"Chuyển giá" qua hộ kinh doanh

Trốn thuế qua "hệ sinh thái" hộ kinh doanh

Cuối tuần qua, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã khởi tố vụ án, khởi tố 6 bị can về tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng. Kết quả điều tra ban đầu của cơ quan chức năng cho thấy từ tháng 1.2021 - 6.2025, bị can Hoàng Thị Hường (còn gọi là Hoàng Hường, chủ hộ kinh doanh Hoàng Hường) đã để ngoài sổ sách kế toán doanh thu gần 1.800 tỉ đồng, kê sai thuế giá trị gia tăng gần 2.100 tỉ đồng. Để thực hiện hành vi trốn thuế, Hoàng Hường đã chỉ đạo lập 18 công ty; mượn căn cước công dân của nhân viên và người thân lập 25 hộ kinh doanh; đồng thời nhờ 44 cá nhân đứng tên kinh doanh nằm trong hệ sinh thái do bị can này lập ra để bán nhiều mặt hàng khác nhau. Mục đích là nhằm chuyển doanh thu từ các công ty sang hộ kinh doanh, cá nhân để đóng thuế khoán, trốn hàng ngàn tỉ đồng tiền thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân…

Đây chỉ là một trong rất nhiều các vụ trốn thuế bị phát hiện những năm gần đây. Ông Lê Văn Tuấn, Giám đốc Công ty TNHH Kế toán Thuế Keytas, phân tích theo quy định hiện tại, nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp và hộ kinh doanh trong lĩnh vực thương mại là khác nhau. Trong khi doanh nghiệp đóng 20% thuế thu nhập doanh nghiệp trên lợi nhuận, cộng với 10% thuế giá trị gia tăng trên giá bán chưa thuế, thì hộ kinh doanh chỉ đóng 0,5% thuế thu nhập cá nhân và 1% thuế giá trị gia tăng trên doanh thu. Vì thế, hành vi trốn thuế của Hoàng Hường hay một số cá nhân, hộ kinh doanh có doanh thu hàng chục đến hàng trăm, hàng ngàn tỉ đồng là chủ đích từ ban đầu. "Các mặt hàng do những KOL này kinh doanh như thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe… thường có biên lợi nhuận khá cao. Nếu thực hiện nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp, họ sẽ phải đóng thuế cao hơn so với nghĩa vụ thuế của hộ kinh doanh rất nhiều", ông Tuấn chỉ rõ.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Chính vì thế đã dẫn đến việc nhiều chủ doanh nghiệp muốn thành lập các hộ kinh doanh để giảm nghĩa vụ thuế theo cách đẩy một lượng lớn doanh thu sang ghi nhận tại hộ kinh doanh, thay vì ghi nhận tại doanh nghiệp. Trong khi chi phí được ghi nhận toàn bộ ở công ty, nhưng doanh thu chỉ được ghi nhận phần nhỏ còn lại, dẫn đến công ty thường lãi ít hoặc lỗ trên giấy tờ. Hệ quả là doanh nghiệp "thoát" một khoản thuế lớn, gồm thuế giá trị gia tăng 5 - 10%, thuế thu nhập doanh nghiệp 20% và thuế thu nhập cá nhân, gây thất thu cho ngân sách. Ví dụ giá vốn của doanh nghiệp là 30 đồng, mặt hàng kinh doanh có mặt bằng giá bán trên thị trường là 100 đồng; thông thường, doanh nghiệp cần bán với giá 100 đồng hoặc có thể thấp hơn một chút. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp thành lập hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh với mục đích trốn thuế, họ sẽ bán và xuất hóa đơn cho các hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh với giá 40 đồng, là mức giá thấp hơn rất nhiều so với giá thị trường. "Điều này dẫn đến hành vi bán hàng không tạo ra lợi nhuận tại doanh nghiệp, mà đẩy lợi nhuận sang cho hộ kinh doanh, giúp doanh nghiệp né nghĩa vụ thuế lẽ ra phải thực hiện", ông Lê Văn Tuấn nói.

Khó qua mắt cơ quan chức năng

Theo thống kê của Bộ Tài chính, năm 2025 có gần 1,83 triệu hộ kinh doanh có doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm, với tổng số thuế dự kiến nộp đạt 5.551 tỉ đồng. Đáng chú ý, trong năm 2024, có 860 hộ kinh doanh đạt doanh thu từ 30 tỉ đồng trở lên, bao gồm 121 hộ nộp thuế khoán và 739 hộ kê khai. Trong đó đặc biệt có 5 hộ kinh doanh ghi nhận doanh thu trên 200 tỉ đồng mỗi năm, hoạt động trong các lĩnh vực như thủy sản, thực phẩm, dược phẩm, giáo dục và nông sản. Các hộ này chỉ nộp thuế thu nhập cá nhân, một số đóng thêm thuế giá trị gia tăng và thuế khoán. Trong khi đó, nếu lên doanh nghiệp, số thuế cần đóng cao gấp 3 - 4 lần.

Nhìn từ các vụ việc vi phạm bị phát hiện thời gian qua, GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh (ĐH Kinh tế TP.HCM), nhấn mạnh việc chuyển đổi hộ kinh doanh lên doanh nghiệp là điều tất yếu và không thể chậm trễ hơn nữa. Bởi thuế khoán đã để lọt những "cá mập" gắn mác hộ kinh doanh để trốn thuế với số tiền lớn. "Trách nhiệm thuộc về cơ quan quản lý vì chỉ cần theo dõi tần suất bán hàng của một hộ kinh doanh có livestream, lượng hàng hóa, lượng đơn hàng chốt… trong vài lần là có thể tính toán ước được doanh số bán ra. Với những trường hợp đó, không thể để tình trạng đóng thuế khoán, gây thất thu thuế thời gian dài như vậy và cũng không cần chờ đến lúc bỏ thuế khoán, vẫn có thể kiểm tra và ngăn chặn được", chuyên gia này nói thẳng.

Thực tế các vụ việc bị phát hiện, khởi tố gần đây cũng cho thấy các hành vi trốn thuế rất dễ để lại dấu hiệu nhận biết, nhất là trong thời đại công nghệ số. Hành vi "chẻ nhỏ" doanh thu, đưa về hộ kinh doanh có thể nói nôm na là "chuyển giá" trong kinh doanh cũng khó thoát qua mắt cơ quan chức năng. "Việc sử dụng đồng thời cả mô hình doanh nghiệp và hộ kinh doanh tạo ra rủi ro cho chính chủ doanh nghiệp và chủ hộ kinh doanh, bởi có nhiều vấn đề về giao dịch liên kết cũng như gây sự chú ý với cơ quan thuế. Cơ quan thuế có thể nghi ngờ đó là một dấu hiệu của việc trốn thuế", ông Lê Văn Tuấn khẳng định.

Đồng quan điểm, một chuyên gia kinh tế nhấn mạnh hành vi này được xác định là mua, bán hàng hóa không theo giá trị giao dịch trên thị trường và sẽ bị ấn định thuế khi phát hiện để truy thu nghĩa vụ thuế thiếu, nếu nghiêm trọng có thể bị khởi tố. "Việc thành lập nhiều công ty và hộ kinh doanh để trốn thuế thể hiện sự ngây thơ của những người này. Cơ quan thuế có đầy đủ công cụ và dữ liệu trên hệ thống sẽ rất dễ phát hiện các dấu hiệu bất thường đang diễn ra tại doanh nghiệp và hộ kinh doanh", vị này nói thẳng.

Tính đến thời điểm hiện tại, chỉ còn chưa đầy 3 tháng nữa thuế khoán sẽ chính thức bị xóa bỏ. Về cơ bản, hầu hết các ý kiến đều ủng hộ chủ trương này, không chỉ để bình đẳng nghĩa vụ thuế trên thị trường mà còn minh bạch hóa nguồn gốc, chất lượng sản phẩm. Đợt truy quét hàng giả, kém chất lượng hồi giữa năm cho thấy hộ kinh doanh chính là một cửa ngõ để hàng không rõ nguồn gốc tuồn vào thị trường. Theo Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, bên cạnh việc bỏ thuế khoán còn kèm theo nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ; không chỉ giám sát mà còn cần tăng hỗ trợ cá nhân, hộ kinh doanh để khu vực này phát triển chuyên nghiệp, lớn hơn, đóng góp nhiều hơn vào sự phát triển của kinh tế cả nước.