Bị che phủ bởi rừng rậm sau hàng thiên niên kỷ, một khu phức hợp thuộc nền văn minh Maya được máy bay thu thập dữ liệu bằng thiết bị viễn thám phát hiện ra vào năm 2020.
Sau 5 năm tìm hiểu và khai quật, công trình này đang tiết lộ nhiều bí mật về mục đích xây dựng của người Maya.
Một cao nguyên nhân tạo được làm từ đất, có các con đường, kênh đào và hành lang nối liền với nhau đã được xây dựng ở khu vực Đông Nam Mexico cách đây khoảng 3.050 năm và được sử dụng trong khoảng 300 năm.
Các hố hình chữ thập được cho là có ý nghĩa quan trọng nhằm tái hiện lại vũ trụ trong các nghi lễ của người Maya tại khu di tích Aguada Fénix (Ảnh: Dự án Khảo cổ Middle Usumacinta).
Bốn sắc tố thiêng và hệ tọa độ vũ trụ của người Maya
Công trình này được gọi là Aguada Fénix, được xem là công trình kiến trúc cổ và lớn nhất trong khu vực từng thuộc nền văn minh Maya cổ đại. Thậm chí, Aguada Fénix còn lớn hơn các thành phố Trung Mỹ sau này như Tikal và Teotihuacan, dù không có những kim tự tháp đá đặc trưng như chúng.
Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science Advances, kiến trúc của khu di tích này thể hiện cách cộng đồng người Maya hình dung về vũ trụ.
Công trình này có các hình chữ thập với kích thước tăng dần, ở trung tâm là một hố hình thập tự chứa nhiều hiện vật quý giá.
Giáo sư Nhân học Đại học Ariazone, ông Takeshi Inomata - tác giả chính của nghiên cứu cho biết: “Cấu trúc này giống một mô hình của vũ trụ. Người Maya tin rằng về cơ bản vũ trụ được sắp xếp theo mô hình thập tự này; đồng thời cấu trúc này cũng gắn liền với trật tự của thời gian”.
Một số hiện vật bằng ngọc bích được phát hiện tại địa điểm khai quật (Ảnh: Dự án khảo cổ học Middle Usumacinta).
Khu vực di tích này được xây dựng vào giai đoạn khởi đầu của nền văn minh Maya - nền văn minh đạt đến đỉnh cao vào khoảng năm 400-900 sau Công nguyên, chủ yếu ở khu vực Mexico và Guatemala ngày nay.
Đây là thời kỳ nền văn minh phát triển mạnh mẽ. Người Maya bắt đầu xây dựng các ngôi đền, đường sá, kim tự tháp bằng đá và nhiều công trình phục vụ các nghi lễ, phát triển hệ thống chữ viết, toán học, thiên văn học phức tạp.
Giáo sư Inomata cho biết thêm, trước khi phát hiện khu di tích này, các nhà khảo cổ chưa từng tìm ra công trình xây dựng quy mô đáng kể như vậy (Ảnh: Dự án khảo cổ học Middle Usumacinta).
Nhóm nghiên cứu đã khai quật một số vị trí quan trọng trong khu di tích, phân tích các lõi đất và thực hiện thêm một cuộc khảo sát LiDAR (kỹ thuật phát hiện và đo khoảng cách bằng tia laser) tại khu vực.
Công nghệ viễn thám này có khả năng tạo ra mô hình địa hình chi tiết, giúp phát hiện các công trình cổ bị che phủ bởi cây cối và thảm thực vật, đặc biệt là ở khu vực Trung Mỹ.
Mã màu cổ xưa giúp tái dựng nghi lễ tại Aguada Fénix
Theo Tiến sĩ Verónica Vázquez López, giảng viên khảo cổ học Trung Mỹ tại Đại học University College London - đồng tác giả của nghiên cứu, khu di tích này không dễ nhận thấy khi đứng trên mặt đất, dù nền chính của công trình từng cao gần 15 mét. Bà cho biết thêm, khi xây dựng, người Maya không sử dụng đá, vì vậy rất dễ nhầm công trình này với một ngọn đồi tự nhiên.
“Phần lớn nền đất hiện nay được người dân sử dụng cho các hoạt động nông nghiệp, do vậy công trình này rất khó để nhận ra bằng mắt thường. Di tích này chỉ được phát hiện nhờ công nghệ LiDAR”, Tiến sĩ Verónica cho biết thêm.
Vị trí của khu phức hợp cổ đại Aguada Fénix (Ảnh: Dự án Khảo cổ Middle Usumacinta).
Trung tâm của di tích là một nền đất hoặc quảng trường hình chữ nhật lớn được đắp cao lên, có thể chứa hơn 1.100 người trong các buổi nghi thức. Khu vực này nằm tại giao điểm của hai trục đường lớn, một trục chạy theo hướng Bắc - Nam, một trục chạy theo hướng Đông - Tây. Có thể hai trục đường này từng được sử dụng làm đường của các nghi lễ rước.
Ở giữa quảng trường cao, các nhà khảo cổ phát hiện một hố hình thập tự, có bậc thang dẫn xuống. Bên trong phần nền đất bên dưới có một hố nhỏ hơn, là kho chứa hiện vật bằng ngọc bích được sắp xếp theo hình chữ thập.
Giáo sư Inomata cho biết: “Chúng tôi đã phát hiện các sắc tố màu gắn liền với từng hướng nhất định. Màu xanh lam ứng với hướng Bắc, màu xanh lục ứng với hướng Đông, màu vàng ứng với hướng Nam. Riêng hướng Tây thì chưa rõ nhưng có một vỏ sò màu đỏ, rất có thể đó là sắc tố tương ứng với hướng Tây”.
Các sắc tố màu được cho là đại diện cho Đông - Tây - Nam - Bắc được tìm thấy trong một hố hình chữ thập ở trung tâm khu di tích (Ảnh: Dự án khảo cổ học Middle Usumacinta).
Trục Đông - Tây của công trình được xác định trùng với hướng mặt trời mọc vào các ngày 17/10 và 24/2. Giáo sư Inomata cho rằng đài tưởng niệm này có thể từng được sử dụng như một địa điểm hành lễ vào những ngày quan trọng trong lịch của người Maya.
Ông Inomata và các cộng sự tin rằng khu di tích này được xây dựng bởi những người dân tự nguyện, không phải bằng lao động cưỡng bức như nhiều công trình cổ đại khác như Kim Tự Tháp Ai Cập hoặc các thành phố Maya sau này.
Theo nhóm khảo cổ, xung quanh khu vực di tích cho thấy không có nhiều người sinh sống, có thể địa điểm này chỉ được sử dụng làm nơi tụ họp, hành lễ trong mùa khô.
Các cuộc khai quật trong suốt 5 năm qua đã đem lại nhiều giá trị cho giới khảo cổ học về nền văn minh Maya (Ảnh: Dự án Khảo cổ Middle Usumacinta).
Nhóm nghiên cứu ước tính, cần tới hơn 1.000 người để xây dựng khu di tích này trong nhiều năm liên tiếp, tuy nhiên một số kênh đào dường như chưa được hoàn thiện.
Theo Giáo sư Nhân học tại Đại học Brown Stephen Houston, nghiên cứu này thu hút sự quan tâm lớn trong giới khảo cổ học toàn cầu.
“Phát hiện này cho thấy một đặc điểm phổ biến trong các nền văn minh Trung Mỹ cổ đại, cách họ xác định thế giới theo những nghi lễ, hướng và màu sắc tương ứng. Điều đó đã được thể hiện rõ ràng từ rất sớm tại Aguada Fénix", ông nói.
