Động thái lạ của các nước nhập khẩu lớn
Lệnh ngừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày của Philippines đã đi được nửa hành trình. Bộ Nông nghiệp nước này cho biết kết quả là giá lúa nội địa được cải thiện đáng kể, từ 8 peso/kg lên tới 14 peso (0,24 USD)/kg. Đặc biệt, hiện nay vụ lúa lớn nhất trong năm của Philippines đang trong đợt thu hoạch rộ. Do vậy, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã chỉ đạo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Francisco Tiu Laurel Jr. tính toán số liệu nhằm gia hạn lệnh ngừng nhập khẩu gạo thêm 15 - 30 ngày.
Philippines, thị trường xuất khẩu gạo chính của VN, muốn tăng thuế nhập khẩu gạo
Ảnh: Đào Ngọc Thạch
Dù vậy, kế hoạch này cũng chưa làm hài lòng Liên đoàn Nông dân tự do Philippines (FFF). Những nhà lãnh đạo FFF cho rằng nếu có kéo dài lệnh ngừng nhập thì ngay sau đó, gạo ngoại giá rẻ vẫn tiếp tục vào thị trường nước này và không giải quyết được tình trạng giá gạo nội địa liên tục giảm. "Giải pháp cho vấn đề này là khôi phục mức thuế suất 35% như trước đây đối với gạo nhập khẩu", FFF tuyên bố.
Ngày 24.9 vừa qua, báo chí Philippines dẫn lời Bộ trưởng Tiu Laurel Jr. thông tin: "Thời gian tạm dừng nhập khẩu và khả năng tăng thuế đối với gạo nhập khẩu sẽ được xác định sau khi chúng tôi có dữ liệu chính xác hơn về nguồn cung và giá lúa tại cổng trại".
Tính đến thời điểm trước khi lệnh ngừng nhập khẩu có hiệu lực, Philippines đã nhập gần 3,1 triệu tấn gạo, tương đương 64,1% so với mức kỷ lục 4,8 triệu tấn của năm 2024. Trong số này, VN chiếm 51,5%, tiếp theo là Myanmar với 7,1%; các nguồn cung còn lại là Thái Lan, Trung Quốc, Pakistan, Ấn Độ... nhưng số lượng không đáng kể.
Không chỉ Philippines, nước nhập khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới trong năm 2024 là Indonesia cũng giảm mạnh mua gạo trong năm 2025. Đáng chú ý hơn, đầu tuần trước, tại kỳ họp lần thứ 80 của Đại hội đồng LHQ, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto phát biểu: "Năm 2025, chúng tôi đã ghi nhận sản lượng gạo và dự trữ ngũ cốc cao nhất trong lịch sử. Indonesia đã tự cung tự cấp gạo và đã xuất khẩu gạo sang các quốc gia khác đang gặp khó khăn, bao gồm cả việc cung cấp gạo cho Palestine (đầu năm nay viện trợ 10.000 tấn)". Trang Antaranews dẫn lời nhà lãnh đạo này nhấn mạnh thêm: "Chúng tôi tin tưởng trong vài năm tới, Indonesia sẽ trở thành vựa lúa của thế giới".
Bất chấp những tuyên bố mạnh mẽ nói trên, Reuters lại mô tả một thực tế khác. Cụ thể, giá gạo trung bình ở Indonesia đã tăng lên 15.950 rupiah (0,96 USD)/kg trong tháng 8, tăng gần 5% kể từ đầu năm và ngang bằng mức kỷ lục hồi tháng 3.2024, do ảnh hưởng của El Nino gây ra hạn hán làm giảm sản lượng. Tình trạng khan hiếm ngũ cốc đã khiến các nhà bán lẻ phải áp dụng hạn mức mua, mặc dù sản lượng trong nước đã tăng gần 16% trong 7 tháng năm 2025.
Trước tình hình trên, tháng trước Indonesia đã tiến hành thanh tra việc phân phối gạo của nước này; phát hiện 8/35 siêu thị ở Jakarta hoàn toàn không có gạo. Báo cáo cho biết: Giá gạo tăng gần đây không phải do thiếu hụt nguồn cung mà là do quản lý gạo chưa tối ưu. Gạo vốn là lương thực thiết yếu của hầu hết 280 triệu người dân Indonesia. Tính đến đầu tháng 9, kho dự trữ của Bulog (cơ quan lương thực quốc gia) đạt gần 4 triệu tấn, cao gần gấp đôi mức cuối năm 2024.
Giá thế giới thấp, gạo Việt vẫn ổn định
Trong tuần qua, giá gạo xuất khẩu ở các nước phổ biến tăng nhẹ chủ yếu do USD suy yếu; nhưng giảm đến 6 USD so với tháng trước và giảm khoảng 210 USD so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân là nguồn cung dồi dào, đặc biệt từ Ấn Độ và Trung Quốc, khiến sản lượng gạo toàn cầu đạt mức cao kỷ lục.
Tại Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới nhiều năm qua, trong 8 tháng của năm 2025 mới xuất khẩu trên 5 triệu tấn gạo, giảm 24% so với năm 2024; kim ngạch đạt gần 4 tỉ USD, giảm 30%. Xuất khẩu gạo của Thái Lan cũng đã sụt giảm tháng thứ 10 liên tiếp, đặc biệt ở các thị trường quan trọng như Mỹ, Nam Phi, Senegal, Iraq, nhưng tăng ở Cameroon, Trung Quốc đại lục, Malaysia, Hồng Kông. Trước tình hình đó, hồi đầu tháng 9, Thái Lan đã tăng cường tiếp thị sản phẩm gạo tại hội chợ Fine Food (Úc) nhằm mở rộng thị phần. Trong đó, người Thái tập trung quảng bá các sản phẩm gạo đặc sản như Hom Mali.
Nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới là Ấn Độ cũng đang tồn kho trên 48 triệu tấn và giá gạo xuất khẩu rơi xuống mức thấp nhất 3 năm qua. Để nâng cao giá trị hạt gạo, tuần qua, Chính phủ Ấn Độ áp dụng quy định bắt buộc các nhà xuất khẩu gạo phải đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo trắng (non-basmati), đồng thời thu phí xuất khẩu 8 rupee (0,09 USD)/tấn với mặt hàng này. Tương tự, gạo basmati xuất khẩu cũng bị tăng phí từ 30 rupee (0,34 USD) lên 70 rupee/tấn. Cơ chế này nhằm giúp thiết lập việc giám sát và kiểm soát tốt hơn lượng gạo thực tế được xuất khẩu, cũng như tạo ra một cơ sở dữ liệu toàn diện.
Là nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, các diễn biến liên tục nói trên đã tác động không nhỏ tới thị trường gạo VN. Câu hỏi đặt ra là: Liệu VN có đạt mục tiêu xuất khẩu gạo của năm nay trong bối cảnh nhiều bất lợi hay không? Giá gạo trong nước và xuất khẩu có bị ảnh hưởng trong quý cuối cùng của năm hay không?
Theo số liệu hải quan tính đến ngày 15.9, VN đã xuất khẩu 6,6 triệu tấn gạo, tăng 1,5% về sản lượng; kim ngạch đạt gần 3,4 tỉ USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm 2024. Hiệp hội Lương thực VN cho biết giá gạo xuất khẩu ổn định, cụ thể như gạo thơm 5% tấm hiện được chào bán trong khoảng 440 - 465 USD/tấn, giá gạo Jasmine dao động từ 496 - 500 USD/tấn. Trong khi đó, tại thị trường nội địa, giá tăng phổ biến từ 90 - 164 đồng/kg tùy loại do nguồn cung khan hiếm.
Các doanh nghiệp xuất khẩu gạo giải thích giá gạo xuất khẩu thế giới đi xuống do nguồn cung toàn cầu đang tăng. Gạo Việt dù có phân khúc thị trường riêng nhưng cũng bị tác động bởi xu hướng chung nên giá gạo trong những tháng cuối năm khó tăng mạnh trở lại. Tuy nhiên, theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), nhu cầu tiêu thụ gạo ở các nước châu Phi vẫn cao và đó là tín hiệu tích cực với gạo VN, vì ngoài Philippines thì châu Phi cũng là thị trường truyền thống. Trong một vài tuần gần đây, các nước châu Phi cũng tăng mua trở lại. Đối với thị trường Philippines, nhu cầu nhập khẩu trong năm nay vẫn còn rất lớn, đặc biệt là khi các dự báo gần đây cho thấy sản lượng của nước này sụt giảm. Người tiêu dùng Philippines vẫn ưa chuộng gạo Việt và chưa có nguồn cung nào đủ năng lực, sức cạnh tranh để thay thế. Mới đây, các quan chức Philippines cũng thừa nhận "xét ở góc độ kinh tế, nhập khẩu gạo vẫn có lợi hơn".
Vì vậy, dù bối cảnh nhiều bất lợi nhưng gạo Việt không bị tác động quá nhiều như một số thị trường khác.
Indonesia với dân số trên 280 triệu người có thể sẽ là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới trong những năm tới. Tuy nhiên, thay vì nghĩ đến gia tăng sản lượng thì chúng ta phải tìm giải pháp nâng cao chất lượng và giá trị hạt gạo, xuất sang các thị trường cao cấp và bền vững hơn.
GS-TS Bùi Chí Bửu (nguyên Viện trưởng Viện Khoa học nông nghiệp miền Nam)
