Động thái chọn vùng Vịnh cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong nhiệm kỳ 2 của ông Trump, giống như trong nhiệm kỳ 1, không chỉ củng cố liên minh chiến lược với các đồng minh tại Trung Đông mà còn giúp Mỹ cạnh tranh với “sức mạnh mềm” của Trung Quốc tại khu vực.
Những thương vụ tỷ USD
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khởi đầu chuyến công du ba nước vùng Vịnh vào ngày 13/5 tại Saudi Arabia, nơi ông cùng Thái tử Mohammed bin Salman công bố cam kết đầu tư 600 tỷ USD vào Mỹ, đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ song phương.
Theo Nhà Trắng, các thỏa thuận bao gồm 142 tỷ USD cho quốc phòng, 20 tỷ USD từ công ty DataVolt của Saudi Arabia để xây dựng trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo (AI) và hạ tầng năng lượng tại Mỹ.
Thái tử Mohammed bày tỏ tham vọng nâng tổng vốn đầu tư lên 1.000 tỷ USD trong những tháng tới.
Về thỏa thuận với Saudi Arabia, trong lĩnh vực AI, công ty nhà nước Humain ký thỏa thuận sử dụng “hàng trăm nghìn” chip tiên tiến của ông lớn công nghệ Mỹ Nvidia để xây dựng cơ sở hạ tầng AI, với 18.000 máy chủ công nghệ Blackwell trong giai đoạn đầu. Tập đoàn sản xuất linh kiện bán dẫn AMD cùng với Humain đầu tư 10 tỷ USD triển khai cơ sở hạ tầng tại Saudi Arabia. Amazon cũng sẽ phát triển cơ sở hạ tầng trung tâm dữ liệu trị giá khoảng 5 tỷ USD tại nước này.
Các thỏa thuận này không chỉ củng cố vị thế của Mỹ trong ngành công nghệ cao mà còn giúp Saudi Arabia tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành trung tâm AI toàn cầu, phù hợp với chiến lược "Vision 2030" của quốc gia này nhằm đa dạng hóa kinh tế.
Về quốc phòng, thỏa thuận 142 tỷ USD được Nhà Trắng mô tả là “lớn nhất trong lịch sử”, bao gồm cung cấp thiết bị quân sự tiên tiến và dịch vụ từ hơn chục công ty Mỹ. Điều này không chỉ tăng cường năng lực quân sự của Saudi Arabia mà còn tạo việc làm và thúc đẩy ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ.
Bên cạnh các thương vụ kinh tế, ông Trump còn tuyên bố sẽ dỡ bỏ toàn bộ lệnh trừng phạt đối với Syria nhằm tạo cơ hội cho quốc gia này tái thiết sau khi chế độ Assad sụp đổ vào tháng 12/2024.
Với Iran, ông Trump bày tỏ ý định đàm phán một thỏa thuận hạt nhân mới nhưng cảnh báo sẽ áp dụng “sức ép tối đa” nếu Tehran từ chối thỏa thuận, bao gồm đưa xuất khẩu dầu mỏ của Iran về mức 0.
Ông cũng hy vọng Saudi Arabia sẽ sớm bình thường hóa quan hệ với Israel, dù triển vọng này còn gặp trở ngại do lập trường của Israel về vấn đề Palestine.
Cuối tuần này, Tổng thống Mỹ sẽ tới thăm Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Qatar, hai quốc gia tiếp giáp với Saudi Arabia.
Chiến lược của Mỹ tại Trung Đông khi cạnh tranh gia tăng với Trung Quốc
Có thể thấy, các thương vụ vừa được công bố mang lại lợi ích đáng kể cho Mỹ, từ tạo việc làm, thúc đẩy ngành công nghiệp công nghệ và quốc phòng, đến củng cố liên minh chiến lược với Saudi Arabia.
Chính quyền ông Donald Trump triển khai một kế hoạch đa chiều tại Trung Đông, kết hợp củng cố liên minh chiến lược, đảm bảo an ninh năng lượng và cạnh tranh kinh tế với Trung Quốc trong bối cảnh Mỹ giảm hiện diện quân sự trực tiếp tại khu vực.
Ông Trump đang tập trung vào các thương vụ kinh tế lớn và ngoại giao “thực dụng”, tận dụng sức mạnh tài chính của các đồng minh vùng Vịnh như Saudi Arabia, UAE và Qatar để duy trì ảnh hưởng của Mỹ, duy trì sự ổn định ở Vịnh Ba Tư (khu vực cung cấp phần lớn dầu mỏ thế giới), qua đó đảm bảo an ninh năng lượng toàn cầu.
Đồng thời, các thỏa thuận AI và công nghệ với Saudi Arabia phản ánh chiến lược của Mỹ nhằm giữ vị trí dẫn đầu trong các ngành công nghiệp tương lai. Bằng cách thu hút đầu tư từ các quỹ đầu tư quốc gia khổng lồ của vùng Vịnh (tổng quy mô hơn 3.000 tỷ USD), Mỹ không chỉ đảm bảo nguồn vốn mà còn ngăn các quốc gia này chuyển hướng hợp tác công nghệ với Trung Quốc.
Nhiều năm gần đây, Trung Quốc đã tận dụng Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) để mở rộng ảnh hưởng tại Trung Đông thông qua “sức mạnh mềm”. Năm 2024, Bắc Kinh đầu tư 39 tỷ USD vào các dự án năng lượng và hạ tầng tại khu vực, đồng thời đóng vai trò trung gian trong các cuộc đàm phán hòa giải... Trung Quốc cũng tăng cường mua dầu từ Saudi Arabia, trở thành đối tác thương mại lớn nhất của vương quốc này.
Rõ ràng, cạnh tranh Mỹ - Trung tại Trung Đông có tín hiệu chuyển mạnh sang lĩnh vực kinh tế.
Việc ông Trump tuyên bố dỡ bỏ trừng phạt Syria và đàm phán với Iran cho thấy Mỹ đang cùng với các đồng minh như Saudi Arabia đóng vai trò lớn hơn trong các vấn đề khu vực.
Tuy nhiên, chiến lược của Mỹ không phải không có rủi ro. Quy mô đầu tư khổng lồ từ Saudi Arabia và UAE có thể khó thực hiện nếu giá dầu xuống thấp và áp lực tài chính trong nước tăng cao. Nếu không đạt được tiến bộ trong các vấn đề như thỏa thuận hạt nhân với Iran hoặc bình thường hóa quan hệ Saudi - Israel, Mỹ có thể mất đi một số lợi thế trước Trung Quốc.
Có thể thấy, bằng cách củng cố liên minh, đảm bảo an ninh năng lượng, dẫn đầu trong các ngành công nghiệp tương lai như AI, Mỹ đang chuyển hướng sang cạnh tranh kinh tế và địa chính trị mềm tại Trung Đông nhằm duy trì ảnh hưởng trong bối cảnh cạnh tranh với Trung Quốc.
Tuy nhiên, thành công của chiến lược này phụ thuộc vào khả năng thực hiện các cam kết đầu tư và quản lý các mâu thuẫn khu vực, trong một khu vực vốn đầy bất ổn và cạnh tranh quyền lực.
