Gấp rút đào tạo hàng vạn nhân lực chuyên môn cao
UBND TP.HCM vừa ban hành Đề án đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức phục vụ phát triển hệ thống đường sắt đô thị giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đề án nhằm mục tiêu bổ sung nhân lực kỹ thuật và vận hành để phục vụ 7 tuyến metro vào năm 2035 và mạng lưới 10 tuyến vào năm 2045. Theo tính toán của UBND TP, trong năm 2025, hệ thống metro cần khoảng 720 nhân sự vận hành, khai thác. Đến năm 2035, khi 7 tuyến metro đi vào vận hành, nhu cầu này tăng lên 11.840 người. Đến năm 2045, khi mạng lưới mở rộng lên 10 tuyến, TP cần khoảng 17.730 nhân sự vận hành, khai thác.
TP.HCM đang thiếu hàng vạn nhân sự có chuyên môn cao trong lĩnh vực đường sắt đô thị
Ảnh: Nguyễn Anh
Cụ thể, đối với cán bộ, công chức, viên chức quản lý nhà nước về đường sắt đô thị (khoảng 60 người), TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ có ít nhất một nửa số cán bộ được đào tạo chuyên sâu, trong đó từ 5 - 10 người đạt trình độ thạc sĩ. Giai đoạn 2030 - 2035, tỷ lệ được đào tạo chuyên sâu tăng lên 80%, với tối thiểu 30% cán bộ đạt trình độ thạc sĩ và khoảng 10% tiếp tục học lên tiến sĩ. Đến giai đoạn 2035 - 2045, 100% cán bộ được chuẩn hóa về đào tạo chuyên sâu, trên 50% có trình độ thạc sĩ và 10 - 20% đạt trình độ tiến sĩ.
Đối với viên chức quản lý dự án đường sắt đô thị, giai đoạn 2025 - 2030 sẽ có 160 viên chức đạt trình độ đại học phù hợp, trong đó ít nhất một nửa được đào tạo chuyên sâu và từ 10 - 15 người học thạc sĩ. Đến năm 2035, đội ngũ này tăng lên 310 người, với 80% được đào tạo chuyên sâu, ít nhất 30% có trình độ thạc sĩ và khoảng 10% tiếp tục học tiến sĩ. Năm 2045, viên chức quản lý dự án đường sắt đô thị đạt 400 người, 100% được đào tạo chuyên sâu, tối thiểu 50% có trình độ thạc sĩ và 20% đạt trình độ tiến sĩ.
Với lãnh đạo UBND TP.HCM và các sở, ngành liên quan trực tiếp đến lĩnh vực đường sắt đô thị, tất cả phải tham gia các lớp bồi dưỡng tổng quan và nâng cao về quản lý, pháp luật, công nghệ theo kế hoạch hằng năm. Chương trình đào tạo được xây dựng theo 11 chuyên ngành cốt lõi, bao quát toàn bộ các khía cạnh của hệ thống đường sắt đô thị, từ hạ tầng - công trình, tín hiệu - điều khiển, điện khí hóa, phương tiện, quản lý vận hành và bảo trì, đến công nghệ thông tin, kinh tế vận tải, quy hoạch TOD và quản trị an toàn.
Các khóa bồi dưỡng tổng quan và nâng cao giúp lãnh đạo, cán bộ chuyên môn nắm vững chiến lược phát triển, cơ chế chính sách, mô hình tài chính - đầu tư, quy hoạch - thiết kế, vận hành, kiểm soát rủi ro và ứng dụng công nghệ mới trong lĩnh vực metro. Ngoài đào tạo trong nước, TP.HCM đặt mục tiêu ít nhất 50% cán bộ trong hệ thống quản lý metro và lãnh đạo doanh nghiệp đường sắt đô thị được cử đi bồi dưỡng, tham quan, học tập tại các quốc gia có hệ thống metro tiên tiến.
Bên cạnh lực lượng trực tiếp vận hành, TP cũng cần hàng nghìn kỹ sư, công nhân cho lĩnh vực thiết kế, xây dựng, bảo trì và quản lý dự án. Riêng nhóm kỹ sư và công nhân phục vụ thi công và lắp đặt hệ thống metro được ước tính lên tới hơn 21.000 người vào năm 2035 và hơn 20.000 người vào năm 2045.
Cần hệ sinh thái chuyên nghiệp quản lý, vận hành metro
Lý do TP.HCM cấp bách đào tạo nguồn nhân lực khổng lồ là bởi TP đã chính thức bước vào đường đua metro. Theo kế hoạch, từ nay đến trước năm 2035, TP.HCM sẽ hoàn thiện 9 tuyến metro, gồm 6 tuyến ở khu vực trung tâm, 2 tuyến tại Bình Dương (cũ) và 1 tuyến hướng Vũng Tàu (cũ).
Mới nhất, UBND TP.HCM đã ủy quyền cho Chủ tịch UBND TP thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn đặc biệt theo Nghị quyết 188 của Quốc hội. Việc ủy quyền này được kỳ vọng giúp đẩy nhanh tiến độ, tháo gỡ vướng mắc về thủ tục, tạo điều kiện tăng tốc triển khai các tuyến đường sắt đô thị, hiện thực hóa giấc mơ về hệ thống giao thông công cộng hiện đại của người dân TP.
Cùng với sự góp mặt của các doanh nghiệp tư nhân, hàng loạt tuyến metro đang tăng tốc và dự kiến hoàn thành trong thời gian kỷ lục. Đơn cử, tuyến metro Bến Thành - Cần Giờ do VinSpeed đầu tư dự kiến sẽ được khởi công vào 19.12 tới. Nếu nhà đầu tư hoàn thành đúng cam kết, đến năm 2028, TP sẽ có thêm gần 53 km đường sắt đô thị. Đầu năm tới, tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) cũng sẽ chính thức khởi công ngày 15.1.2026 và có kế hoạch hoàn thành vào năm 2030.
Trong khi đó, UBND TP.HCM đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý Nhà nước và quản lý dự án metro hiện nay còn rất thiếu và yếu. Phần lớn cán bộ được điều động, kiêm nhiệm từ các lĩnh vực có liên quan như giao thông, xây dựng, quy hoạch đô thị... Dù TP đã bước đầu hình thành một số đơn vị đầu mối và đội ngũ cán bộ tham gia quản lý dự án đường sắt đô thị, cùng các phòng, ban chuyên môn nhưng nguồn nhân lực chuyên trách vẫn còn phân tán, chưa được tổ chức thành hệ thống đồng bộ và chuyên nghiệp. Do thiếu kiến thức, chưa được đào tạo bài bản về chuyên ngành metro, đội ngũ này gặp nhiều khó khăn khi thực hiện các nhiệm vụ. TP vẫn đang phụ thuộc nhiều vào chuyên gia nước ngoài, đặc biệt trong khâu thiết kế, công nghiệp đường sắt, vận hành thử nghiệm, chuyển giao công nghệ và giám sát khai thác.
Vì thế, TP.HCM kỳ vọng việc đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ một cách đồng bộ, bài bản và theo chuẩn quốc tế sẽ nâng cao năng lực quản lý, làm chủ công nghệ thiết kế, thi công, vận hành. Đây là yếu tố tiên quyết để giảm phụ thuộc chuyên gia nước ngoài, đồng thời hướng tới xây dựng hệ thống giao thông đô thị hiện đại, thông minh và bền vững.
Theo TS Nguyễn Quốc Hiển, Phó trưởng Ban quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR), đường sắt đô thị là công trình rất đặc biệt, không phải chỉ xây đường ray, đưa tàu lên chạy là xong. Bên cạnh vật lực, vấn đề chuẩn bị nhân lực là vô cùng quan trọng. Nhân lực ở đây không chỉ là người lái tàu, kỹ sư xây dựng, vận hành đoàn tàu mà là cả một hệ sinh thái những người có chuyên môn cao trong lĩnh vực đường sắt.
"Bài học từ các quốc gia khác trên thế giới chỉ ra rằng để thành công, các thành phố cần phải quy tụ được một "hệ sinh thái" (hoạt động như một tổ đội chuyên ngành) gồm các chuyên gia, tổ chức, doanh nghiệp… đủ tâm huyết, đủ năng lực, dám cam kết và thực thi chủ động "chuỗi cung ứng" của đường sắt đô thị. Chuỗi này bao gồm từ công tác tìm kiếm nguồn vốn tín dụng, phát triển TOD, triển khai thiết kế, thi công, cung cấp trang thiết bị, đoàn tàu, quản lý dự án cho tới tổ chức vận hành. Tổ đội này sẽ chịu trách nhiệm thực hiện toàn bộ hệ thống các dự án đường sắt đô thị hoàn chỉnh, tránh tình trạng xé lẻ mỗi dự án giao cho một đơn vị", TS Nguyễn Quốc Hiển nói.
