Chị Thắm cao 1,7 m, nặng 93 kg, chỉ số khối cơ thể (BMI) 32, béo phì độ 1. ThS.BS Trần Ngọc Vân Anh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh - Quận 8, giải thích ở phụ nữ béo phì như chị Thắm, nồng độ insulin trong máu cao kích thích buồng trứng sản xuất nhiều androgen (nội tiết tố nam), gây rối loạn quá trình phát triển của nang noãn và rối loạn phóng noãn, dẫn đến hội chứng buồng trứng đa nang, gây khó thụ thai tự nhiên.
Còn chị Hương, 41 tuổi, cao 1,53 m, nặng 60,4 kg, BMI 25.8, bị thừa cân, vô sinh 3 năm nay. Chị còn bị tăng huyết áp mạn tính, đang dùng thuốc điều trị thường xuyên.
Tại IVF Tâm Anh, khoảng 20% bệnh nhân nữ khám các vấn đề sức khỏe sinh sản liên quan đến thừa cân, béo phì, như hai bệnh nhân trên. Bác sĩ Vân Anh cho biết béo phì không chỉ ảnh hưởng sức khỏe tổng thể (như sức khỏe tim mạch, cơ xương khớp...) mà còn tác động xấu đến hệ thống sinh sản nữ do rối loạn nội tiết, rối loạn chuyển hóa và chất lượng tế bào. Khi cơ thể có quá nhiều mô mỡ, lượng lớn androgen được chuyển đổi thành estrogen. Lượng estrogen tăng cao một cách bất thường gây rối loạn trục hạ đồi - tuyến yên - buồng trứng, làm gián đoạn tín hiệu điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và rụng trứng, từ đó ngăn cản sự phát triển của nang trứng và giải phóng trứng.
Béo phì còn khiến tuyến tụy phải sản xuất nhiều insulin hơn để hạ đường huyết, kích thích buồng trứng sản xuất nhiều androgen, gây ức chế sự phát triển của nang trứng, dẫn đến rối loạn hoặc không rụng trứng. Chất lượng của trứng cũng có thể bị ảnh hưởng do béo phì tạo ra môi trường viêm và stress oxy hóa làm hỏng DNA của trứng. Trứng chất lượng kém khó thụ tinh thành công hoặc dẫn đến khó làm tổ, sẩy thai sớm. Sự mất cân bằng hormone liên quan đến béo phì cũng có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng của nội mạc tử cung, giảm khả năng làm tổ của phôi.
Theo bác sĩ Vân Anh, người béo phì cũng đáp ứng kém hơn bình thường khi thực hiện các phương pháp hỗ trợ sinh sản như thụ tinh nhân tạo (IUI) hay thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), do đó cần liều thuốc kích trứng cao hơn và thời gian điều trị dài hơn. Phụ nữ thừa cân béo phì và có hội chứng buồng trứng đa nang khi sử dụng thuốc kích trứng liều cao tăng nguy cơ bị quá kích buồng trứng. Họ cũng đối diện những nguy cơ biến chứng trong quá trình làm thủ thuật (như gây mê, chọc hút trứng) gây khó khăn về kỹ thuật.
Chị Thắm được bác sĩ tư vấn kỹ thuật kích thích buồng trứng nhẹ và bơm tinh trùng vào buồng tử cung, kết hợp thay đổi chế độ ăn uống, vận động đều đặn để sớm mang thai. Tuy nhiên, nang noãn của chị không phát triển với liều thuốc uống thông thường. Khi chuyển qua thuốc tiêm, quá nhiều nang noãn cùng phát triển khiến bác sĩ phải ngưng chu kỳ vì nguy cơ đa thai.
Ở chu kỳ IUI thứ hai, bác sĩ tăng liều thuốc uống gấp đôi, kết hợp tiêm thuốc liều thấp trong 7 ngày để nuôi nang noãn từ từ, đồng thời theo dõi sát các nguy cơ về quá kích buồng trứng mới, chị Thắm mới có được một nang trưởng thành. Bác sĩ lấy tinh trùng tươi từ người chồng bơm vào buồng tử cung người vợ. Chị Thắm hiện mang thai hơn 12 tuần.
Chuyên viên phôi học đang lọc rửa tinh trùng trước khi thực hiện IUI cho người bệnh. Ảnh minh họa: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh - Quận 8
Còn chị Hương phải dùng thuốc dự phòng tiền sản giật và ổn định huyết áp trước khi chuyển phôi. Vào ngày hai vòng kinh, bác sĩ đóng băng hoàn toàn hoạt động của tuyến yên - buồng trứng bằng thuốc nhằm ức chế các tổn thương lạc nội mạc tử cung. Tình trạng viêm nội mạc tử cung mãn tính cũng được kiểm soát để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phôi làm tổ. Vì dự trữ buồng trứng người bệnh suy giảm mạnh do lớn tuổi, bác sĩ phải kích thích buồng trứng với liều thuốc cao hơn so với bình thường. Chị Hương đậu thai ngay lần đầu chuyển phôi tươi ngày 3, hiện thai hơn 12 tuần.
Thai phụ thừa cân béo phì cần được theo dõi thai kỳ chặt chẽ. Chị Hương cần phòng ngừa nguy cơ tiền sản giật, còn chị Thắm có nguy cơ tiểu đường thai kỳ, tăng huyết áp, tiền sản giật cao. Cả hai được bác sĩ tư vấn chế độ ăn để giữ cân nặng lý tưởng, tuân thủ lịch khám thai để kịp thời phát hiện bất thường.
Bác sĩ Vân Anh khuyến cáo để tăng khả năng đậu thai và đảm bảo an toàn thai kỳ, phụ nữ thừa cân béo phì nên thay đổi lối sống, vận động hợp lý hoặc theo dõi và điều trị giảm cân an toàn theo phác đồ của bác sĩ. Một số trường hợp nghiêm trọng hơn, béo phì dẫn đến các triệu chứng cường androgen như mụn trứng cá, hói đầu... dẫn đến tự ti, stress, cần tư vấn tâm lý từ các chuyên gia.
Để phòng ngừa béo phì, người bệnh cần kiểm soát khẩu phần ăn, ưu tiên rau củ, trái cây, ngũ cốc, đạm... tránh xa thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt, dầu mỡ... Duy trì thể dục thể thao đều đặn khoảng 3 buổi mỗi tuần, mỗi ngày 30 phút. Sau 6 tháng quan hệ đều đặn không đậu thai nên đi khám để được bác sĩ kiểm tra chức năng sinh sản, tư vấn giảm cân nếu cần thiết.
*Tên nhân vật trong bài đã được thay đổi
