Cấm xe máy xăng, Hà Nội giải 2 bài toán khó

Để thực hiện được điều này, trong thời gian rất ngắn 1 - 2 năm tới đây, Hà Nội sẽ phải giải 2 bài toán khó. Một là thách thức chuyển đổi hàng triệu phương tiện từ xe chạy xăng dầu sang xe máy điện, ô tô điện, ô tô hybrid đi kèm với bài toán hạ tầng trạm sạc, tái chế pin, hỗ trợ người dân lao động thu nhập thấp... Hai là đẩy nhanh hơn nữa phát triển mạng lưới giao thông công cộng của thủ đô - vốn rất ì ạch nhiều năm nay, để hạn chế ùn tắc giao thông.

Hàng triệu xe máy sẽ phải chuyển đổi

Hà Nội nhiều thời điểm ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí đứng số 1 thế giới và thường xuyên góp mặt trong nhóm các thành phố có mức độ ô nhiễm cao trên thế giới. Các nghiên cứu đã chỉ ra 5 nguồn gây ô nhiễm cho thủ đô, gồm phương tiện giao thông đường bộ (cả bụi đường), công nghiệp, dân sinh, đốt sinh khối và nông nghiệp.

Trong đó, nguồn phát thải lớn nhất là hoạt động giao thông, bao gồm cả bụi đường do phương tiện tham gia giao thông cuốn lên và khí thải từ số lượng lớn các phương tiện cơ giới tham gia giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, niên hạn để lưu thông trong thành phố. Theo số liệu kiểm kê phát thải PM2.5 tại khu vực Hà Nội, nguồn ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông vận tải đường bộ chiếm khoảng 15% và từ bụi đường khoảng 23%.

ảnh: Tuấn Minh

Trong Chỉ thị 20 về giải pháp xử lý ô nhiễm môi trường mới ban hành, Thủ tướng yêu cầu Hà Nội lập, công bố đề án về vùng phát thải thấp trong quý 3/2025. Cân đối, bố trí ngân sách địa phương, huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội hóa và có lộ trình cụ thể từ nay đến năm 2030 để tập trung phát triển mạng lưới giao thông công cộng đa phương thức, phủ rộng trên các tuyến, kết nối địa bàn trọng điểm, hệ thống trạm sạc, dịch vụ cho phương tiện sử dụng năng lượng sạch, ưu tiên sử dụng xe buýt điện, tàu điện.

Thủ tướng cũng yêu cầu Hà Nội có chính sách khuyến khích, hỗ trợ người dân chuyển đổi từ phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang phương tiện sử dụng năng lượng sạch hoặc sử dụng phương tiện công cộng. Nghiên cứu tăng lệ phí trước bạ, lệ phí đăng ký, cấp biển số phương tiện giao thông cơ giới, xe máy chuyên dùng, giá dịch vụ trông giữ phương tiện trong khu vực trung tâm đối với phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Xây dựng lộ trình cụ thể từ quý 3/2025 và điều chỉnh hằng năm.

Đặc biệt, thực hiện các giải pháp, biện pháp để các tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, lộ trình đến ngày 1.7.2026 không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch (nhiên liệu xăng dầu - PV) lưu thông trong Vành đai 1. Từ ngày 1.1.2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3…

ẢNH: ĐÌNH HUY

Theo ước tính, Hà Nội có gần 7 triệu xe máy, 1,2 triệu ô tô, chưa kể xe của người dân các vùng lân cận vào Hà Nội làm ăn buôn bán hằng ngày. Do đó, rất cần có chính sách hỗ trợ khi khuyến khích người dân chuyển đổi từ xe máy chạy xăng cũ sang xe điện. Tại kỳ họp cuối tháng 12.2024, HĐND TP.Hà Nội đã thông qua nghị quyết vùng phát thải thấp (LEZ) với mục tiêu hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm để cải thiện chất lượng không khí. Theo đó, người dân vùng LEZ sẽ được giảm giá, hỗ trợ đổi xe cũ, vay vốn mua xe mới để chuyển đổi xe máy cũ gây ô nhiễm sang xe điện. Thành phố dự kiến chọn hai quận trung tâm là Ba Đình và Hoàn Kiếm (cũ) để thí điểm vùng phát thải thấp từ năm 2025, từ năm 2031 trở đi sẽ áp dụng hầu hết các quận.

Trước đó, thông tin với báo chí, Phó chủ tịch UBND TP.Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền cho biết cùng với kế hoạch chuyển đổi xe buýt xanh, thành phố đã giao Sở Xây dựng chủ trì đối thoại với các doanh nghiệp và lấy ý kiến nhân dân để tham mưu xây dựng lộ trình chuyển đổi sang năng lượng xanh sạch. Về chính sách hỗ trợ người dân khi chuyển đổi sang năng lượng xanh, ông Quyền cho biết đã làm việc với doanh nghiệp để có chính sách hỗ trợ tốt nhất như phí trước bạ, kinh phí lắp biển…

ẢNH: ĐÌNH HUY

Dù đã có chủ trương, song trên thực tế tới nay, Hà Nội vẫn chưa ban hành kế hoạch cụ thể nào về lộ trình chuyển đổi phương tiện cá nhân của người dân hoặc các xe taxi, xe công nghệ sang sử dụng năng lượng xanh, sạch.

Bài toán trạm sạc, tái chế pin, hỗ trợ người thu nhập thấp...

Năm 2021, Hà Nội từng thí điểm hỗ trợ kiểm định khí thải xe máy và chuyển đổi phương tiện xe máy gây ô nhiễm. Sở TN-MT phối hợp với Hiệp hội Xe máy VN (VAMA) tổ chức đo kiểm khí thải cho hơn 5.000 xe máy, kết quả hơn 50% số xe không đạt mức khí thải cho phép. Một số đại lý xe máy ở các thành phố đã tham gia chương trình đổi mô tô, xe gắn máy cũ sản xuất trước năm 2002. VAMA cũng hỗ trợ kinh phí đổi xe 2 - 4 triệu đồng.

Tuy nhiên, theo TS Phan Lê Bình, Trưởng đại diện Công ty tư vấn OCG - Nhật Bản, nếu cấm xe máy chạy xăng dầu từ tháng 7.2026 trong Vành đai 1, phạm vi và số lượng xe máy của người dân chịu tác động rất lớn, trong đó có nhiều người thu nhập thấp buôn bán nhỏ. Không chỉ những người dân sinh sống tại khu vực Vành đai 1 mà những người làm việc, kinh doanh buôn bán từ bên ngoài Vành đai 3, Vành đai 2 vào trong phạm vi Vành đai 1 cũng sẽ phải chuyển đổi sang phương tiện xe máy điện hoặc chuyển sang xe công cộng. Hiện chưa có thống kê chính thức, song ước tính số lượng xe máy chịu tác động sẽ lên tới vài triệu chiếc, do khu vực nội đô tập trung nhiều cơ quan, cơ sở kinh doanh buôn bán…

ẢNH: ĐÌNH HUY

Hiện có nhiều doanh nghiệp sản xuất xe máy điện trong nước như VinFast, Honda, Yamaha… VinFast đang triển khai các chương trình Thu xăng - Đổi điện tại nhiều địa phương trên cả nước, áp dụng cả với ô tô điện và xe máy điện. Trong đó với xe máy, hãng này hỗ trợ kết nối khách hàng với các đơn vị thu mua xe cũ, các đại lý cũng tặng thêm quà cho khách khi mua xe điện mới. Cả ô tô và xe máy điện VF đều đang được miễn phí sạc pin tại trạm sạc công cộng V-Green, giúp chi phí sử dụng xe gần như bằng 0. Với người thu nhập thấp, hãng này có chính sách hỗ trợ mua xe trả góp ưu đãi thông qua hợp tác với các ngân hàng…

Song ngoài hệ thống trạm sạc công cộng V-Green, hiện hệ thống trạm sạc điện chung dành cho các phương tiện xe điện vẫn rất thiếu. Theo các chuyên gia, rào cản lớn nhất khi chuyển đổi phương tiện xanh của Hà Nội là hệ thống trạm sạc, tuổi thọ pin (hệ thống tái chế pin xe điện) và hệ thống bãi gửi xe để đảm bảo an toàn cháy nổ. Trong trường hợp chuyển đổi vài triệu xe máy xăng sang xe máy điện hoặc xe đạp điện trong 1 năm tới, Hà Nội phải nhanh chóng phát triển mạng lưới trạm sạc phủ khắp các khu dân cư.

Trên thực tế, với hàng triệu xe máy chạy xăng hiện nay, nếu bỏ đi sẽ dẫn tới lãng phí và tốn kém cho người dân. Chưa kể, nhiều quan ngại cho rằng việc chuyển đổi có thể khiến xe điện bị "thổi giá" trong thời gian tới. Xử lý thế nào với hàng triệu xe máy trong 1 - 2 năm tới đây vì thế phải tính toán rất kỹ lưỡng. Nhiều nước trên thế giới đặt ra lộ trình cấm xe chạy bằng diesel và xăng, song đều trên lộ trình dài như Anh cấm xe chạy bằng dầu diesel và xăng vào năm 2040… Đây là lý do nhiều chuyên gia cho rằng chính sách cấm xe máy cần triển khai linh hoạt, có lộ trình hợp lý và các hỗ trợ đi kèm để tránh các phản ứng tiêu cực.