell pin. Điều này dẫn đến hiện tượng thoát nhiệt (thermal runaway)—một sự gia tăng nhiệt độ và áp suất nhanh chóng, không thể kiểm soát, có thể dẫn đến cháy và thậm chí là nổ.
Một ví dụ điển hình là các báo cáo từ Tampa, Florida, sau cơn bão Helene, nơi các quan chức chỉ ra vấn đề xe điện và xe tay ga điện bị ngập nước với các vụ cháy và nổ, nêu bật mối nguy hiểm cực độ do pin lithium-ion bị ngâm nước gây ra.
Xe điện bị ngập nước nên làm gì?
Bản năng ngay lập tức của một người dùng khi thấy chiếc xe đắt tiền của mình bị ngập là kiểm tra xem nó có còn hoạt động hay không. Tuy nhiên, hành động "thử" xe bằng cách bật nó lên là hành động gây hại nhất mà họ có thể làm.
Nó sẽ gửi dòng điện qua các mạch bị ướt, có khả năng bị đoản mạch, gây ra hư hỏng không thể khắc phục cho bộ điều khiển và hệ thống quản lý pin (BMS). Hành động này cũng là một điểm mấu chốt đối với các giám định viên bảo hiểm.
Nếu có thể xác định rằng chủ xe đã cố gắng khởi động một chiếc xe bị ngập, công ty bảo hiểm có thể lập luận rằng chủ xe đã làm trầm trọng thêm thiệt hại, có khả năng dẫn đến việc từ chối bồi thường.
Lời khuyên tốt nhất cho chủ xe bị ngâm nước là không bật nguồn, không cố gắng khởi động, không cắm sạc. Đây là quy tắc quan trọng nhất để ngăn ngừa thiệt hại thảm khốc và đảm bảo an toàn cá nhân. Việc cố gắng khởi động xe cũng có thể làm mất hiệu lực mọi yêu cầu bồi thường bảo hiểm.
Nếu có thể và an toàn, hãy ngắt kết nối và tháo pin để cách ly nguồn điện chính. Di dời xe ra khỏi các công trình, tốt nhất là đến một khu vực thoáng, khô ráo do nguy cơ cháy nổ. Chụp ảnh và quay video về chiếc xe và mực nước ngập để phục vụ cho mục đích bảo hiểm.
Ngay lập tức gọi cho trung tâm dịch vụ của nhà sản xuất hoặc một thợ sửa xe điện có chuyên môn để kiểm tra và sửa chữa. Không cố gắng tự sửa chữa.
Vậy xe điện có tốt hơn xe xăng trong khoản ngập nước không?
Nhìn chung, xe điện có chế độ hỏng hóc phức tạp hơn và thường phát tác lâu hơn. Chiếc xe có thể tiếp tục chạy qua vùng nước, tạo ra cảm giác an toàn giả tạo. Thiệt hại thực sự (ăn mòn, đoản mạch) đang diễn ra âm thầm và có thể không biểu hiện trong nhiều ngày hoặc nhiều tuần.
Với xe điện, việc chẩn đoán phức tạp hơn, đòi hỏi các thiết bị điện tử chuyên dụng. Các điểm hỏng hóc chính—bộ pin và bộ điều khiển chính—là những bộ phận đắt tiền nhất của xe.
Hư hỏng do nước đối với các bộ phận này gần như luôn luôn đòi hỏi phải thay thế hoàn toàn, chứ không phải sửa chữa. Chi phí của một bộ pin mới có thể chiếm một phần đáng kể trong giá trị ban đầu của xe, thường làm cho việc sửa chữa trở nên không khả thi về mặt kinh tế.
Điều đáng chú ý là dù thường xuyên quảng cáo về các mẫu xe có khả năng lội nước tốt, hầu như tất cả các nhà sản xuất xe máy điện, bao gồm các thương hiệu lớn của Trung Quốc, đều loại trừ một cách rõ ràng các hư hỏng do nước, chất lỏng xâm nhập hoặc lũ lụt ra khỏi chính sách bảo hành tiêu chuẩn của họ.
Các nhà sản xuất cho rằng họ không thể xác định được liệu việc nước xâm nhập là do lỗi sản xuất hay do hành động cố tình của người dùng ví dụ: lái xe qua sông, sử dụng máy rửa áp lực cao, vượt quá giới hạn ngâm nước của xe.
