Nguy cơ rửa tiền bằng tài sản số

Rửa tiền qua tài sản số như thế nào?

Tại hội thảo phổ biến Thông tư số 27 hướng dẫn thực hiện một số điều của luật Phòng, chống rửa tiền do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa tổ chức, ông Tô Trần Hòa, Phó trưởng ban Phát triển thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cảnh báo về nhiều thủ đoạn rửa tiền qua tài sản mã hóa đang phổ biến trên thế giới. Cụ thể, các tổ chức, cá nhân đã qua mặt hệ thống xác thực của các nền tảng dịch vụ bằng chiêu thức cung cấp giấy tờ giả để thực hiện hành vi chuyển tiền phi pháp. 

Các đối tượng cũng lợi dụng giao dịch giữa các cá nhân thông qua "chợ đen" để trực tiếp mua bán tài sản mã hóa bằng tiền mặt. Tuy nhiên, khó xác định nhất là hành vi "trộn" tài sản mã hóa khi các tổ chức cung cấp dịch vụ chỉ có thể xác định cá nhân sở hữu tài sản mã hóa, trong khi nguồn gốc tài sản mã hóa thường không được xác thực. Ngoài ra, các đối tượng cũng chuyển tài sản mã hóa thông qua các blockchain, tạo ra rất nhiều giao dịch khác nhau với giá trị dưới ngưỡng cảnh báo, dẫn đến khó khăn trong công tác truy vết. Một phương thức rửa tiền thông qua tài sản mã hóa khác là các đối tượng tạo ra dự án "sạch", sau đó dùng tài sản mã hóa phi pháp để mua lại các dự án này rồi chuyển tiền ngược trở lại trước khi đánh sập dự án để xóa dấu vết.

Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Theo thượng tá Đàm Văn Minh, Báo cáo viên pháp luật T.Ư, Cục An ninh nội địa (Bộ Công an), với sự phát triển của internet và các loại tài sản số, lượng người VN tham gia mua bán tài sản số rất lớn, ước tính có khoảng 26 triệu tài khoản do người Việt sở hữu tài khoản tài sản số. Đến thời điểm này, VN chưa ghi nhận trường hợp nào sử dụng tài sản số để tài trợ khủng bố. Tuy nhiên, rủi ro rửa tiền vẫn ở mức đáng lo. Do đó, cần đánh giá năng lực tổ chức và nguồn khách hàng có yếu tố rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố cụ thể, thay vì chỉ đánh giá một cách chung chung như các doanh nghiệp, hiệp hội nghề nghiệp như hiện nay.

Trên thế giới, trong thời gian qua, nhiều quốc gia đã phát hiện hàng chục tỉ USD được "rửa" thông qua tiền số. Báo cáo từ Chainalysis Crypto Crime Report 2024 ước tính tổng giá trị tiền số có nguồn gốc bất hợp pháp được "rửa" trong năm 2023 là hơn 22 tỉ USD. Nếu tính từ 2019 đến nay, con số này đã vượt ngưỡng 120 tỉ USD. Việc rửa tiền được thực hiện thông qua các đồng tiền có giá trị ổn định (stablecoin) như USDT, USDC. Tốc độ chuyển nhanh, chi phí thấp, khó truy vết là các đặc tính được bọn tội phạm ưa chuộng để che giấu tài sản bất hợp pháp. Dù có hàng nghìn loại tiền mã hóa đang lưu hành, các chuyên gia cho biết 3 đồng phổ biến nhất trong các hành vi rửa tiền là Bitcoin (BTC), Tether (USDT) và Ethereum (ETH). 

Nguyên nhân là những đồng tiền này có tính thanh khoản cao, dễ chuyển đổi và được chấp nhận ở hầu hết sàn giao dịch quốc tế. Tội phạm thường sử dụng các phương pháp rửa tiền phổ biến như chia nhỏ các khoản tiền lớn để gửi qua nhiều giao dịch; trộn lẫn tiền điện tử của nhiều người dùng để che giấu lịch sử giao dịch của một loại tiền điện tử; sử dụng các tài khoản ở nước ngoài để che giấu nguồn gốc khoản tiền. Thậm chí một số blockchain sử dụng các kỹ thuật mã hóa tiên tiến để ẩn số tiền giao dịch, địa chỉ và thông tin khác.

Tuân thủ quy định để hạn chế rửa tiền

Với việc thí điểm công nhận tài sản số, VN cũng đã có các quy định để phòng chống, ngăn chặn rửa tiền. Cụ thể, Thông tư số 27/2025 của NHNN đưa ra tiêu chí, phương pháp đánh giá rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo; quy trình quản lý rủi ro về rửa tiền và phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro; quy định nội bộ về phòng, chống rửa tiền; chế độ báo cáo giao dịch có giá trị lớn phải báo cáo; chế độ báo cáo giao dịch đáng ngờ; giao dịch chuyển tiền điện tử; chế độ báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử… Thông tư 27 cũng nhấn mạnh nguyên tắc quản lý dựa trên rủi ro, yêu cầu các tổ chức phải cập nhật, đánh giá định kỳ rủi ro rửa tiền, xây dựng quy trình nhận biết và xác minh khách hàng, bao gồm cả trường hợp khách hàng không có tài khoản hoặc ít giao dịch.

PGS-TS Nguyễn Hữu Huân (ĐH Kinh tế TP.HCM) nhận định rủi ro rửa tiền trên thị trường tài chính luôn hiện hữu, đặc biệt trong lĩnh vực tiền số đang có xu hướng gia tăng. Trên thế giới, việc theo dõi và truy vết dòng tiền giao dịch qua tiền số để phân loại nhằm phòng chống hoạt động rửa tiền cũng gặp nhiều khó khăn. Ông Huân chỉ ra có hai loại giao dịch tiền số phổ biến. Thứ nhất là những đồng tiền số giao dịch qua các sàn tập trung. Trong trường hợp này, nếu các sàn tuân thủ đúng quy định phòng chống, rửa tiền của nhiều quốc gia hay của VN thì có khả năng phát hiện, truy vết được. Từ đó sẽ ngăn chặn và hạn chế được hoạt động phi pháp. Tuy nhiên đối với các trường hợp giao dịch trên hệ thống blockchain, là khi các đồng tiền số, các coin chưa đưa lên sàn giao dịch tập trung thì khó truy vết. Đặc biệt người giao dịch sử dụng ví ẩn danh và đôi khi giao dịch cá nhân thì sẽ không bị phát hiện. 

PGS-TS Nguyễn Hữu Huân nhấn mạnh: "VN đã có đầy đủ các quy định về phòng, chống rửa tiền trong hệ thống ngân hàng, các công ty tài chính và chính sách thí điểm thị trường tài sản mã hóa cũng nêu rõ các đơn vị phải tuân thủ các quy định liên quan. Vì vậy không cần thiết phải có thêm những quy định khác. Điều quan trọng là các doanh nghiệp, đơn vị tham gia trên thị trường tài sản mã hóa phải tuân thủ đúng các quy định đó, ứng dụng các công nghệ mới nhất để có thể phát hiện giao dịch đáng ngờ và kịp thời báo cáo cơ quan quản lý để phòng chống, ngăn chặn hoạt động rửa tiền".