Việt Nam mở rộng tiêm vaccine phế cầu 20, não mô cầu từ 6 tuần tuổi

Theo quyết định có hiệu lực từ ngày 7/11, cả hai vaccine đều được phép tiêm từ 6 tuần tuổi, thay vì trước đây vaccine ACYW-TT chỉ áp dụng từ 12 tháng tuổi và phế cầu 20 chỉ dành cho người lớn từ 18 tuổi.

BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC nhận định: “Việc mở rộng chỉ định cả hai loại vaccine xuống mốc 6 tuần tuổi là bước tiến quan trọng trong chiến lược bảo vệ trẻ từ những tháng đầu đời, giai đoạn có nguy cơ cao nhất mắc các bệnh viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết do não mô cầu cũng như các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm màng não do phế cầu khuẩn gây ra”.

Theo bác sĩ Chính, vaccine phế cầu 20 được sản xuất tại Bỉ theo công nghệ cộng hợp tiên tiến, phòng 20 type (loại) huyết thanh gây bệnh phổ biến. So với các vaccine phế cầu trước đó, vaccine phế cầu 20 có phạm vi bảo vệ rộng hơn khi bổ sung các type huyết thanh độc lực cao như 8, 10A, 11A, 12F và 15B, mở rộng đáng kể độ bao phủ trước các type vi khuẩn phế cầu đang lưu hành.

Trong khi đó, vaccine não mô cầu ACYW-TT ứng dụng công nghệ đột phá, sử dụng protein cộng hợp từ giải độc tố uốn ván (TT) có cấu trúc liên kết phân tử hiện đại, giúp kích thích đáp ứng miễn dịch bền vững. Vaccine giúp phòng ngừa 4 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh phổ biến là A, C, Y, W-135. 

Trong cộng đồng, nguồn lây của các bệnh do phế cầu và não mô cầu chủ yếu đến từ người mang vi khuẩn nhưng không có triệu chứng, còn gọi là người lành mang trùng. Nhóm này có thể vô tình phát tán vi khuẩn khi ho, hắt hơi, nói chuyện ở môi trường đông người, khiến trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi dễ mắc bệnh. Do đó, tiêm chủng vaccine được xem là biện pháp quan trọng nhất giúp giảm tỷ lệ người lành mang trùng, cắt đứt chuỗi lây truyền trong cộng đồng, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh, tử vong và hạn chế các di chứng nặng.

Tại Việt Nam, Hệ thống Tiêm chủng VNVC là đơn vị tiên phong triển khai tiêm vaccine não mô cầu thế hệ mới ACYW-TT từ tháng 7/2025 và phối hợp cùng Pfizer đưa vaccine phế cầu 20 về Việt Nam từ tháng 5/2025.

Việc mở rộng tuổi tiêm của hai vaccine này xuống 6 tuần được đánh giá đặc biệt kịp thời trong bối cảnh số ca não mô cầu năm 2025 tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2024. Trong khi đó, vaccine phế cầu 20 hiện đã được hơn 40 quốc gia cấp phép cho trẻ em, phản ánh xu hướng toàn cầu ưu tiên sử dụng sớm vaccine phế cầu thế hệ mới để mở rộng phạm vi bảo vệ.

Đánh giá về việc triển khai vaccine phế cầu 20 cho trẻ từ 6 tuần tuổi, PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết việc triển khai các vaccine phế cầu thế hệ đầu đã giúp giảm đáng kể bệnh do các type huyết thanh được bao phủ bởi vaccine, nhưng lại dẫn đến sự thay thế và gia tăng tần suất gây bệnh của các type gây bệnh ngoài vaccine. Đây là lý do nhiều quốc gia quyết định chuyển sang sử dụng vaccine phế cầu 20 để bao phủ nhiều type huyết thanh gây bệnh và duy trì hiệu quả phòng bệnh dài hạn. 

Theo PGS Thái, các nghiên cứu từ năm 2011 đến nay đã chỉ ra nhiều type phế cầu gây bệnh phổ biến ở trẻ em, bao gồm 6A, 6B, 19A, 23F, 19F và 14, và tất cả các type này đều có trong vaccine phế cầu 20.

Dẫn chứng dữ liệu cụ thể, PGS Thái đề cập đến thống kê tại Bệnh viện Nhi Trung ương giai đoạn 2019-2022 trên 297 trẻ mắc bệnh phế cầu xâm lấn, cho thấy có đến 84,7% ca bệnh xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi. Phân tích sâu hơn cho thấy, nếu được đưa vào sử dụng, vaccine phế cầu 20 có thể bao phủ từ 87% đến 93,9% các type phế cầu gây bệnh ở nhóm trẻ này.

“Với phạm vi bảo vệ rộng hơn, vaccine phế cầu 20 là giải pháp quan trọng, giúp mở rộng độ bao phủ của các type phế cầu nguy hiểm gây bệnh, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách toàn diện hơn”, PGS Thái kỳ vọng. 

Phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi ở trẻ nhỏ, mỗi năm khiến 2,9 triệu trẻ mắc bệnh và gần 4.000 ca tử vong. Viêm màng não do phế cầu có tỷ lệ tử vong trên 50% nếu không điều trị kịp thời và 30-50% trẻ sống sót phải chịu di chứng vĩnh viễn như điếc, mù, liệt.

Tại Việt Nam, nghiên cứu tại BV Nhi Trung ương và hai BV Nhi đồng cho thấy phế cầu hiện diện ở 28,7% trẻ khỏe mạnh, 36,6% trẻ nhập viện và 71,9% ca viêm màng não do phế cầu xảy ra ở trẻ dưới 1 tuổi.

Trong khi đó, não mô cầu gây viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết tiến triển nhanh, có thể khiến bệnh nhân tử vong trong 24 giờ. Dù được chẩn đoán sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong vẫn ở mức 10-20%, có thể lên tới 50% nếu điều trị muộn; riêng thể nhiễm khuẩn huyết tử vong tới 40%. Khoảng 20% người sống sót chịu di chứng nặng như đoạn chi, chạy thận nhân tạo, co giật, động kinh, giảm thính lực hoặc suy giảm trí nhớ.