Tại tòa án liên bang Manhattan (Mỹ), không còn hình ảnh một doanh nhân công nghệ ngạo nghễ từng tuyên bố "không tranh luận với người nghèo". Thay vào đó là Do Kwon, 34 tuổi, trong bộ đồ tù nhân màu vàng, cúi đầu nhận bản án 15 năm tù giam.
Thẩm phán Paul A. Engelmayer đã không ngần ngại gọi đây là một "vụ lừa đảo mang tính sử thi", chấm dứt hành trình của một trong những nhân vật tai tiếng nhất lịch sử tài chính hiện đại.
Do Kwon, doanh nhân tiền mã hóa tạo ra 2 đồng tiền ảo từng “bốc hơi” ngoạn mục, gây ra một cuộc khủng hoảng thị trường vào năm 2022, vừa bị tòa án tuyên án 15 năm tù (Ảnh: Bloomberg).
Ảo ảnh về "thiên đường" tài chính phi tập trung
Câu chuyện của Do Kwon bắt đầu với những hứa hẹn đầy mê hoặc về một cuộc cách mạng tài chính. Tốt nghiệp Đại học Stanford, từng có thời gian làm việc tại Apple và Microsoft, Kwon đồng sáng lập Terraform Labs vào năm 2018 với tham vọng thay đổi hoàn toàn cách thế giới sử dụng tiền tệ.
Viên ngọc quý trên vương miện của Kwon là hệ sinh thái Terra, vận hành dựa trên cặp bài trùng: đồng tiền số LUNA và stablecoin thuật toán TerraUSD (UST). Khác với các đồng tiền ổn định truyền thống được bảo chứng bằng tiền pháp định (như USD thật trong ngân hàng), UST duy trì mức giá 1 USD thông qua một thuật toán phức tạp liên kết với LUNA.
Cơ chế này được ví như một chiếc bập bênh tài chính: khi giá UST giảm, hệ thống sẽ khuyến khích nhà đầu tư đốt UST để đổi lấy LUNA, giảm cung để đẩy giá lên và ngược lại. Kết hợp với lãi suất gửi tiết kiệm cao ngất ngưởng từ Anchor Protocol, mô hình này đã hút hàng chục tỷ USD dòng vốn toàn cầu.
Ở thời kỳ hoàng kim, tổng vốn hóa của LUNA và UST vượt mốc 50 tỷ USD. Cộng đồng nhà đầu tư, tự gọi mình là LUNAtics, tôn sùng Kwon như một đấng cứu thế. Sự tự tin của Kwon lớn đến mức ông đã đặt tên con gái mình là Luna, coi đó là "phát minh vĩ đại nhất đời tôi". Nhưng ít ai ngờ, nền móng của tòa lâu đài tráng lệ ấy lại được xây trên cát lún.
"Vòng xoáy tử thần" và sự bốc hơi của 40 tỷ USD
Thảm họa ập đến vào tháng 5/2022, khi những khiếm khuyết cốt lõi của mô hình thuật toán bị thị trường phơi bày tàn nhẫn. Khi dòng tiền lớn rút ra khỏi hệ thống, UST mất mốc neo giá 1 USD. Thay vì tự cân bằng như lời quảng cáo, thuật toán đã kích hoạt một "vòng xoáy tử thần".
Hệ thống in ra lượng LUNA khổng lồ theo cấp số nhân để cứu giá UST, dẫn đến siêu lạm phát. Chỉ trong vài ngày, giá trị của LUNA từ đỉnh cao rơi thẳng xuống gần bằng 0. Khoảng 40 tỷ USD vốn hóa thị trường bốc hơi gần như chỉ sau một đêm.
Trong những giờ phút hỗn loạn đó, dòng tweet của Kwon: "Deploying more capital, steady lads" (tạm dịch: Bơm thêm vốn, bình tĩnh nào anh em) đã trở thành biểu tượng cho sự chối bỏ thực tế. Hàng trăm nghìn nhà đầu tư, từ Hàn Quốc đến Mỹ, trắng tay. Tại phiên tòa, câu chuyện của một nạn nhân người Georgia đã khiến nhiều người ám ảnh: bà đầu tư toàn bộ giá trị căn nhà vào Luna, để rồi mất tất cả và trở thành người vô gia cư ở Tbilisi.
Sự sụp đổ của Terra không đơn thuần là thất bại của một dự án khởi nghiệp rủi ro. Các tài liệu pháp lý và cáo trạng từ Bộ Tư pháp Mỹ đã vạch trần một sự thật trần trụi: Đây là một vở kịch được dàn dựng công phu.
Theo các công tố viên, ngay từ năm 2021, khi UST lần đầu tiên gặp trục trặc và trượt khỏi mốc 1 USD, Kwon đã không để thuật toán tự giải quyết như đã hứa. Thay vào đó, ông bí mật thỏa thuận với một công ty giao dịch tần suất cao để mua vào lượng lớn UST nhằm đỡ giá nhân tạo. Hành động này tạo ra ảo tưởng về sự ổn định và an toàn của hệ thống, lừa dối nhà đầu tư tiếp tục rót tiền.
Chưa dừng lại ở đó, Kwon và Terraform Labs còn bị cáo buộc thổi phồng giá trị thực tế của ứng dụng thanh toán Chai, tạo ra dữ liệu giả về việc công nghệ của họ được sử dụng rộng rãi trong giao dịch đời thực. Tất cả chỉ nhằm mục đích xây dựng lòng tin dựa trên sự dối trá.
Cái giá phải trả cho sự ngạo mạn
Sau cú sập, Do Kwon chọn cách trốn chạy thay vì đối mặt. Cuộc truy lùng toàn cầu kéo dài qua nhiều quốc gia, từ Singapore đến Serbia, cuối cùng kết thúc tại Montenegro vào tháng 3/2023 khi Kwon bị bắt vì sử dụng hộ chiếu giả để lên chuyến bay đi Dubai.
Bị dẫn độ về Mỹ, tại phiên tòa tuyên án ngày 11/12, Do Kwon đã tỏ ra hối hận. "Tôi không thể hiểu nổi sự ngạo mạn của chính mình, và ước gì tôi đã không phớt lờ những lời cảnh báo", Kwon viết trong thư gửi tòa. Ông thừa nhận: "Mọi đau khổ của mọi người đều là lỗi của tôi".
Tuy nhiên, lời xin lỗi muộn màng không thể xóa nhòa thiệt hại hàng tỷ USD. Thẩm phán Engelmayer nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của vụ án khi so sánh nó với những vụ gian lận lớn nhất lịch sử. Bản án 15 năm tù là cái kết đắng chát cho một "thần đồng" công nghệ, đồng thời Do Kwon cũng phải đối mặt với các khoản phạt dân sự và bồi thường khổng lồ lên tới hàng trăm triệu USD theo thỏa thuận với SEC.
So với bản án 25 năm của Sam Bankman-Fried (FTX) hay 4 tháng tù của Changpeng Zhao (Binance), mức án của Do Kwon tiếp tục là một thông điệp cứng rắn mà pháp luật gửi đến thị trường tiền mã hóa.
Sự trỗi dậy và sụp đổ của đế chế Terraform Labs không chỉ là câu chuyện về tài chính, mà là bài học về niềm tin đặt sai chỗ. Trong thế giới tài sản số đầy biến động, ranh giới giữa đổi mới sáng tạo và lừa đảo đôi khi rất mong manh.
Khi bụi lắng xuống sau "cú lừa lịch sử" này, điều còn lại không chỉ là những con số thiệt hại, mà là lời cảnh tỉnh đanh thép: Không có bữa trưa miễn phí nào trên thị trường tài chính và sự hoài nghi lành mạnh luôn là tấm khiên tốt nhất cho mọi nhà đầu tư.
