Chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn (tên khoa học Limosa lapponica), là loài chim di cư thuộc họ chim choắt. Loài chim này dành trọn mùa hè ở vùng Bắc Cực (từ tiểu vùng Scandinavia đến Alaska), nơi chúng sinh sản và ăn uống no nê, gồm các loài giun biển, ốc, động vật giáp xác nhỏ…
Vào tháng 9 hàng năm, khi nhiệt độ phương Bắc giảm xuống, chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn sẽ bắt đầu chuyến bay di cư rất xa về phương Nam. Chúng bay dọc theo chiều dài đại dương, với quãng đường lên đến hơn 11.000km, để đến Úc và New Zealand, tránh cái lạnh của mùa đông phương Bắc.
Chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn có thể bay liên tục trong nhiều ngày không ngừng nghỉ để hoàn thành quãng đường di cư lên đến hơn 11.000km (Ảnh: Isidro Vila Verde).
Chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn sẽ bay không ngừng nghỉ trong hơn một tuần mà không có thức ăn hay nước uống. Chúng chỉ dừng lại khi đã đến đích. Vậy loài chim này đã vượt qua hành trình khắc nghiệt đó bằng cách nào?
Để tiếp nhiên liệu cho hành trình dài, loài chim này dựa vào lượng mỡ dự trữ khổng lồ.
Năm 1998, các nhà khoa học đã nghiên cứu xác chết của một số cá thể chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn trên bán đảo Alaska, khi chúng đang chuẩn bị bắt đầu hành trình di cư.
Họ đã so sánh thành phần cơ thể và kích thước nội tạng của những con chim này với những cá thể chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn tại New Zealand, sau khi chúng đã hoàn thành quãng đường di cư dài.
Các nhà khoa học cho biết những con chim tại Alaska, khi chuẩn bị bắt đầu hành trình di cư, sở hữu lượng mỡ dự trữ cực lớn, với hơn một nửa trọng lượng cơ thể của chúng (lên tới 55%) là mỡ, thuộc mức cao nhất từng được ghi nhận ở các loài chim.
Cùng lúc đó, các nội tạng của loài chim này - bao gồm dạ dày, gan, thận và ruột - cũng teo nhỏ lại một cách đáng kể, trong khi cơ ngực và tim vẫn khỏe mạnh, đảm bảo giúp chúng có thể vận động mạnh để thực hiện quãng đường di cư.
Các nhà khoa học cho biết loài chim này đã phân hủy một phần nội tạng bên trong mà chúng không cần dùng đến khi bay để nhường chỗ cho cơ thể tích trữ thêm mỡ.
Trong quá trình di cư, chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn thực hiện một quá trình gọi là tự thực bào, là quá trình tế bào “tự ăn chính mình” một cách có kiểm soát, giúp cơ thể dọn dẹp những tế bào hư hỏng để tái tạo tế bào mới. Quá trình này thường được kích hoạt trong những giai đoạn căng thẳng của vật chủ như đói cực độ hoặc vận động cường độ cao.
Điều khiến các nhà khoa học kinh ngạc là các phần nội tạng của chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn sẽ được tái tạo hoàn toàn khi chúng kết thúc quãng đường di cư, cho phép chúng phục hồi sức khỏe, tiếp tục ăn uống và sinh lý để chuẩn bị cho hành trình di cư trở về phương Bắc.
Chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn, loài chim di cư có quãng đường bay liên tục dài nhất (Video: A. Erdmann).
Chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn hiện nắm giữ kỷ lục thế giới về chuyến bay di cư không ngừng nghỉ dài nhất. Năm 2022, các nhà khoa học đã ghi nhận một cá thể chim choắt mỏ thẳng đuôi vằn thực hiện quãng đường 13.560km từ Alaska đến bang Tasmania (Úc) trong 11 ngày liên tục và không hề ngừng nghỉ.
