Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ tài chính cùng với sự bùng nổ của tiền ảo và tài sản số đã mở ra nhiều cơ hội trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, bên cạnh những tiềm năng tích cực, các loại hình tài sản này cũng tiềm ẩn không ít rủi ro, trở thành công cụ để tội phạm lợi dụng thực hiện hành vi lừa đảo, rửa tiền và tài trợ khủng bố.
Nguy cơ tội phạm lợi dụng tiền ảo và tài sản số
Những năm gần đây, thế giới đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể các vụ lừa đảo liên quan đến tiền ảo. Các đối tượng tội phạm thường sử dụng tiền ảo (tiền mã hóa) để huy động vốn bất hợp pháp, lập ra các dự án đầu tư lừa đảo, hoặc tổ chức mô hình Ponzi để chiếm đoạt tài sản của nhà đầu tư. Các vụ việc liên quan đến tiền ảo đang ngày càng tinh vi hơn, khiến công tác điều tra và xử lý gặp nhiều khó khăn.
Tại một sự kiện được tổ chức mới đây, Thượng tá Dương Đức Hùng, Phó trưởng Phòng chống khủng bố (Cục An ninh Nội địa, Bộ Công an) cho hay, đặc tính ẩn danh, giao dịch xuyên biên giới và khó truy vết của tiền ảo đã khiến các sàn giao dịch tài sản số trở thành môi trường lý tưởng cho các tổ chức tội phạm và khủng bố.
Các tổ chức tội phạm có thể lợi dụng các loại tiền mã hóa ẩn danh như Monero, Zcash hay Dash để thực hiện hành vi huy động vốn và chuyển tiền bất hợp pháp qua nhiều quốc gia, khiến việc kiểm soát dòng tiền trở nên phức tạp.
Nhận thức được những nguy cơ trên, nhiều quốc gia trên thế giới đã có các chính sách mạnh mẽ để kiểm soát tiền ảo và tài sản số. Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc đều đã xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng, yêu cầu các sàn giao dịch tiền ảo phải đăng ký hoạt động và tuân thủ quy định về phòng chống rửa tiền.
Đặc biệt, Mỹ hiện áp dụng các biện pháp giám sát chặt chẽ với những giao dịch đáng ngờ, đồng thời hợp tác với nhiều quốc gia trong việc truy vết tội phạm mạng liên quan đến tiền ảo.
Tại khu vực Đông Nam Á, Singapore và Thái Lan đã ban hành các quy định về việc cấp phép cho các công ty giao dịch tiền ảo, yêu cầu các tổ chức này phải thực hiện báo cáo định kỳ và kiểm soát rủi ro tài chính. Việc này không chỉ giúp bảo vệ nhà đầu tư mà còn hạn chế tội phạm lợi dụng tiền ảo để thực hiện hành vi phạm pháp.
Việt Nam cần hành lang pháp lý về tài sản số
Trong bối cảnh tội phạm liên quan đến tiền ảo có xu hướng gia tăng, Việt Nam cũng cần có biện pháp quản lý phù hợp để ngăn chặn nguy cơ lạm dụng tài sản số vào các mục đích bất hợp pháp. Hiện tiền ảo chưa được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam, song các giao dịch tài sản số vẫn diễn ra phổ biến.
Theo Thượng tá Dương Đức Hùng, Việt Nam đang đẩy nhanh quá trình xây dựng khung pháp lý cho tài sản mã hóa trong năm 2025, do đó chúng ta đang đứng trước một thời điểm mang tính bước ngoặt.
“Đây là cơ hội để tận dụng tiềm năng kinh tế của công nghệ Blockchain và tiền mã hóa, nhưng đồng thời cũng là thách thức trong việc ngăn chặn các nguy cơ an ninh, đặc biệt là tài trợ khủng bố”, đại diện đến từ Cục An ninh Nội địa nhận định.
Để kiểm soát tốt hơn lĩnh vực này, Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng khung pháp lý cụ thể, trong đó quy định rõ về trách nhiệm pháp lý, điều kiện hoạt động của các sàn giao dịch tiền ảo và có chế tài xử phạt nghiêm khắc nếu phát hiện có hành vi liên quan đến tài trợ khủng bố.
Một giải pháp quan trọng là tăng cường phối hợp lý liên ngành, giữa lực lượng công an, các cơ quan quản lý tài chính và các sàn giao dịch. Ông Hùng đề xuất thành lập một tổ công tác liên ngành, bao gồm đại diện Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và Hiệp hội Blockchain Việt Nam để giám sát và chia sẻ thông tin về các giao dịch đáng ngờ.
Hiệp hội Blockchain Việt Nam có thể đóng vai trò cầu nối, tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu về phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Nội dung bao gồm hướng dẫn về cách nhận biết giao dịch bất thường, sử dụng công nghệ giám sát và phối hợp với các cơ quan thực thi pháp luật.
Theo Thượng tá Dương Đức Hùng, cơ quan chức năng cần ứng dụng các công nghệ giám sát tiên tiến khi quản lý tài sản số như Chainalysis, ChainTracer hoặc Elliptic để theo dõi và truy vết giao dịch theo thời gian thực. Đây là những công cụ từng được các cơ quan an ninh quốc tế sử dụng để phát hiện các giao dịch liên quan đến ISIS.
