NGỠ NGÀNG Ô MÔI
Khoảng 5 năm trước, ở vỉa hè một dự án khu căn hộ trên đường Trần Lựu, TP.Thủ Đức cũ (nay là P.Bình Trưng, TP.HCM) xuất hiện một hàng khoảng 10 cây có dáng, dạng lá gần giống cây me tây (cây còng) hay cây muồng hoàng yến. Cuối tháng 3, đầu tháng 4, hàng cây đồng loạt trút lá. Và rồi từ những cành cây khẳng khiu đó, hàng ngàn nụ hoa bung nở, nhuộm hồng cả một góc trời. Những cánh hoa màu hồng tươi, mọc thành từng chùm lớn buông thõng xuống. Đến lúc đó, nhiều người mới ngỡ ngàng nhận ra đây là hoa ô môi - một trong những loài cây dân dã, gắn liền với miền Tây Nam bộ.
Hoa ô môi nở trên đường Trần Lựu, P.Bình Trưng
ẢNH: LAM YÊN
Chị Nguyễn Quỳnh Trâm (ngụ chung cư An Hòa, đối diện hàng cây ô môi) cho biết: "Hồi nào tới giờ nghe nói hoa ô môi hoài nhưng chưa từng thấy. Tôi cũng thật bất ngờ khi ở TP.HCM, sát nhà mình mà có thể ngắm được loài hoa này".
Ở miền Tây vào dịp tháng 3 là mùa ô môi nở rộ, nhuộm hồng cảnh sắc điền dã. Vẻ đẹp rực rỡ nhưng không kém phần dịu dàng này đã khiến mọi người ưu ái gọi nó là "hoa anh đào miền Tây". Nhiều địa phương còn chủ động trồng ô môi tạo thành các tuyến đường hoa kéo dài để thu hút khách du lịch như đường hoa ô môi ở xã Quốc Thái, H.An Phú cũ (nay là xã Nhơn Hội, tỉnh An Giang); hoặc đường hoa ô môi ở thị trấn Lấp Vò (nay là xã Lấp Vò), tỉnh Đồng Tháp…
Trái ô môi hình trụ dài từ 40 - 60 cm, hơi cong, vỏ cứng màu nâu đen khi già. Bên trong chia thành nhiều ô nhỏ, mỗi ô chứa một hạt dẹt và một lớp "cơm" màu nâu đen. Đối với người miền Tây, trái ô môi là một món quà vặt dân dã, gắn liền với ký ức. Vị ngọt bùi pha chút đắng, hăng nồng của trái ô môi, chấm thêm chút muối ớt, đã trở thành "cao lương mỹ vị" của tuổi thơ. Chị Nguyễn Ngọc Yến Thư, quê An Giang, tiết lộ: "Trái ô môi mới hái thường có mùi khăn khẳn, phải để vài ngày cho nhả nắng thì ăn mới ngon, vị ngọt mới đậm đà".
Hoa ô môi
ẢNH: LAM YÊN
Đâu đó ở TP.HCM vẫn có một vài cây ô môi. Tháng 3 hằng năm, chị Đỗ Phượng Uyên, một người chuyên chụp ảnh hoa, thường đến một khu dân cư mới xây dựng ở P.Phú Hữu, Q.9 cũ (nay là P.Long Trường, TP.HCM) để canh chụp ảnh hoa ô môi. "Không rõ ai trồng nhưng chỉ trồng có 1 cây ô môi trên vỉa hè. Cây ra hoa lần đầu vào năm 2020, giờ thì vào mùa ô môi nở, muốn ngắm tôi không phải đi miền Tây nữa".
Ô môi lưu danh trong di tích
Cây ô môi có nguồn gốc từ Nam Mỹ, thuộc họ Đậu (Fabaceae), là cây thân gỗ lớn cao 10 - 20 m, tán rộng. Lá kép lông chim, cụp lại khi mưa đến (đây là cơ chế bảo vệ thú vị của thực vật khi thay đổi nhiệt độ, cường độ ánh sáng, gọi là "nyctinasty"). Ở miền Tây, ô môi thường trồng dọc sông rạch, làm cảnh quan, lấy bóng mát. Ô môi còn là một vị thuốc dân gian. "Cơm" trái ô môi ngâm rượu kích thích tiêu hóa, trị đau lưng, nhức mỏi xương khớp. Lá và vỏ cây cũng được dùng để chữa các bệnh ngoài da như lang ben, hắc lào.
Trên đường Đào Trí (P.Phú Thuận, TP.HCM) có di tích lịch sử cấp thành phố Gò Ô Môi (ngày trước là một gò đất, trên đó trồng một cây ô môi nên người dân thường gọi là gò Ô Môi). Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, nơi đây được chọn làm căn cứ bí mật cho cán bộ và chiến sĩ cách mạng.
ĐIÊN ĐIỂN NHỚ QUÊ
Cây điên điển (còn gọi là muồng rút hay điền thanh) thuộc họ Đậu, có khả năng thích nghi phi thường với mùa nước nổi ở đồng bằng sông Cửu Long. Điên điển thường mọc hoang ven bờ ruộng, bờ kênh, đầm lầy. Khi con nước từ thượng nguồn đổ về, mang theo phù sa màu mỡ, cũng là lúc điên điển bắt đầu sinh sôi. Thân cây có cấu trúc xốp, nhẹ, giúp nó có thể vươn cao theo con nước, không bị ngập úng.
Bụi điên điển mọc hoang ở P.Bình Trưng
ẢNH: LAM YÊN
Điên điển là món quà hào phóng của thiên nhiên. Nó phát triển nhanh mà không cần chăm sóc, bón phân hay thuốc trừ sâu, trở thành một loại "rau sạch" tự nhiên. Mùa điên điển thường bắt đầu từ tháng 7, tháng 8 âm lịch và kéo dài cho đến hết mùa nước nổi, khoảng 3 - 4 tháng.
Những chùm hoa màu vàng nõn nà, rực rỡ trên nền nước mênh mông không chỉ đẹp mà còn là nguồn thu nhập quý giá cho người dân trong những ngày đồng ruộng bị ngập trắng. Bông trổ từ khuya, bông ngon là khi còn búp, chưa nở hết nên người dân thường soi đèn pin hái lúc nửa đêm rồi theo ghe, theo xe ra chợ, lên phố. Bông điên điển là niềm thương nhớ của dân miền Tây xa quê, là rau đặc sản theo mùa của nhiều nhà hàng tại TP.HCM.
"Bông điên điển giòn, hơi chát để sống chấm mắm, trộn gỏi tép đồng, nấu canh chua với cá linh hoặc muối chua 2 - 3 ngày kèm cá kho ăn là "dính nồi". Mỗi khi vô nhà hàng, tôi luôn kêu một trong mấy món này, không chỉ vì ngon mà nó còn làm tôi nhớ tới những ngày thơ ấu ở quê nhà", anh Trần Minh Tài (quê P.Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp; đang sống và làm việc tại TP.HCM) tâm sự.
Bông điên điển
ẢNH: LAM YÊN
Trong siêu thị ở TP.HCM, bông điên điển tươi bán theo từng vỉ cỡ 200 gr, giá khoảng 20.000 đồng, nhiều người muốn mua lại không có hàng. Trong khi đó, điên điển mọc dại thì ít ai chú ý. Ở gần trung tâm TP.HCM vẫn còn nhiều khu đất trống, nơi các dự án bất động sản đứng yên chưa thể triển khai, điên điển mọc hoang thành bụi lớn. Trái điên điển khô tự nứt ra, hạt văng tung tóe xuống đất hoang lại sinh sôi nảy nở thêm nhiều bụi điên điển mới.
Chiều muộn, đi ngang qua cái chợ xép thuộc P.An Khánh, chợt thấy lẫn trong đống rau đủ loại có mớ điên điển. Nhìn bông điên điển vàng là nghe trong miệng dậy lên vị chua ngọt của canh cá linh, là chợt nhớ mùa nước nổi đã về. Điên điển chân quê đã làm dịu một ngày khói bụi… (còn tiếp)
Bần trên đất vàng
Trái bần chua cũng là loài dân dã thường được nhắc đến như món ăn đặc trưng miền Tây sông nước. Ở các khu đất trống tại TP.HCM vẫn còn sót lại những thứ cây này. Ven rạch Cá Trê cặp bên hông chợ Bình Khánh (P.Bình Trưng, TP.HCM) có một hàng cây bần chua.
Hoa bần
ẢNH: LAM YÊN
Trái bần
ẢNH: LAM YÊN
Người dân xung quanh vẫn thường đến đây câu cá, ngồi uống cà phê sáng cạnh hàng bần, ngắm con nước lên xuống và một khoảng thiên nhiên còn đậm chất thôn quê ở khu đất vàng ngày càng lên giá.
