Thanh minh là một từ Hán-Việt, trong đó "thanh" là khí trong, còn "minh" là sáng sủa. Khi tiết Xuân phân qua, những cơn mưa bụi của trời xuân đã hết, bầu trời trở nên quang đãng, sáng sủa ấy là sang tiết Thanh minh.
Vào tiết Thanh minh người dân có tập tục đi tảo mộ (cắt cỏ, đắp thêm đất lên mộ) để tưởng nhớ tổ tiên, người thân đã khuất.
Tiết Thanh minh là một khái niệm trong công tác lập lịch của các nước phương Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ đại. Thanh minh là tiết thứ 5 trong 24 tiết bao gồm: Tiết Lập Xuân, Tiết Vũ Thủy, Tiết Kinh Trập, Tiết Xuân Phân, Tiết Thanh Minh, Tiết Cốc Vũ, Tiết Lập Hạ, Tiết Tiểu Mãn, Tiết Mang Chủng, Tiết Hạ Chí, Tiết Tiểu Thử, Tiết Đại Thử, Tiết Lập Thu, Tiết Xử Thử, Tiết Bạch Lộ, Tiết Thu Phân,Tiết Hàn Lộ, Tiết Sương Giáng, Tiết Lập Đông, Tiết Tiểu Tuyết, Tiết Đông Chí, Tiết Tiểu Hàn, Tiết Đại Hàn.
Mặc dù Nguyễn Du có câu thơ "Thanh minh trong tiết tháng Ba/ Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh..." để chỉ thời gian Tết Thanh minh vào tháng 3 âm lịch nhưng thực tế ngày Tết này được tính chính thức theo dương lịch (thường rơi vào ngày 4 hoặc 5/4 dương lịch).
Tiết Thanh minh là ngày đầu tiên của tiết Thanh minh, đến sau ngày Lập xuân 60 ngày. Tết Thanh minh 2022 vào ngày 5/4 dương lịch, tức ngày 5/3 âm lịch.
Tết Thanh minh có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt. Việc các gia đình đưa cả trẻ em đi tảo mộ vào dịp này có ý nghĩa rất nhân văn. Đó là cách giúp trẻ biết đến những ngôi mộ của tổ tiên để biết kính trọng, nhớ ơn tổ tiên.
Trong tục lệ tảo mộ, ngoài thắp nhanh cho tổ tiên, người ta còn quan tâm thắp nhang cho những nấm mộ vô chủ, không người thăm viếng như để tỏ lòng thành kính với người đã mất.
Hiện nay có nhiều người nhầm lẫn Tết Thanh minh với Tết Hàn Thực (3/3 âm lịch) dù 2 ngày này hoàn toàn khác nhau. Năm nay Tết Hàn Thực rơi vào ngày 3/4/2022 , tức đến trước Tết Thanh minh 2 ngày.
