Trang bị máy tính tiền: Nơi có nơi không

Sắm máy nhưng vẫn phải chờ hướng dẫn

Tiệm phở V. trên đường Tân Phước (P.Tân Hòa, TP.HCM) trang bị phần mềm bán hàng, lưu trữ dữ liệu khá sớm. Sau khi lắp đặt các thiết bị, chủ quán dán tờ giấy thông báo giá mỗi tô phở sẽ được cộng thêm 2.000 đồng cho các chi phí hóa đơn và mong khách hàng thông cảm. Theo đó, tô phở tại quán này từ 40.000 - 60.000 đồng sẽ tăng lên 42.000 - 62.000 đồng/tô. "Nồi phở của gia đình rất nhỏ, doanh thu còn lâu mới đạt 1 tỉ đồng/năm, nhưng do đã có quy định rõ ràng là phải kê khai, có dữ liệu để làm cơ sở tính thuế sau này nên chúng tôi thực hiện nghiêm túc để làm ăn lâu dài. Không làm trước thì cũng làm sau, không thể tránh được nên khi được tuyên truyền thì tôi làm luôn. Trước mắt, mua máy bán hàng cầm tay nhỏ có giá chưa tới 2 triệu đồng, được tặng luôn phần mềm bán hàng để tính tiền in hóa đơn khi cần thiết", chủ quán cho hay. 

Quán Phở Hiền (P.Xóm Chiếu) cũng trang bị máy tính tiền có mã QR cho khách quẹt. Quán bán vài tiếng buổi sáng tại nhà, cũng đủ tiền chợ cho mấy người trong gia đình. "Nhà nước yêu cầu thì mình tuân thủ thôi", chủ quán giải thích và thông tin thêm hiện quán chỉ kê khai bán hàng để nắm dữ liệu, và vẫn đang đóng thuế khoán bình thường. Tương tự, quán cà phê M. (đường Nguyễn Đình Chiểu, P.Xuân Hòa) trang bị máy bán hàng cầm tay POS mini, đặt mua từ nhân viên kinh doanh của một công ty công nghệ giải pháp nhanh với giá 1,66 triệu đồng, khuyến mãi giảm gần 50%.

Ảnh: Lam Nghi

Đa số các hộ kinh doanh đã trang bị máy tính tiền mini cho biết họ thấy các công ty bán máy, hóa đơn thực hiện khuyến mãi, tặng phần mềm nên trang bị sớm để tuân thủ. Tuy nhiên, sau đó thì… không biết làm gì và phải chờ hướng dẫn. Đáng nói, đến lúc này, một số hộ kinh doanh vẫn không thực hiện trang bị máy để kết nối dữ liệu, thậm chí từ chối nhận chuyển khoản. Bạn đọc Nguyễn Chí (TP.HCM) phản ánh tại tiệm phở H. ở TP.HCM từng được Michelin Guide vinh danh 3 năm liền, khách muốn quét mã để chuyển khoản trả tiền thì được nhân viên thông báo "tài khoản bị hư". 

Tình trạng "tài khoản hư" được lặp đi lặp lại nhiều lần sau khi khách quay lại ăn và muốn trả tiền bằng hình thức này. Nhân viên còn hướng dẫn khách sang trụ ATM gần đó để rút tiền mặt. Anh Nguyễn Chí bức xúc kể: "Hôm đó ăn sáng cuối tuần, gia đình tôi và khá nhiều khách hàng bày tỏ sự bất tiện và khó hiểu nhưng cuối cùng đành phải rút tiền mặt để trả. Đáng nói là thái độ của nhân viên bán hàng tỏ ra khá dửng dưng và không có lời giải thích nào thêm khi khách yêu cầu có thể chuyển trả qua tài khoản khác hoặc app MoMo".

Vẫn nhiều lúng túng

Theo tìm hiểu của PV Thanh Niên, các hộ kinh doanh ngành hàng ăn uống, cà phê có tỷ lệ tuân thủ chuyển đổi số cao hơn các tiểu thương, hộ kinh doanh tiệm tạp hóa. Một hộ kinh doanh hàng thời trang tại TP.HCM cho hay cơ sở may mặc và kinh doanh của họ tuân thủ việc mua sắm thiết bị, ra hóa đơn bán hàng từ rất sớm, ngay khi cơ quan thuế triển khai. "Thế nhưng đến nay, thắc mắc của chúng tôi là khai và đóng thuế tại cơ sở sản xuất hay tại điểm kinh doanh thì mỗi nơi trả lời một kiểu. Chẳng hạn, với kinh doanh thương mại, thuế giá trị gia tăng là 1%, thuế thu nhập doanh nghiệp là 0,5%, tổng cộng 1,5%. Với sản xuất kinh doanh, thuế giá trị gia tăng là 3% và thuế thu nhập doanh nghiệp là 1,5%, tổng cộng 4,5%. Xưởng sản xuất và điểm bán hàng của tôi đặt 2 cơ sở thu thuế khác nhau. Tôi hỏi cán bộ thuế là khai đóng thế nào, có nơi báo đóng cho họ 1,5% là đủ, nơi khác báo đóng 4,5%, lại có ý nói nếu đóng bên kia thì gộp là thành 6%...", người này ngán ngẩm nói.

Khảo sát dọc một số tuyến đường thuộc P.Xuân Hòa, P.Nhiêu Lộc cho thấy nhiều shop bán áo quần, tạp hóa vẫn chưa lắp máy bán hàng, cũng như kết nối dữ liệu để ra hóa đơn vì chưa được hướng dẫn hay bị bắt buộc phải làm. Người bán tại một shop thời trang trên đường Nguyễn Đình Chiểu phân trần chưa trang bị máy bán hàng và phần mềm vi tính vì cửa hàng là chi nhánh, có doanh số thấp.

Có thể thấy vẫn còn rất nhiều lúng túng, bất cập trong việc tuyên truyền, hỗ trợ các hộ kinh doanh kết nối máy tính tiền, xuất hóa đơn điện tử, chuẩn bị cho việc chuyển sang phương pháp kê khai thay vì thuế khoán từ đầu năm 2026.

Tại TP.HCM, cuối tuần qua, Tập đoàn Công nghệ tài chính MoMo và MM Mega Market Việt Nam đã ký kết thỏa thuận hợp tác về "Chuyển đổi số hệ thống cửa hàng tạp hóa truyền thống". Ở giai đoạn 1, với sự đồng hành của Sở Công thương TP.HCM, hỗ trợ 1 triệu tiểu thương trên địa bàn TP.HCM vào hành trình số hóa với lộ trình 3 bước cụ thể, dễ áp dụng và sát với thực tế vận hành của các hộ kinh doanh cá thể và tạp hóa truyền thống, nhằm thu hẹp khoảng cách số và tài chính cho khu vực kinh tế đang bị bỏ sót lâu nay.

Khảo sát của MoMo trên 203 doanh nghiệp nhỏ cũng chỉ ra rào cản lớn nhất trong quá trình chuyển đổi số của tiểu thương không nằm ở công nghệ, mà ở thói quen vận hành. Phần lớn vẫn quản lý đơn hàng, tồn kho, kế toán và tài chính theo phương thức thủ công, dẫn tới thiếu dữ liệu để phát triển. Thế nên, để tháo gỡ điểm nghẽn này, đại diện MoMo cho biết cần có một mô hình cân bằng. Tức là vừa giúp tiểu thương duy trì kinh doanh ổn định tại cửa hàng thực tế, vừa đồng hành, hướng dẫn họ làm quen và khai thác hiệu quả các công cụ quản lý cùng gói hỗ trợ tài chính trên nền tảng số.

Theo Nghị định 70/2025, bước đầu tiên là các hộ kinh doanh phải thực hiện hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Điều này có nghĩa là mọi hộ kinh doanh cần trang bị máy tính tiền hoặc phần mềm bán hàng, sau đó kết nối với phần mềm hóa đơn điện tử. Khi xuất hóa đơn, thông tin sẽ được truyền trực tiếp đến cơ quan thuế. Bước thứ hai, từ năm 2026, phương pháp tính thuế khoán sẽ không còn nữa, thay vào đó là phương pháp kê khai. Dẫn lộ trình chuyển đổi từ hình thức tính thuế khoán sang phương thức kê khai, chuyên gia thuế, luật sư Trần Xoa nhấn mạnh đến ngày 1.5.2026, phương pháp khoán mới bị loại bỏ hoàn toàn và tất cả các hộ kinh doanh phải kê khai thuế. Đồng nghĩa với việc hộ kinh doanh phải quản lý được doanh thu, chi phí, xuất hóa đơn điện tử cũng như khai báo định kỳ… Vì vậy, ngành thuế phải dành thời gian để hộ kinh doanh làm quen từng bước một.