Hiện tượng lật ngửa cá mập cho thấy mức độ thông minh và học hỏi xã hội cao của cá voi sát thủ. Kỹ năng săn mồi phức tạp như vậy thường được truyền dạy qua nhiều thế hệ trong cùng một đàn - Ảnh: Marco Villegas
Các nhà khoa học vừa ghi nhận hiện tượng hiếm thấy: một nhóm cá voi sát thủ ở vịnh California (Mexico) nhiều lần tấn công cá mập trắng con, dùng chiến thuật tinh vi để làm tê liệt con mồi trước khi ăn phần gan giàu dưỡng chất của chúng.
Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Frontiers in Marine Science, nhóm cá voi sát thủ thuộc "bầy Moctezuma" đã sử dụng một kỹ thuật săn mồi đặc biệt: lật ngửa cá mập trắng con để khiến chúng rơi vào trạng thái "bất động tạm thời" (tonic immobility).
Khi bị lật ngửa, cá mập mất khả năng định hướng và rơi vào trạng thái giống như bị thôi miên, không thể phản kháng. Lợi dụng thời điểm đó, cá voi sát thủ cắn xé bụng và lấy đi gan, cơ quan chứa lượng lớn chất béo và năng lượng cao, đôi khi còn ăn thêm các nội tạng khác trước khi bỏ lại xác con mồi.
"Trạng thái bất động tạm thời khiến cá mập hoàn toàn mất khả năng tự vệ, giúp cá voi dễ dàng moi gan mà không sợ bị cắn trả", nhà sinh vật biển Jesús Erick Higuera Rivas, giám đốc tổ chức Conexiones Terramar (Mexico), cho biết.
Các nhà nghiên cứu đã ghi nhận ba vụ tấn công riêng biệt tại vùng biển này. Hai vụ đầu xảy ra vào tháng 8-2020: năm con cá voi cái đuổi theo một cá mập trắng con đến khi nó kiệt sức, đẩy nó lên mặt nước rồi lật ngửa. Khi chúng nổi lên lại, trong miệng đã ngậm gan của con mồi. Ngay sau đó, nhóm này tiếp tục giết thêm một con khác theo cách tương tự.
Vụ thứ ba xảy ra năm 2022: năm con cá voi, trong đó có một con đực trưởng thành, xoay ngửa cá mập như "chiếc bánh kếp", cắn vào mang khiến máu tuôn ra, rồi moi lấy gan đang lộ ra ngoài. Trong cả ba vụ, cá voi trong bầy cùng chia sẻ gan với nhau, một hành vi cho thấy tính xã hội cao của chúng.
Hiện tượng này cho thấy mức độ thông minh và học hỏi xã hội cao của cá voi sát thủ. Kỹ năng săn mồi phức tạp như vậy thường được truyền dạy qua nhiều thế hệ trong cùng một đàn.
Trước đây hành vi cá voi sát thủ săn cá mập trắng chỉ được ghi nhận ở Nam Phi và Úc, thường nhắm vào những con trưởng thành. Ở vùng đông bắc Thái Bình Dương, lần gần nhất ghi nhận hiện tượng tương tự là năm 1997. Việc nhóm Moctezuma tấn công cá mập con cho thấy hành vi này phổ biến hơn và linh hoạt hơn so với nhận định trước đây.
Nhà sinh thái biển Salvador Jorgensen (Đại học Bang California, Monterey Bay) nhận định: "Đây là lần đầu tiên chúng tôi thấy cá voi sát thủ liên tục nhắm vào cá mập trắng con. Có thể những con cá mập trẻ tuổi chưa nhận thức được mối đe dọa từ cá voi, hoặc chưa học được phản xạ trốn tránh".
Các vết thương trên xác cá mập cho thấy việc khiến con mồi bất động không chỉ giúp cá voi kiểm soát dễ dàng hơn mà còn giảm nguy cơ bị thương khi tấn công. Việc lựa chọn con non cũng hạn chế rủi ro, vì cá mập nhỏ yếu hơn và ít khả năng chống trả.
Các nhà nghiên cứu cho rằng sự xuất hiện của hành vi này có thể liên quan đến biến đổi khí hậu. Trong những năm gần đây, cá mập trắng bắt đầu sinh sản nhiều hơn ở vùng biển Mexico, có thể do nhiệt độ đại dương tăng và hiện tượng El Nino làm thay đổi khu vực "vườn ươm" tự nhiên của chúng.
Sự gia tăng cá mập non khiến vùng vịnh California trở thành "bàn tiệc" mới cho bầy Moctezuma, và có thể những đàn cá voi sát thủ khác trong khu vực cũng sẽ học theo.
"Cho đến nay chúng tôi mới chỉ thấy bầy Moctezuma săn cá mập và cá đuối, nhưng rất có thể hành vi này sẽ lan rộng sang các nhóm cá voi khác", nhà sinh vật học Francesca Pancaldi (Viện Bách khoa quốc gia Mexico) cho biết.
