Thế giới ngầm tiền số ở Việt Nam

Từ tiền số thế giới đến VN

Hàng loạt báo cáo cho thấy nhà đầu tư Việt tham gia đầu tư tiền số có giá trị rất cao, lên đến hàng trăm tỉ USD mỗi năm. Câu hỏi đặt ra là nhà đầu tư rót tiền vào đâu? Nếu như trên thế giới đã có những đồng tiền số được công bố và đưa lên các nền tảng giao dịch lớn như Bitcoin, Ethereum, Solana... thì trong thời gian qua, tại VN cũng có nhiều doanh nghiệp phát hành token - một dạng tiền số trên nền tảng blockchain của riêng mình. Chẳng hạn, TomoChain - Viction ra đời năm 2016 với token TOMO. Đến cuối năm 2023, TomoChain đổi tên thành Viction, token chuyển từ TOMO sang VIC theo tỷ lệ 1:1. Hiện VIC còn 0,21 USD, giảm mạnh so với đỉnh 3,4 USD trong quý đầu năm 2021. 

Một trường hợp khác là Kyber Network ra mắt năm 2017 với token KNC từng đạt 5,6 USD và đến nay chỉ còn 0,33 USD, giảm gần 95%. Tương tự, Axie Infinity (AXS) được Sky Mavis tại TP.HCM phát triển từ cuối năm 2017. Token AXS từng đạt đỉnh hơn 150 USD nhưng sau đó đã trượt dốc thê thảm xuống còn 2,26 USD. Dự án AntEx của Shark Bình ra mắt tháng 9.2021 và được giới thiệu là hệ sinh thái DeFi toàn diện. Sau đó dự án AntEx đổi tên thành Rabbit (RAB) theo tỷ lệ 1.000 AntEx = 1 RAB nhưng rồi token này tiếp tục mất đi gần hết giá trị, khiến tiền của nhà đầu tư "bốc hơi" toàn bộ…

Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Đây là những dự án đã tạo được tiếng vang và có đưa lên sàn quốc tế nhưng đa số lại khiến nhà đầu tư lao đao, mất tiền. Song song đó, còn có nhiều vụ phát hành token, kêu gọi đầu tư tiền số mang tính lừa đảo. Chẳng hạn, tháng 4.2018, vụ lừa đảo liên quan đến các đồng tiền ảo iFan và Pincoin đã gây chấn động tại VN. Công ty cổ phần Modern Tech, đứng sau 2 dự án này, đã huy động vốn từ hơn 32.000 nhà đầu tư với số tiền lên đến 15.000 tỉ đồng. Modern Tech hứa hẹn lợi nhuận tối thiểu 48% mỗi tháng và hoàn vốn trong vòng 4 tháng, đồng thời thưởng thêm 8% cho việc giới thiệu nhà đầu tư mới. Tuy nhiên, sau khi thu hút được số tiền lớn, công ty đã thay đổi hình thức trả thưởng, quy đổi sang đồng iFan với giá trị giảm mạnh, khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng. 

Trong một vụ việc khác, tháng 8 vừa qua, Công an TP.Hà Nội đã triệt phá nhóm đối tượng phát hành, quảng bá đầu tư các dự án tiền ảo huy động số tiền 7,86 triệu USD (khoảng 200 tỉ đồng) của 3.000 tài khoản nhà đầu tư. Kết quả điều tra ban đầu cho thấy từ năm 2022 đến nay, Đặng Quốc Thắng (TP.Hà Nội) và các đồng phạm thành lập Công ty Maxx Group hoạt động quảng bá, giới thiệu các dự án tiền ảo, đáng chú ý là 2 dự án Wingstep và Game Naga Kingdom. Trong đó, đối với dự án Game Naga Kingdom, người tham gia sẽ mua các NFT nhân vật game như: Monkey, Chicken, Dog, Pig…, hay còn được gọi là các "Linh thú" có giá từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng, chẳng hạn NFT Pig có giá 400 triệu đồng. Sau khi mua NFT, các nhà đầu tư chơi game để kiếm thưởng là đồng tiền ảo Maga rồi chuyển đổi về đồng BUSD. Qua quá trình các đối tượng tổ chức giới thiệu và tư vấn cho khách hàng, đã có tổng số 20 khách hàng đầu tư với số tiền 60.000 USD (tương đương 1,5 tỉ đồng) vào dự án này. Tuy nhiên, sau khoảng 3 tháng hoạt động, dự án Game Naga Kingdom bị "sập", không chơi được nữa. Các nhà đầu tư trong dự án này đều bị thua lỗ, mất toàn bộ số tiền…

Tiền số tại VN mang tính tự phát, hầu hết biến mất

Theo ước tính, hơn 90% token ra đời trong giai đoạn 2020 - 2022 đã mất giá trị hoặc ngừng hoạt động, chỉ một số rất ít token có ứng dụng thực tế duy trì được thanh khoản và chỗ đứng trên thị trường. Tại VN, như đã nói, ngay cả các dự án tiền số đã gây dựng được chỗ đứng trên sàn quốc tế cũng nhanh chóng lao dốc khiến nhà đầu tư mất tiền nên chuyện hàng loạt dự án không tên tuổi lẳng lặng "bốc hơi" là rất phổ biến, khiến nhiều người nghi ngờ đây có thể là những kịch bản lừa đảo. TS Đặng Minh Tuấn, Chủ tịch Liên minh Blockchain VN, cho hay phần lớn các dự án phát hành tiền số tại VN trước đây, trong bối cảnh Chính phủ chưa công nhận, đều là tự phát.

Có thể hiểu đơn giản việc phát hành token giống như một doanh nghiệp phát hành cổ phiếu để huy động vốn. Tuy nhiên, việc phát hành cổ phiếu đã có quy định, có sự kiểm tra giám sát của Ủy ban Chứng khoán nhà nước, còn phát hành token lại hoàn toàn tự phát; số lượng token phát hành bao nhiêu, định giá thế nào… đều do doanh nghiệp tự công bố. Giá trị của token sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào uy tín của chính đơn vị phát hành. Do đó, khi các token này rớt giá thì nhà đầu tư không thể bán được, giá trị xem như về 0. Trên thị trường, sẽ có những dự án mang tính lừa đảo ngay từ đầu và cũng có dự án hoạt động thực chất nhưng không thành công. Các dự án thật dù không thành công nhưng vẫn thực hiện cam kết với nhà đầu tư trong khi dự án mang tính lừa đảo thường sẽ biến mất sau khi nhận tiền của nhà đầu tư. Trong bối cảnh tiền số chưa được công nhận tại VN, nhà đầu tư tham gia hoàn toàn gánh chịu mọi rủi ro. Việc Chính phủ cho phép thí điểm thị trường tài sản mã hóa sẽ giúp hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư khi muốn tham gia thị trường này.

Ông Võ Đỗ Thắng, Giám đốc Trung tâm an ninh mạng Athena, phân tích: Những nhóm tạo lập các đồng tiền số đều không mất quá nhiều công sức. Thị trường thế giới hiện nay bán khá nhiều công nghệ phần mềm nhân bản với chi phí khoảng hơn 10.000 USD. Người đầu tư mua về "mông má" lại, đưa những ý tưởng hấp dẫn, mời gọi cho dự án, bỏ tiền ra truyền thông, quảng bá thu hút người tham gia. Vào những năm 2020 - 2021, một số dạng game từ nước ngoài vào VN phát triển những coin cho phát triển nông trại. Những người này tổ chức hội thảo, ban đầu cho người tham gia chơi thử, sau đó người chơi phải bỏ tiền mua nông trại, và các vật phẩm liên quan. Ví dụ, bỏ ra 50 triệu đồng để có 1.000 xu trong game rồi dùng tiền xu mua đất, mua các vật dụng, con giống… để xây dựng nông trại với mục tiêu dùng để đổi lấy lại token có giá trị thật. Có nhiều người đã bỏ cả tiền tỉ để tham gia. Sau một thời gian kêu gọi, lượng tiền từ nhà đầu tư tăng lên thì game bất ngờ bị sập, khiến nhiều người mất tiền. 

Ngoài ra, ở VN còn có một số coin được phát hành chỉ nhằm phục vụ nhu cầu mua đi bán lại, đẩy giá lên cao nhưng sau đó giảm mạnh vì không có tính thanh khoản. Các coin phát hành không có giá trị ứng dụng, đồng thời không phải chịu sự giám sát của tổ chức thứ 3 nên rất dễ dẫn đến thiệt hại cho nhà đầu tư tham gia. "Chính phủ đang đưa tiền số vào thị trường tài sản mã hóa và điều này sẽ tạo nên sự minh bạch hơn cũng như giám sát được rủi ro, nhà đầu tư được bảo vệ", ông Võ Đỗ Thắng chia sẻ thêm.