Một dạng thực thể di truyền kỳ lạ, nhỏ hơn cả vi rút, không có vỏ protein và mang theo thông tin di truyền có tên là obelisk, khiến giới khoa học phải đặt lại câu hỏi: thế nào là sự sống? - Ảnh: ARTUR PLAWGO/Science
Dạng thực thể kỳ lạ có tên là obelisk, được phát hiện sơ bộ trong dữ liệu gene vi khuẩn đường ruột người và được báo cáo dưới dạng tiền công bố vào năm 2024 bởi nhóm nghiên cứu tại Đại học Stanford. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, phát hiện chỉ ghi nhận sự tồn tại của obelisk trong ruột người, khiến nó chưa thực sự tạo nên sự chú ý lớn.
Mãi đến gần đây, khi các nhà khoa học tiếp tục phân tích sâu hơn và tìm thấy obelisk trong cả khoang miệng, sự chú ý mới thực sự bùng nổ. Phát hiện này đặt ra giả thuyết rằng obelisk có thể phổ biến hơn rất nhiều so với suy nghĩ ban đầu và có thể đã "sống cùng" chúng ta suốt hàng triệu năm mà không ai biết.
Obelisk: Sinh vật kỳ dị nằm giữa vi rút và viroid
Các nhà khoa học mô tả obelisk là các đoạn RNA vòng đơn, có độ dài khoảng 1.000 đơn vị base, nhỏ hơn rất nhiều so với các vi rút thông thường. Chúng không có lớp vỏ bảo vệ, điều khiến chúng trở nên khác biệt với hầu hết các vi rút.
Tuy nhiên, khác với viroid (một dạng RNA đơn giản được biết đến từ trước), obelisk lại có chứa ít nhất 1 đến 2 gene có khả năng mã hóa protein. Điều này khiến chúng trở thành một dạng "sống" trung gian, chưa từng được mô tả trong sinh học hiện đại.
Giáo sư Ed Feil, chuyên gia vi sinh tiến hóa tại Đại học Bath (Anh), cho biết: "Obelisk là những đoạn RNA hình vòng, có thể tự sắp xếp thành cấu trúc dạng que, và có khả năng tác động đến hoạt động di truyền của vật chủ".
Phân tích dữ liệu từ hàng triệu chuỗi gene vi khuẩn sống trong cơ thể người, nhóm nghiên cứu Stanford đã tìm thấy gần 30.000 loại obelisk khác nhau, trải dài trên toàn cầu.
Trong số đó, 7% vi khuẩn ruột người chứa obelisk. Hơn 50% vi khuẩn miệng người cũng phát hiện có obelisk.
Đáng chú ý, obelisk ở các vị trí khác nhau trên cơ thể có trình tự gene rất khác biệt, cho thấy khả năng đa dạng và tiến hóa cao.
Các nhà nghiên cứu nhận định, obelisk có thể đã sống cùng con người suốt hàng triệu năm mà chưa từng được phát hiện. Đây là một điều khó tin trong kỷ nguyên của công nghệ gene hiện đại.
Chúng là bạn hay là kẻ thù?
Hiện tại, chưa có bằng chứng cho thấy obelisk gây hại cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, do chúng sống bên trong vi khuẩn, giới khoa học đang quan tâm đến khả năng obelisk có thể làm thay đổi hoạt động gene của vi khuẩn vật chủ, từ đó gián tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe con người, như miễn dịch, tiêu hóa hoặc thậm chí các bệnh lý viêm.
"Càng quan sát, chúng tôi càng thấy những điều điên rồ hơn trong thế giới vi mô", nhà sinh học tế bào Mark Peifer (Đại học Bắc Carolina) chia sẻ trên tạp chí Science.
Trong sinh học, một sinh vật được xem là "sống" nếu nó có thể sao chép, tiến hóa và tác động đến môi trường. Vi rút từ lâu đã là chủ đề tranh luận vì không thể tự sao chép nếu thiếu tế bào chủ. Nhưng obelisk thậm chí còn đơn giản hơn, không có vỏ, rất nhỏ, nhưng lại mang gene mã hóa.
Điều này dẫn tới một câu hỏi lớn: Liệu vi rút có thể tiến hóa từ obelisk, hoặc obelisk là bước thoái hóa cuối cùng của một loại vi rút nguyên thủy?
Obelisk là một minh chứng cho thấy khoa học vẫn đang đứng trước cánh cửa của những khám phá vĩ đại. Cơ thể người không chỉ là nơi cư trú của hàng nghìn loài vi khuẩn có lợi, mà còn chứa đựng những thực thể di truyền chưa từng được gọi tên.
Khám phá này không chỉ có ý nghĩa về mặt sinh học, mà còn đặt nền móng cho những nghiên cứu sâu hơn trong lĩnh vực y học, miễn dịch học, và cả triết học sinh học, nơi câu hỏi "thế nào là sự sống?" một lần nữa cần được viết lại.
