Cảnh báo chuyển giá núp bóng lãi vay

Lỗ hàng nghìn tỉ đồng vì... trả lãi vay

Cảnh báo trên vừa được Bộ Tài chính nêu trong một báo cáo mới đây. Theo đó, cơ quan quản lý chỉ ra một thực trạng đáng chú ý là nhiều doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (DN FDI) dù có tổng vốn đầu tư đăng ký lên tới hàng tỉ USD, nhưng phần vốn góp thực tế từ chủ sở hữu lại rất thấp. Các dự án này chủ yếu dựa vào vốn vay để triển khai hoạt động đầu tư, làm gia tăng chi phí tài chính và khấu hao, từ đó dẫn đến hiệu quả kinh doanh thấp.

ẢNH: Ngọc Thắng

Cảnh báo của Bộ Tài chính không nêu cụ thể dự án nào, song hiện tượng dự án đầu tư lớn, vay lớn, lỗ cũng rất lớn trong thực tế khá nhiều. Chẳng hạn, dự án Tổ hợp hóa dầu Long Sơn (liên doanh với nhà đầu tư Thái Lan SCG Chemicals) có tổng đầu tư đăng ký hơn 5 tỉ USD, khoản vay dự kiến từ các ngân hàng trong và ngoài nước là 3,2 tỉ USD. Đáng chú ý, riêng Công ty TNHH hóa dầu Long Sơn (thành viên của SCG Chemicals sở hữu 100% vốn), chính thức hoạt động thương mại từ tháng 9.2024 đến hết quý 1 năm nay, nhưng tổng số lỗ lên đến 10.000 tỉ đồng. Trong đó, số lỗ năm 2024 là 7.800 tỉ đồng, quý 1/2025 lỗ 2.042 tỉ đồng, chiếm phần lớn trong khoản lỗ của nhà đầu tư Thái Lan SCG Chemicals.

Tương tự, Công ty TNHH Gang Thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh nhận được giấy chứng nhận đầu tư vào tháng 6.2008, là dự án có vốn FDI lớn nhất tại VN với vốn điều lệ 5,5 tỉ USD, vốn đầu tư 12,787 tỉ USD. Thông tin đến báo giới cách đây 10 năm, đại diện lãnh đạo tập đoàn này cho hay tổng vốn đầu tư toàn dự án là 10 tỉ USD, Tập đoàn Formosa đã giải ngân hết 3,5 tỉ USD vào dự án. Số còn lại (6,5 tỉ USD) tập đoàn phải đi vay thông qua phát hành trái phiếu huy động vốn từ nước ngoài. Sau 2 năm đại dịch Covid-19, trong 2 năm liên tiếp (2022 - 2023) sau đó, công ty này ghi nhận khoản lỗ gần 1 tỉ USD (23.500 tỉ đồng). Số lỗ này một phần do thị trường xuất khẩu sụt giảm, một phần không nhỏ khác là chi phí tài chính.

Ngoài ra, không ít DN FDI vay vốn từ nước ngoài với lãi suất khai báo cao đến khó tin. Điển hình là Công ty Keangnam Vina (Hàn Quốc) từng ký hợp đồng vay vốn từ Ngân hàng Kookmin Bank (một trong những ngân hàng lớn nhất Hàn Quốc) với lãi suất trung bình khoảng 12% mỗi năm. Trong khi tại thời điểm đó, lãi suất vay vốn bằng USD tại VN chỉ dao động trong khoảng từ 5 - 7% mỗi năm. Thế nên, tiền lãi vay của công ty phải chuyển trả ngân hàng lên đến 400 triệu USD sau 7 năm và chi phí tài chính của việc vay vốn đã lên tới trên 2.000 tỉ đồng. Có năm doanh thu đạt đến 5.200 tỉ đồng, nhưng công ty vẫn báo lỗ 140 tỉ đồng. Sau khi tiến hành thanh tra, cơ quan thuế đã xác minh, loại trừ tất cả những khoản chi phí đầu vào bất hợp lý và ngay trước thời điểm đoàn thanh tra thuế đến làm việc, khoản lãi vay lãi suất 12% đã được chủ đầu tư tự khai xuống còn 5 - 7%.

Sớm có luật chống chuyển giá

Không chỉ các tập đoàn lớn mới dùng "chiêu" chuyển giá, ngay cả các DN quy mô nhỏ cũng có hành vi này. Một trong những trường hợp điển hình đến nay vẫn được nhắc đến là vụ việc liên quan đến hàng loạt công ty chế biến xuất khẩu chè của Đài Loan đóng ở Lâm Đồng từ hơn 15 năm trước. Cụ thể, Công ty Trà Đài Loan có số vốn đầu tư đăng ký là 10,427 tỉ đồng nhưng mấy năm sau đó đã có số lỗ lũy kế lên đến 17,7 tỉ đồng, buộc phải vay từ công ty mẹ 28 tỉ đồng bù cho khoản lỗ; Công ty Trà Kinh Lộ có vốn ban đầu 26,9 tỉ đồng, sau 4 năm hoạt động, lỗ lũy kế lên đến hơn 56,8 tỉ đồng - tức là số lỗ cao gấp đôi vốn đầu tư ban đầu. Kế đó, Trà Kinh Lộ đã vay công ty mẹ hơn 27 tỉ đồng bù lỗ; hay Công ty King Wan Chen, vốn đầu tư là 29 tỉ đồng nhưng kết quả cũng thua lỗ hơn 38,3 tỉ đồng, lãi vay từ công ty mẹ 12 tỉ đồng; Công ty chế biến trà Ô Long Jun Chow vào VN từ năm 2006 với vốn đầu tư 6,344 tỉ đồng, sau 4 năm, số lỗ lên tới 23,903 tỉ đồng, tức gấp 3,7 lần vốn đầu tư ban đầu…

Đương nhiên các khoản vay vốn này sẽ phải trả lãi và thường lãi suất lại rất cao. Hoặc nếu không phải là vay mượn, các công ty cũng khai là được tăng vốn bổ sung do công ty mẹ rót sang, như trường hợp Công ty Haiyih lỗ hơn 63 tỉ nhưng được công ty mẹ rót hơn 58 tỉ vốn bổ sung.

Trong thực tế, theo PGS-TS Phạm Thế Anh, Kinh tế trưởng, Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), hiện tượng trốn tránh thuế thu nhập DN, tránh thuế thông qua chuyển lãi vay không mới và diễn ra với quy mô ngày càng lớn, phức tạp và tinh vi. Nước ta chưa có quy định khống chế mức trần lãi suất tiền vay bằng ngoại tệ; quy định hiện hành cho phép các ngân hàng tự định ra lãi suất đối với khách hàng theo hình thức thỏa thuận, vì vậy để xác định có hành vi chuyển giá hay không thì phải tiến hành kiểm toán.

Ở một góc nhìn khác, chuyên gia kinh tế, TS Vũ Đình Ánh cho rằng DN trong nước hay nước ngoài, đã đầu tư kinh doanh là có vay vốn, việc vay là quyền của DN. Nếu chỉ căn cứ vào việc một DN nào đó liên tục báo lỗ vì chi phí tài chính, khấu hao cao nhưng vẫn mở rộng sản xuất, đầu tư mà cho là chuyển giá thì chưa đầy đủ và thiếu tính thuyết phục.

"Cốt lõi để phát hiện chuyển giá chính là nắm được giá thị trường, mức lãi suất của ngân hàng, tổ chức tài chính cho vay… làm căn cứ phát hiện và xử lý những giao dịch dựa trên quan hệ liên kết với giá phi thị trường… Muốn xác định lợi nhuận thực, phải xác định được giá trị đầu tư thực, chi phí thực. Chúng ta còn quá nhiều lỗ hổng trong quản lý doanh thu, chi phí thực của DN nên rất khó xác định được lợi nhuận thực, chi phí của DN để chống chuyển giá. Thế nên, phải hoàn thiện pháp luật về chống chuyển giá theo hướng nâng lên thành luật. Theo đó, đưa vào tất cả các nội dung chống chuyển giá, từ phòng ngừa, ngăn chặn, đến phát hiện, xử lý hành vi chuyển giá vào trong luật này", TS Vũ Đình Ánh nêu quan điểm.