Từ gia công đến làm chủ: Con đường tất yếu của công nghiệp Việt

Hôm nay (10/10), Toàn cảnh kinh tế tư nhân lần thứ nhất (ViPEL 2025) khai mạc tại Hà Nội với 4 phiên đối thoại của các ủy ban chuyên môn và phiên toàn cảnh. Các chủ đề được trải dài theo từng nhóm ngành, lĩnh vực lớn, từ đổi mới sáng tạo, công nghiệp chế biến chế tạo, tài chính thương mại dịch vụ…

Tại Ủy ban 3, phiên đối thoại tập trung vào chủ đề “Cơ chế công - tư trong các ngành công nghiệp chế tạo”. Phát biểu khai mạc, ông Trịnh Tiến Dũng - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Đại Dũng - đồng thời là chủ tọa phiên họp, cho biết Ủy ban 3 được thành lập nhằm đưa ra các ý kiến góp ý chiến lược cho Đảng và Chính phủ, đồng thời tạo diễn đàn để cộng đồng doanh nghiệp cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất giải pháp.

Ông nhấn mạnh tinh thần làm việc của Ủy ban là xây dựng, mang năng lượng tích cực và đưa ra giải pháp cụ thể, hướng tới mục tiêu “công - tư đồng kiến tạo”.

Điều này đồng nghĩa với việc mạnh dạn xây dựng các đề án, hình thành những doanh nghiệp đầu đàn dẫn dắt công nghiệp chủ lực, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp vừa và nhỏ phát triển công nghiệp phụ trợ. Tầm nhìn dài hạn là đưa Việt Nam trở thành trung tâm công nghiệp trong khu vực, góp phần thúc đẩy nền kinh tế đất nước.

Theo ông Dũng, công nghiệp chế tạo Việt Nam những năm qua đã phát triển nhanh, song giá trị gia tăng chủ yếu vẫn tập trung vào các lĩnh vực như hóa chất, điện tử, máy móc.

Trong khi đó, nhiều ngành khác như phương tiện vận tải hay thương mại vẫn chưa khai thác hết tiềm năng. Ngành chế tạo cũng đang đối diện nhiều thách thức mới: yêu cầu khắt khe về ESG và CBAM, sự phụ thuộc vào doanh nghiệp FDI trong xuất khẩu, cùng với áp lực tăng trưởng ngày càng lớn.

Doanh nghiệp Việt Nam đã sẵn sàng cho một giai đoạn mới

Ông Trịnh Tiến Dũng cho rằng với lực lượng doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ ngày càng đông đảo, Việt Nam hoàn toàn có đủ sức lan tỏa để ngành công nghiệp phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

“Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, trước xu thế dịch chuyển chuỗi cung ứng và đổi mới công nghệ, chúng ta vừa đối mặt thử thách, vừa nắm trong tay vận hội lớn. Doanh nghiệp Việt Nam đã sẵn sàng cho một giai đoạn bứt phá”, ông nhấn mạnh.

Trong tham luận, ông Dũng đề xuất hình thành mạng lưới các nhà sản xuất phụ trợ trong nước theo cơ chế công - tư đồng kiến quốc. Câu chuyện của chính Đại Dũng là minh chứng: từ một xưởng cơ khí chỉ 20 công nhân, doanh nghiệp này đã vươn lên ghi dấu tại nhiều công trình tầm cỡ. Từ năm 2015, Đại Dũng bắt đầu thực hiện các dự án ở nước ngoài và ngày càng mở rộng quy mô.

Ông Dũng hiện được biết đến như "trùm" mái vòm thép của Việt Nam, khi doanh nghiệp do ông lãnh đạo đã cung cấp 34.000 tấn thép cho 2 sân vận động World Cup 2022 tại Qatar, cũng như mái vòm thép 24.000 tấn lớn nhất thế giới tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội).

Ông Dũng phân tích, công nghiệp Việt Nam có nhiều lợi thế như hạ tầng giao thông, cảng biển nước sâu, lực lượng lao động trẻ và cơ hội tiếp cận công nghệ hiện đại.

Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt nhiều điểm nghẽn: thiếu quỹ đất sạch cho doanh nghiệp nội, giá thuê khu công nghiệp cao gấp 2-3 lần Trung Quốc, khó khăn trong tiếp cận vốn - đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ khi chuyển đổi xanh - và chưa có sự liên kết chặt chẽ với trường học, viện nghiên cứu để đào tạo nhân lực bền vững.

Để khắc phục, ông đề xuất phát triển các khu công nghiệp chuyên sâu cho cơ khí, tích hợp hệ sinh thái phụ trợ, tự động hóa và năng lượng sạch. Theo ông, doanh nghiệp lớn nên dẫn dắt, trong khi doanh nghiệp vừa và nhỏ đóng vai trò cung ứng, cùng hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trụ cột xuất khẩu công nghiệp của khu vực.

Giải pháp cụ thể gồm hoàn thiện thể chế, mở rộng quỹ đất sạch, phát triển hạ tầng, tăng cường liên kết doanh nghiệp - viện - trường và hình thành các cụm liên kết ngành.

“Làm doanh nghiệp thì tiền quan trọng nhưng ý nghĩa cuộc đời quan trọng hơn”

Bà Trần Thị Thu Trang, Chủ tịch HĐQT Hanel PT, chia sẻ về việc nâng cao tỷ lệ nội địa hóa trong công nghiệp chế tạo thông qua liên minh doanh nghiệp. “25 năm trước, khi nhiều đối tác đặt hàng linh kiện thì chúng ta chưa có, nhưng đến nay tôi rất tự hào vì đã có thể cung cấp với giá tốt và chất lượng đảm bảo,” bà kể về hành trình khởi nghiệp của mình.

Theo bà Trang, câu hỏi lớn đặt ra cho Việt Nam trong 10 năm tới là: Làm thế nào để chuyển từ gia công sang chế biến - chế tạo, từ “làm thuê” sang làm chủ công nghệ. Trong bối cảnh thế giới đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng, đây là vận hội để Việt Nam khẳng định vị thế.

“Ngành chế biến chế tạo chiếm khoảng 25% GDP nhưng xuất khẩu thô vẫn tới 70-80%, trong khi nhiều nước đã chuyển sang xuất tinh. 9 tháng qua, xuất khẩu điện tử đạt 33% tổng kim ngạch cả nước nhưng giá trị nội địa còn rất thấp”, bà chỉ ra.

Bà cho rằng dư địa phát triển lớn nhưng rào cản nằm ở tư duy. Giá trị thật của ngành công nghiệp không ở “làm thuê” mà ở R&D. Tuy nhiên, Việt Nam hiện dành tỷ trọng cho R&D còn quá nhỏ. “Nói đi cũng phải nói lại, làm thuê cũng tốt, miễn là làm thật tốt; song song đó phải phát triển sản phẩm nội địa, biến công xưởng Việt Nam thành nhà sáng chế Việt Nam. Nếu không, chúng ta mãi ở đầu chuỗi, giá trị gia tăng thấp”, bà nhấn mạnh.

Giải pháp bà đề xuất gồm xây dựng liên minh nội địa, đầu tư sâu vào R&D, triển khai PPP thế hệ mới theo tinh thần “công - tư đồng kiến quốc”, Nhà nước mở sandbox để thử nghiệm, đồng thời doanh nghiệp tiên phong đầu tư đổi mới. Ngoài ra, cần tư duy thị trường mở với sự liên kết giữa siêu thị, nhà xuất khẩu, doanh nghiệp chế biến, chế tạo và nông dân trong cùng một chuỗi giá trị.

“Làm doanh nghiệp thì tiền quan trọng, nhưng ý nghĩa cuộc đời còn quan trọng hơn. Doanh nghiệp Việt Nam không yếu, nhưng chúng ta chưa thật sự cùng nhau mạnh lên”, bà chia sẻ.