Đột phá để Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng "cất cánh"

Giải bài toán ùn tắc, ô nhiễm và chỉnh trang đô thị

Đa số ý kiến đại biểu (ĐB) ủng hộ việc xây dựng các cơ chế đặc thù để giúp Hà Nội giải quyết các bài toán vốn được coi là "căn bệnh trầm kha", "đặc sản của thủ đô" về hạ tầng, ùn tắc, chống ngập, ô nhiễm môi trường và chỉnh trang đô thị. Một trong số này là HĐND thành phố có thẩm quyền quyết định danh mục dự án thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển KT-XH vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, các dự án lớn tại Hà Nội thường có mục đích sử dụng đất rất đa dạng, cả về thể thao, văn hóa, thương mại, nhà ở…, thậm chí có dự án không thuộc trường hợp thu hồi đất theo quy định tại điều 79 luật Đất đai. Việc áp dụng phương pháp liệt kê theo luật hiện hành sẽ không đảm bảo được tính đầy đủ, có thể bỏ sót những dự án đột phá mang tầm cỡ quốc tế, quốc gia, do đó đề xuất giao thẩm quyền cho HĐND thành phố như dự thảo sẽ giúp thực hiện những dự án đặc thù, giúp thành phố chủ động nhất.

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Tuy nhiên, để đảm bảo kiểm soát, dự thảo quy định theo hướng HĐND quyết định từng trường hợp thu hồi đất cụ thể, chứ không ban hành danh mục; đồng thời dự thảo cũng quy định mức bồi thường cao hơn thông thường nhằm thúc đẩy sự đồng thuận của người dân.

Nội dung khác nhận được nhiều quan tâm là Hà Nội sẽ cưỡng chế đối với trường hợp chủ đầu tư đã đạt được thỏa thuận trên 75% các chủ sở hữu nhà, tương đương với ít nhất 75% diện tích. ĐB Nguyễn Hữu Thông (Lâm Đồng) kỳ vọng cơ chế đột phá này sẽ khắc phục tình trạng các dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị bị đình trệ chỉ vì thiểu số không thống nhất; ưu tiên lợi ích chung, lợi ích công cộng so với lợi ích riêng lẻ.

Song để khả thi, ông Thông kiến nghị việc bố trí tái định cư cho người dân bị thu hồi phải bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ; đồng thời có chính sách hỗ trợ đặc thù cho người cao tuổi, hộ nghèo, người khuyết tật; quy định rõ trách nhiệm pháp lý của chủ đầu tư trong toàn bộ quá trình thực hiện dự án…

Có ĐB cho rằng tỷ lệ đồng thuận 75% mới cưỡng chế còn cao, đề nghị giảm xuống 50%, nhất là với dự án chung cư cũ. ĐB Nguyễn Trúc Anh (Hà Nội) dẫn chứng nhiều dự án "tồn tại 20 năm mà không giải phóng được", gây nhiều hệ lụy lãng phí. Do đó, nếu quy hoạch đã được nhất trí, cần giao trách nhiệm cho thành phố toàn quyền quyết định để giải quyết triệt để vấn đề.

Giải trình sau đó, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định biện pháp cưỡng chế khi đạt tỷ lệ đồng thuận trên 75% chỉ áp dụng đối với các khu chung cư cũ nguy hiểm và sau khi thành phố đã nỗ lực cao nhất để có mức đền bù, hỗ trợ tái định cư thỏa đáng. Chính sách này sẽ giúp Hà Nội có thêm công cụ để đẩy nhanh tiến độ các dự án chỉnh trang đô thị, đồng thời bảo vệ tính mạng của người dân.

"TP.HCM không thể khoác chung một chiếc áo thể chế"

Đề cập đến sửa đổi Nghị quyết số 98, ĐB Hoàng Văn Cường (Hà Nội) cho rằng sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, vị thế của TP.HCM càng lớn mạnh. Do vậy, TP.HCM không thể "khoác chung một áo thể chế giống như các địa phương khác", cần thể chế riêng rộng hơn, để có "khoảng trời riêng tự do sáng tạo, phát triển".

Về nguyên tắc, ông Cường đề nghị rà soát, loại bỏ toàn bộ những quy định khiến cho các cơ chế đặc thù không thực hiện được. Chẳng hạn tại dự thảo quy định HĐND thành phố được quyền sử dụng ngân sách địa phương để làm một số việc, nhưng lại "gắn thêm đuôi" là phải tuân thủ theo quy định của pháp luật. "Nếu làm như thế này thì các cơ chế bên trên không xin làm gì cả, vì quy định pháp luật như thế nào cứ thế mà làm", ông nói.

Vị đại biểu cũng cho rằng dự thảo không nên liệt kê các dự án cần ưu tiên thu hút đầu tư chiến lược, thay vào đó chỉ cần quy định nguyên tắc, tiêu chí và giao cho HĐND thành phố tự quyết định, tránh tình trạng sau này xuất hiện những việc mới, loại dự án mới "lại phải đi xin tiếp". Đồng thời, trong trường hợp cần có các quy định đặc thù khác so với pháp luật hiện hành, nên giao quyền cho HĐND thành phố ban hành nghị quyết, báo cáo Chính phủ để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội (QH) xem xét, báo cáo QH tại kỳ họp gần nhất. "Nếu có cơ chế này, TP.HCM sẽ trở thành phòng thí nghiệm về thể chế cho cả nước", ông Cường kỳ vọng.

Một điểm chung giữa 2 dự thảo nghị quyết dành cho cả TP.HCM và Đà Nẵng là thành phố được giữ lại 100% nguồn thu từ khai thác quỹ đất khu vực TOD để tái đầu tư cho đường sắt đô thị và các dự án giao thông liên quan. Hầu hết các ĐB đều ủng hộ chính sách này, coi đây là cơ chế then chốt để tạo nguồn lực cho đường sắt đô thị, tạo dòng vốn tuần hoàn cho hạ tầng giao thông công cộng.

Tuy nhiên, để đảm bảo tính minh bạch, ĐB Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM) kiến nghị bổ sung cơ chế thẩm định giá đất TOD bởi tổ chức độc lập kèm theo công khai giá, khởi điểm đấu giá và kết quả định giá. Theo ông, TOD là quỹ đất có giá trị thương mại lớn, nếu không kiểm soát chặt chẽ rất dễ phát sinh thất thoát và ảnh hưởng đến niềm tin của người dân.

Đồng quan điểm, ĐB Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) đề xuất cần khoanh vùng nguồn thu TOD, đưa vào một quỹ độc lập, chỉ chi cho metro, đường sắt đô thị và các hạ tầng kết nối. Điều này đảm bảo dòng tiền không bị phân tán và tạo nền tảng tài chính bền vững, lâu dài. Việc thanh toán dự án BT bằng đất cũng cần được thực hiện theo nguyên tắc định giá đất tiệm cận giá thị trường, kiểm toán độc lập bắt buộc, công khai danh mục quỹ đất thanh toán…

Giải trình sau đó, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho hay, dự thảo các nghị quyết cho phép TP.HCM và Đà Nẵng được sử dụng khoản thu 100% từ quỹ đất nhằm tạo điều kiện cho địa phương tập trung nguồn lực thực hiện các dự án đường sắt và dự án giao thông thuộc tuyến TOD. Đề xuất này còn nhằm thống nhất cách áp dụng pháp luật, trong đó có luật Đường sắt, khi quy định rõ chính quyền địa phương cấp tỉnh được giữ lại 100% khoản thu.