Không chỉ là dấu vết của tuổi tác, mái tóc bạc có thể là minh chứng cho cơ chế phòng vệ tự nhiên của cơ thể chống lại ung thư - Ảnh: Kostikova
Tóc bạc từ lâu được xem là dấu hiệu của thời gian. Trung bình người châu Âu bắt đầu bạc tóc ở tuổi 30-35, người châu Á ở cuối tuổi 30, còn người châu Phi vào khoảng giữa tuổi 40. Dù vậy, chỉ khoảng 6-23% người từ 45 đến 65 tuổi có hơn một nửa mái tóc bị bạc.
Trong suốt cuộc đời, tế bào của chúng ta liên tục tiếp xúc với các yếu tố môi trường và nội sinh gây tổn thương DNA. Tổn thương này từ lâu đã được cho là yếu tố gây lão hóa và ung thư, nhưng cơ chế liên kết giữa hai hiện tượng ấy vẫn chưa được hiểu rõ, đặc biệt là cách các tế bào gốc bị hư hại ảnh hưởng đến sức khỏe mô theo thời gian.
Nhóm tế bào gốc được gọi là melanocyte stem cells (McSCs), chịu trách nhiệm tạo sắc tố cho da và tóc, chính là "nhân vật chính" trong phát hiện này. Chúng nằm ở vùng "bulge-sub-bulge" của nang tóc, và có nhiệm vụ sản sinh ra các tế bào melanocyte trưởng thành để tạo màu tóc qua từng chu kỳ mọc.
Theo News Week, trong nghiên cứu do hai giáo sư Emi Nishimura và Yasuaki Mohri thuộc Đại học Tokyo thực hiện, nhóm khoa học đã theo dõi hoạt động của McSCs trên chuột sống bằng phương pháp truy vết dòng tế bào và phân tích biểu hiện gene.
Họ phát hiện khi DNA của McSCs bị đứt gãy kép, một dạng tổn thương nghiêm trọng, các tế bào này sẽ kích hoạt cơ chế gọi là "seno-differentiation" (biệt hóa gắn liền với lão hóa tế bào).
Cơ chế này khiến tế bào gốc mất khả năng tự tái tạo và buộc phải biệt hóa thành dạng không còn phân chia được, sau đó chết đi, dẫn đến hiện tượng tóc bạc. Quá trình này được điều khiển bởi "p53–p21 pathway", một con đường gene nổi tiếng có vai trò ức chế khối u trong cơ thể.
Nói cách khác, tóc bạc có thể là "tác dụng phụ" của cơ chế bảo vệ chống ung thư: thay vì để tế bào hư hại tiếp tục nhân lên và có nguy cơ biến đổi ác tính, cơ thể buộc chúng dừng lại và "rút lui".
Nghiên cứu cũng phát hiện rằng không phải lúc nào tế bào gốc cũng "ngoan ngoãn" tự hủy. Trong trường hợp tiếp xúc với tác nhân gây ung thư hoặc tia cực tím UVB, các McSCs có thể né tránh quá trình tự hủy này. Khi đó, thay vì chết đi, chúng tiếp tục tự nhân đôi, tăng số lượng và rơi vào trạng thái dễ phát triển thành khối u ác tính (melanoma).
Giáo sư Nishimura giải thích: "Cùng một nhóm tế bào gốc có thể đi theo hai hướng hoàn toàn trái ngược - hoặc cạn kiệt và chết, hoặc mở rộng và trở nên dễ sinh ung thư - tùy thuộc vào loại tổn thương DNA và tín hiệu môi trường xung quanh".
Theo bà, điều này cho thấy tóc bạc và ung thư da thực ra không phải hai hiện tượng tách biệt, mà là hai kết quả khác nhau của phản ứng tế bào gốc trước stress.
Nghiên cứu không khẳng định "tóc bạc giúp ngăn ngừa ung thư", nhưng gợi mở rằng hiện tượng bạc tóc có thể là một phần của cơ chế phòng vệ tự nhiên, loại bỏ các tế bào gốc tiềm ẩn nguy cơ biến đổi ác tính. Khi quá trình này bị "bỏ qua", tế bào tổn thương vẫn tồn tại, làm tăng rủi ro mắc ung thư hắc tố.
Dù mới được tiến hành trên mô hình động vật, nghiên cứu của Đại học Tokyo mở ra hướng tiếp cận mới trong y học: xem quá trình lão hóa không chỉ là dấu hiệu suy yếu, mà có thể là một chiến lược tiến hóa của cơ thể để bảo vệ chính mình.
"Có thể mỗi sợi tóc bạc là một bằng chứng rằng cơ thể bạn đang chiến đấu âm thầm để giữ bạn an toàn hơn", giáo sư Nishimura kết luận.
