Sự bùng nổ của ngành xe điện (EV) tại Trung Quốc bắt nguồn từ những chính sách ưu đãi mạnh mẽ của chính phủ từ đầu những năm 2000. Nhờ các khoản trợ cấp và hỗ trợ quy mô lớn, nhiều hãng xe điện đã trỗi dậy, tạo nên thị trường xe điện lớn nhất thế giới. Những tên tuổi như BYD, Geely hay Chery không chỉ thống trị thị trường nội địa mà còn vươn ra toàn cầu, đưa lượng xe xuất khẩu của Trung Quốc đạt gần 6 triệu chiếc trong năm 2023 – cao nhất thế giới.
Tuy nhiên, “mặt trái” của chính sách này là tình trạng dư thừa công suất sản xuất và sự xuất hiện ồ ạt của hàng trăm thương hiệu. Ở thời điểm đỉnh cao, có tới khoảng 500 hãng xe trong nước cùng tham gia thị trường, dẫn tới một cuộc chiến giá “không khoan nhượng” để giành thị phần. Nhiều công ty buộc phải bán dưới giá thành để tồn tại, kéo theo lợi nhuận ngành sụt giảm nghiêm trọng - từ gần 8% năm 2017 xuống chỉ còn 4,3% vào năm 2023.
Câu chuyện của Ji Yue - một startup xe điện từng được kỳ vọng lớn, hậu thuẫn bởi Baidu và Geely - là ví dụ điển hình. Dù doanh số tăng, tài chính vững, chỉ sau nửa năm, hãng này đã sụp đổ do không chịu nổi áp lực cạnh tranh, để lại khoản nợ 40 triệu nhân dân tệ cho các đối tác.
Những chiếc ô tô do Changan Automobile sản xuất được nhìn thấy tại trung tâm phân phối xe của công ty ở Trùng Khánh vào ngày 10/2.
Cuộc chiến giá đã ảnh hưởng thế nào tới các doanh nghiệp và chuỗi cung ứng?
Giá giảm liên tục khiến các hãng xe buộc phải “ép” nhà cung cấp cắt giảm chi phí 10% mỗi năm, đồng thời kéo dài thời gian thanh toán tới hàng tháng, thậm chí dùng hối phiếu để trì hoãn. Nhiều nhà cung cấp buộc phải giảm giá tới 40%, hạ lương công nhân 30% và thuê lao động thời vụ để tồn tại. Hệ quả là chất lượng linh kiện và sản phẩm sụt giảm rõ rệt, theo lời các chuyên gia trong ngành.
Không chỉ vậy, đa số các hãng xe điện hiện nay đang hoạt động trong tình trạng thua lỗ. Họ tồn tại nhờ dòng vốn từ quỹ đầu tư hoặc nguồn xã hội, liên tục gọi vốn để bù lỗ. Trong bối cảnh công suất nhà máy chỉ được sử dụng khoảng 50%, toàn ngành rơi vào vòng xoáy ác tính: giá giảm → biên lợi nhuận thu hẹp → chất lượng giảm → niềm tin thị trường suy yếu → tiếp tục hạ giá để bán hàng.
Chính quyền Trung Quốc đã làm gì để “hạ nhiệt” cuộc chiến giá?
Trước nguy cơ bất ổn kinh tế – xã hội do giảm phát và cạnh tranh hỗn loạn, Bắc Kinh đã liên tục phát tín hiệu chấn chỉnh. Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi “trấn áp các cuộc chiến giá hỗn loạn” trong ngành xe điện. Chính phủ đã ban hành hàng loạt biện pháp: triệu tập lãnh đạo doanh nghiệp để cảnh báo, rút ngắn thời gian thanh toán trong chuỗi cung ứng xuống 60 ngày, yêu cầu chính quyền địa phương cắt giảm trợ cấp và hạn chế mở rộng công suất.
Bên cạnh đó, Trung Quốc khởi động chiến dịch chống “involution” – thuật ngữ mô tả sự cạnh tranh tự hủy, không mang lại tiến bộ thực chất. Tuy vậy, giới chuyên gia nhận định những biện pháp hiện tại khó mang lại hiệu quả nhanh chóng. Việc cắt giảm công suất ồ ạt có thể dẫn đến hàng loạt hãng xe phá sản, kéo theo mất việc cho hàng triệu lao động - chỉ riêng ngành ô tô hiện đã sử dụng hơn 4,8 triệu người.
Tương lai nào cho ngành xe điện Trung Quốc sau cơn bão cạnh tranh?
Theo các nhà phân tích, ngành xe điện Trung Quốc đang bước vào “vòng loại trực tiếp” kéo dài nhiều năm. Hơn 150 thương hiệu nội địa và 50 hãng xe điện vẫn đang giành giật thị phần, nhưng chỉ một số ít có thể sống sót. He Xiaopeng – CEO hãng Xpeng – dự đoán trong vòng 5 năm tới, chỉ còn khoảng 5 thương hiệu trụ lại được.
Mặc dù chính quyền muốn thúc đẩy tái cơ cấu, nhưng sự tham gia sâu của khu vực tư nhân khiến việc sáp nhập và thanh lọc trở nên phức tạp hơn so với các ngành do nhà nước chi phối. Các chuyên gia cho rằng chỉ các cải cách cấu trúc sâu rộng mới có thể giải quyết tận gốc tình trạng dư thừa công suất, còn các biện pháp hành chính đơn thuần sẽ khó đủ sức xoay chuyển cục diện.
Khi thị trường nội địa bão hòa, các hãng Trung Quốc tăng tốc xuất khẩu, gây áp lực lớn lên các ngành công nghiệp ô tô ở châu Âu, Mexico và Canada. Một số nước đã đáp trả bằng thuế và các rào cản thương mại để bảo vệ thị trường. Dù vậy, lợi thế giá rẻ giúp xe điện Trung Quốc vẫn có sức hút đáng kể, đặt ra bài toán khó cho các quốc gia nhập khẩu: làm sao vừa bảo vệ ngành nội địa, vừa không làm chậm quá trình chuyển dịch sang phương tiện xanh.
