Đứng trên ngưỡng cửa tuổi 40, ngoảnh đầu nhìn lại, nửa đời trước sống vì cha mẹ, vì con cái, vì bạn bè. Bao nhiêu chấp niệm, rốt cuộc cũng chỉ là tham, sân, dục. Giúp người nhiều lần, lại bị tổn thương, bị phụ bạc, bị lãng quên.
Tuổi 40 – độ tuổi hiểu mệnh trời – là lúc học được buông bỏ nhiều hơn. Giờ mới hiểu: "Độ người, trước hết phải độ mình."
Người chưa đến được bến bờ, nếu chỉ lo chèo lái giúp người khác, cuối cùng sẽ đánh mất phương hướng của chính mình giữa con sóng cuộc đời.
01
Thuyền của người khác, không cần phải gắng sức chèo thay
Trong Chiến tranh và Hòa bình, bá tước Piotr (Pierre) thừa kế khối tài sản khổng lồ lên tới 200.000 rúp. Ngay lập tức, những người đến nhờ cậy giúp đỡ nối đuôi nhau không dứt. Trước tình hình đó, ông lập ra một nguyên tắc nghiêm ngặt: mỗi tháng chỉ dành tối đa một phần mười thu nhập để làm từ thiện, chín phần còn lại phải dùng để duy trì cuộc sống của bản thân.
Ông nói: "Hãy nhớ, bất kỳ sự giúp đỡ nào vượt quá tỷ lệ này đều có thể khiến tôi rơi vào cảnh khốn đốn mới."
Đây không phải là sự keo kiệt của một người giàu, mà là sự tỉnh táo khi hiểu rằng: lòng tốt của người trung niên cần lấy 'khả năng bản thân' làm mỏ neo.
Trang Tử từng nói: "Hãy lo cho mình trước rồi mới lo cho người."
Đến tuổi bốn mươi, con người ta không còn đủ sức để "gồng mình cho ra vẻ giàu có" nữa.
Trong bộ phim Ký sinh trùng, gia đình Kim Ki-woo sống chen chúc trong căn hầm, phải gấp hộp pizza để kiếm sống, cuộc sống luôn trong tình trạng bấp bênh. Vì mưu sinh, Kim Ki-woo làm giả bằng cấp đại học Yonsei để vào làm gia sư cho nhà họ Park. Sau đó, anh dần đưa từng thành viên trong gia đình vào làm việc trong nhà Park: cha làm tài xế, mẹ làm quản gia, em gái làm giáo viên trị liệu nghệ thuật. Gia đình họ Park trông có vẻ hào phóng trong việc thuê người, nhưng chính sự cách biệt giai cấp ấy đã khiến gia đình Kim sinh lòng ghen tị méo mó, cuối cùng dẫn đến bi kịch đẫm máu.
Cho một đấu gạo là ân nghĩa, cho một thúng gạo dễ thành thù hận — sự giúp đỡ vượt quá giới hạn, ngược lại dễ kích phát mặt tối trong lòng người.
Ở chùa Hàn Sơn, Tô Châu, trụ trì mỗi ngày vào giờ Mão đều tự tay đánh chuông 108 tiếng, nhưng chưa bao giờ vì khách hành hương mà đánh thêm. Ông nói: "Chuông độ người, trước tiên phải giữ đúng tiết nhịp của mình."
Giống như câu trong Lễ Ký – Trung Dung: "Quân tử hành trong vị trí của mình, không tham điều ngoài tầm."
Lòng từ bi ở tuổi bốn mươi nên giống như tiếng chuông cổ tự: ngân xa nhưng không vượt giới hạn. Lòng từ bi chân chính, là biết bảo vệ mảnh đất nội tâm của chính mình. Cũng như giếng cổ, trước hết phải tích đủ nước trong, mới có thể tưới mát cho người khác.
02
Giang hồ của người khác, không cần chen vào
Trong Hồng Lâu Mộng, khi đối mặt với bê bối của phủ Ninh Quốc, Giả mẫu luôn lấy cớ "già rồi, lú lẫn" để đứng ngoài mọi chuyện.
Mối quan hệ loạn luân giữa Giả Trân và con dâu Tần Khả Khanh bị lão bộc Tiêu Đại vạch trần trước mặt mọi người, nhưng Giả mẫu không hề xử lý nghiêm khắc, mà chỉ đẩy chuyện đi bằng một câu: "Chuyện của phủ Ninh ta không quản được."
Bình chú của Chi Nghiên Trai viết: "Không phải không thấy rõ, mà là không muốn thấy."
Điều này càng cho thấy triết lý xử thế mà Trịnh Bản Kiều từng đề xướng: "Bớt xen vào chuyện người để dưỡng thần."
Kiềm chế như vậy, còn khó hơn cả việc dấn thân làm mọi chuyện.
Người khác cãi nhau kéo bạn vào làm trọng tài, bạn pha ấm trà ngồi lắng nghe, nhưng tuyệt nhiên không lên tiếng phán xét.
Đôi tai của người trung niên nên như lọc trà, có thể lọc qua bao câu chuyện, nhưng giữ được sự tĩnh tại cho lòng mình.
Sau hai chén trà, nhẹ nhàng tiễn khách về. Đó không phải là lạnh nhạt, mà là hiểu rằng: thế giới của người trưởng thành, có lúc giả vờ hồ đồ lại là một dạng trí tuệ.
Mật ngọt với người này, có thể là thuốc độc với người kia. Gượng ép can dự vào nhân quả của người khác, chẳng khác nào ném dây cứu sinh vào dòng xoáy — không những không cứu được người đuối nước, mà còn dễ bị cuốn theo.
Trong Bố già, Vito Corleone tuy là ông trùm mafia, nhưng ông chưa từng can thiệp vào ân oán cá nhân của các thành viên trong gia tộc. Ông thường nói: "Mỗi người đều có chiến trường của riêng mình."
Dù là đao kiếm chém giết hay hoa gió mộng mơ, giang hồ của người khác, rốt cuộc vẫn là chiến trường của riêng họ.
Tùy tiện bước vào thế giới của người khác, chỉ làm rối loạn bàn cờ số phận.
Giống như lời thoại trong phim Cuộc đời đáng sống: "Cuộc đời của người khác, ta rốt cuộc không phải là đạo diễn."
Trí tuệ của tuổi trung niên là: biết làm một khán giả lặng lẽ trong câu chuyện của người khác.
03
Ánh mắt người đời, không cần cố gắng làm vừa lòng
Trong cuốn sách có tên "Ánh trăng và đồng sáu xu", hành trình đời người của Charles Strickland là một cuộc đào thoát nghẹt thở khỏi thế giới trần tục.
Năm bốn mươi tuổi, người môi giới chứng khoán ở London này đã dứt khoát từ bỏ gia đình mà ông đã gầy dựng suốt 17 năm, để theo đuổi lý tưởng hội họa.
Ông chỉ để lại cho vợ một mảnh giấy nguệch ngoạc với duy nhất một câu ngắn ngủi: "Tôi phải vẽ tranh, như người đang chết đuối bắt buộc phải vùng vẫy."
Tại khu ổ chuột ở Paris, Charles Strickland cởi bỏ bộ vest được ủi phẳng phiu, khoác lên mình chiếc áo khoác cũ bốc mùi ẩm mốc, sống trong căn gác xép ẩm thấp, toàn tâm toàn ý vẽ tranh.
Khi tranh của ông bị giới phê bình châm chọc là "vết bôi loạn của một kẻ điên", ông vẫn quấn chiếc khăn choàng lấm lem màu sơn, loạng choạng trong gió lạnh, chạy đến Louvre để sao chép tranh của Delacroix.
Ông lớn tiếng tuyên bố: "Tôi cuối cùng không cần sống theo cách người ta mong đợi ở một người chồng, người cha nữa!"
Trước những bức tường đồng vách sắt của thế tục, người dũng cảm thật sự là người chỉ trung thành với la bàn nội tâm.
Điều này đúng như lời Dương Giác từng nói: "Thế giới là của riêng mình, không liên quan đến người khác."
Trong bộ phim truyền hình Tôi là Dư Hoan Thủy, nửa đời đầu của Dư Hoan Thủy sống thấp bé, nhún nhường, cố làm vừa lòng đồng nghiệp, vợ và thậm chí cả hàng xóm.
Cho đến khi bị chẩn đoán nhầm mắc ung thư tụy, anh mới bừng tỉnh: "Làm hài lòng cả thế giới, không bằng làm hài lòng chính mình."
Một cảnh phim khiến người xem xúc động: anh mặc bộ đồ linh vật ngớ ngẩn nhảy múa giữa quảng trường, phớt lờ ánh mắt giễu cợt của đám đông, cuối cùng tìm lại chính mình trong sự buông bỏ đầy phóng khoáng.
Đúng như Oscar Wilde từng nói: "Hãy là chính mình, vì những vai khác đã có người đóng rồi."
Cuộc đời chỉ để làm vừa lòng người khác, rốt cuộc không thể sánh được với cuộc sống khiến bản thân rạng rỡ từ bình minh đến hoàng hôn.
Carl Jung từng nói: "Sứ mệnh của trung niên không phải là chinh phục thế giới bên ngoài, mà là thống nhất ánh sáng và bóng tối trong tâm hồn."
Ánh mắt người đời như những lưỡi dao, hoặc sắc bén, hoặc méo mó, chỉ khi trong lòng có ánh sáng, mới có thể xua tan bóng tối.
Nếu cứ mãi bận tâm lời người, cố gắng chiều lòng thiên hạ, chẳng qua chỉ đang đeo gông cùm thế tục mà thôi.
04
Vết thương của người khác, không cần bạn phải khâu lại
Khi người đồng nghiệp từng phản bội bạn lâm trọng bệnh và tìm đến cầu cứu, bạn âm thầm quyên góp nhưng từ chối đến thăm. Đó không phải là mang thù, mà là hiểu rằng: Có những vết thương không cần phải giả vờ đã lành.
Khổng Tử từng nói: "Lấy ngay thẳng để báo oán."
Lỗ Tấn lại nói thẳng: "Tôi không tha thứ cho bất kỳ ai."
Trong mỗi vết sẹo của con người, thường ẩn chứa máu tươi và nỗi đau. Cố gắng khâu lại chỉ khiến vết thương thêm trầm trọng.
Trong phim Manchester by the Sea, Lee Chandler mãi không thể thoát khỏi nỗi đau mất con. Anh trai anh, Joe, không khuyên anh "buông bỏ", mà chỉ nói: "Có những nỗi đau, ta chỉ cần để nó tồn tại." Bởi anh hiểu rằng:
Lời an ủi từ người ngoài chẳng khác gì cố khâu một vết thương không bao giờ đóng miệng.
Lòng trắc ẩn thật sự, là cho phép người khác được sống cùng vết thương của họ.
Đừng cố cứu chữa một người chưa sẵn sàng. Thuốc của bạn có thể là rượu độc với họ.
Trong tiểu thuyết Sống của Dư Hoa, Phú Quý mất đi từng người thân yêu: cha mẹ, vợ, con trai, con gái, cả cháu. Nhưng ông vẫn kiên cường, dắt trâu ra đồng tiếp tục cày bừa.
Dư Hoa viết: "Sức mạnh để sống không đến từ tiếng gào thét, mà từ sự nhẫn nhịn."
Khi làm ruộng, Phú Quý thường thì thầm với con trâu về những chuyện đã qua. Trong đó không có sự buông bỏ, mà là nỗi thương nhớ xen lẫn chua xót.
Tiểu thuyết nhiều lần mô tả ông đối mặt với cái chết cận kề – tự tay chôn cất người thân, nhưng chưa bao giờ sụp đổ. Sự toàn vẹn của đời người không đến từ sự hoàn hảo, mà được hình thành giữa những vết thương và nỗi đau.
Ở đoạn kết Manchester by the Sea, Lee Chandler cuối cùng cho phép mình ngồi thẫn thờ trên bậc thềm ẩm ướt.
Ở đoạn kết Sống, Phú Quý cùng con trâu lặng lẽ bước đi trong hoàng hôn. Cả hai đều không khâu lại vết thương trong lòng. Nhưng chính những vết thương không được chữa lành ấy, cuối cùng lại trở thành sức mạnh để sống tiếp.
Trí tuệ của tuổi trung niên, giống như vân gỗ trên cây cổ thụ - mỗi vòng sẹo đều hóa thành giáp trụ chống chọi mưa gió cuộc đời.
05
Độ mình, là cảnh giới cao nhất của lòng từ bi.
Con người khi bước vào trung niên, nên giống như chiếc lá đỏ cuối thu — tự tại lay động trong gió, không sợ sương lạnh, cũng chẳng ngưỡng mộ ánh xuân.
Tuổi bốn mươi không phải là điểm kết thúc, mà là ranh giới phân chia của cuộc đời: Nửa đầu đời có thể từng bị danh lợi ràng buộc, từng vì bụi trần mà mỏi mệt; Nửa đời sau nên như cổ thụ cắm rễ sâu, trước hết chữa lành những vết nứt trong tâm hồn.
Sự trưởng thành thật sự, không phải là trở thành người chèo đò cho kẻ khác, mà là trước tiên tự sống thành một con thuyền vững chắc.
Mong rằng bạn và tôi đều có thể trở thành bến cảng cho chính mình, rồi mới là bờ bến cho người khác; Mong rằng chúng ta cuối cùng sẽ đến được bờ bên kia, ôm lấy bầu trời rộng lớn vô biên.
