Thiếu tướng Trần Đức Thuận: Quốc phòng hiện đại phải bắt đầu từ sức mạnh số

Dự thảo Văn kiện Đại hội 14 mở rộng tư duy bảo vệ Tổ quốc khi bổ sung "đối ngoại, hội nhập quốc tế" vào nhóm nhiệm vụ trọng yếu; tiếp tục nhấn mạnh xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân và thế trận lòng dân vững chắc; đồng thời chuyển sang cách tiếp cận gắn chặt quốc phòng, an ninh với phát triển kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ, bảo vệ môi trường và chuyển đổi số.

VnExpress phỏng vấn thiếu tướng Trần Đức Thuận, Phó chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội, về nội dung này.

- Thưa Thiếu tướng, dự thảo Văn kiện Đại hội 14 bổ sung nhiều yêu cầu mới như công nghiệp quốc phòng hiện đại, tự chủ công nghệ hay bảo vệ chủ quyền trên không gian mạng. Theo ông, đâu là những điểm mang tính bước ngoặt nhất?

- Tôi cho rằng có hai điểm thực sự nổi bật. Trước hết là tư duy "tự chủ chiến lược" lần này được đặt ở mức cao hơn và thể hiện rất rõ qua những định hướng như tự chủ công nghệ, phát triển công nghiệp quốc phòng - an ninh lưỡng dụng hay gia tăng nội địa hóa các hệ thống quan trọng. Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn mở rộng sang công nghệ lõi, an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo và cả không gian vũ trụ, chúng ta chỉ có thể bảo đảm an ninh nếu chủ động phát triển các năng lực cốt lõi, tránh rơi vào thế phụ thuộc.

Điểm thứ hai là việc đưa nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng vào dự thảo văn kiện. Đây là bước phát triển tư duy rất quan trọng. Không gian mạng giờ là một không gian chủ quyền đúng nghĩa, đứng bên cạnh đất liền, biển, trời và vũ trụ. Khi tấn công mạng, can thiệp dữ liệu hay chiến tranh nhận thức, sẽ tác động trực tiếp đến ổn định chính trị xã hội, việc bổ sung nội dung này là hết sức cần thiết và phù hợp với xu thế an ninh phi truyền thống cũng như chiến tranh hiện đại.

- Công nghiệp quốc phòng an ninh được xác định là trụ cột để bảo đảm tự chủ chiến lược. Vậy Việt Nam nên ưu tiên công nghệ nào để tạo sức răn đe hiệu quả?

- Với điều kiện nguồn lực có hạn, chúng ta cần tập trung vào 4 nhóm năng lực trọng tâm. Đầu tiên là công nghệ tên lửa và phòng không, không quân hiện đại. Đây là lĩnh vực tạo sức răn đe trực tiếp, nhất là công nghệ cảm biến, chỉ thị mục tiêu, dẫn đường chính xác cao.

Tiếp đến là năng lực tác chiến mạng và phòng vệ mạng tầm quốc gia. Các hệ thống mô phỏng tấn công, phòng thủ, công nghệ phân tích mã độc, bảo vệ hạ tầng số trọng yếu. Đồng thời, Quân đội, Công an cũng phải tập trung làm chủ công nghệ vật liệu mới, UAV, phương tiện tự hành. UAV trinh sát, UAV vũ trang, UAV cảm tử, phương tiện không người lái trên biển. Đây là xu hướng của chiến tranh hiện đại, chi phí thấp nhưng hiệu quả cao.

Ngoài ra, công nghệ lưỡng dụng như vi mạch, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, định vị, dẫn đường cũng phải được tập trung triển khai đồng bộ, không chỉ phục vụ quốc phòng mà còn phục vụ kinh tế, từ đó hình thành hệ sinh thái công nghiệp lưỡng dụng bền vững.

- Dự thảo đặt mục tiêu xây dựng lực lượng Quân đội và Công an tinh, gọn, mạnh. Trong bối cảnh tác chiến đa miền, theo ông, tiêu chí sắp xếp lực lượng cần những yêu cầu nào?

- Trong nhiệm kỳ vừa qua, Quân đội và Công an đã triển khai tốt chủ trương tinh gọn. Nhưng để đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới vẫn cần tiếp tục sắp xếp. Tinh gọn phải đi đôi với tự động hóa và số hóa; không chỉ giảm về số lượng mà tập trung nâng chất lượng, tổ chức linh hoạt hơn trên nền tảng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo. Đồng thời, các lực lượng chuyên trách cho tác chiến đa miền cần hình thành rõ nét, như tác chiến mạng, tác chiến điện tử, tác chiến vũ trụ ở mức phù hợp điều kiện Việt Nam, cùng lực lượng phòng vệ phi truyền thống trong các tình huống thảm họa, sinh học hay môi trường.

Một yêu cầu khác là điều chỉnh tổ chức theo hướng lưỡng dụng, để các đơn vị kỹ thuật, hậu cần hay công nghiệp có thể phục vụ cả nhiệm vụ tác chiến và nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội. Và cuối cùng là nâng cao khả năng hiệp đồng quân binh chủng trên nền tảng số, bởi trong chiến tranh hiện đại, tốc độ và độ chính xác chính là yếu tố quyết định.

- Thế trận quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ phi truyền thống. Theo ông, cơ chế phối hợp giữa các lực lượng cần được điều chỉnh thế nào để vận hành hiệu quả hơn?

- Thời gian qua, sự phối hợp nhìn chung hiệu quả, nhất là trong phòng chống bão lũ, hạn hán hay an ninh mạng. Nhưng để đáp ứng tốt hơn yêu cầu mới, tôi cho rằng cần hoàn thiện khung pháp lý về phòng thủ dân sự và an ninh phi truyền thống, xác định rõ vai trò và thẩm quyền trong từng loại tình huống như thiên tai cực đoan, dịch bệnh, tấn công mạng hay khủng hoảng năng lượng và lương thực.

Nhà nước cần có chính sách xây dựng Trung tâm điều hành an ninh phi truyền thống liên thông từ Trung ương đến địa phương, tích hợp bản đồ số, dữ liệu dân cư, tài nguyên môi trường và hệ thống cảnh báo thảm họa để đảm bảo phản ứng nhanh và chính xác. Song song với đó là nâng cao năng lực của người dân và doanh nghiệp, bởi thế trận quốc phòng toàn dân chỉ mạnh khi người dân có kiến thức cơ bản về phòng vệ mạng, phòng chống thiên tai, an toàn sinh học, và doanh nghiệp thực hiện đầy đủ trách nhiệm với chuỗi cung ứng, hạ tầng trọng yếu.

- Trong giai đoạn 2026-2030, phần Quốc phòng - An ninh trong văn kiện cần nhấn mạnh điều gì để sát với bối cảnh mới, thưa ông?

- Dự thảo văn kiện đã đề cập tương đối toàn diện. Tuy nhiên, trong bối cảnh cách mạng công nghệ 4.0 phát triển mạnh, cần nhấn mạnh thêm nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền số và an ninh dữ liệu quốc gia. Càng số hóa thì nguy cơ tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, thao túng thông tin càng lớn, nên vấn đề này phải được xem như một vấn đề an ninh quốc gia cấp chiến lược.

Ngoài ra, khi cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, chúng ta cần tiếp tục đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa và đẩy mạnh đối ngoại quốc phòng - an ninh theo hướng cân bằng, tin cậy và thực chất. Việc hoàn thiện mô hình phòng thủ khu vực và phòng thủ dân sự quốc gia cũng rất quan trọng, nhất là khi mô hình chính quyền địa phương hai cấp đang được triển khai.

Mỗi địa phương cần có kế hoạch phòng thủ phù hợp đặc thù, từ vùng biển, biên giới đến đô thị lớn hay khu công nghiệp trọng điểm. Và tất nhiên, vai trò của khoa học công nghệ phải được đặt lên đúng mức, vì không thể xây dựng nền quốc phòng hiện đại nếu thiếu các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, không gian vũ trụ, cảm biến, vật liệu mới hay bán dẫn.