Sáng 1.12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo luật Khoáng sản sửa đổi. Nêu góp ý về đất hiếm, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho rằng, đất hiếm là tài nguyên chiến lược của nhiều ngành then chốt như bán dẫn, xe điện, quốc phòng.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng)
ẢNH: GIA HÂN
Theo nữ đại biểu, việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được thống nhất quản lý ở cấp quốc gia và có định hướng phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.
Tuy nhiên, nữ đại biểu cũng lưu ý, quá trình tuyển tách và chế biến đất hiếm luôn phát sinh chất phóng xạ tự nhiên, kim loại nặng và dung dịch axit khó xử lý.
Dẫn chứng nhiều quốc gia từng khai thác ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã để lại vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu, với chi phí phục hồi môi trường lớn hơn nhiều lần giá trị kinh tế thu được, bà nhấn mạnh "đây là bài học Việt Nam không thể lặp lại".
Do đó, theo đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, cần đặt yêu cầu môi trường lên cao nhất, đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn. Đồng thời, có các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc, công nghệ chuyển đất khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu phục hồi về môi trường ngay sau khi khai thác.
Cạnh đó, đất hiếm có chu kỳ dự án dài, đòi hỏi thử nghiệm công nghệ và đánh giá môi trường sâu. Nếu thời hạn ưu tiên cho nhà đầu tư quá ngắn, doanh nghiệp có thể vội lập dự án, không hình thành được dây chuyền chế biến sâu và dễ quay lại khai thác thô. Vì vậy, cần cơ chế linh hoạt hơn để thu hút nhà đầu tư có năng lực công nghệ thực sự.
Xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm
Giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng NN-MT Trần Đức Thắng cho hay, nước ta có trữ lượng đất hiếm đứng thứ 3, thứ 3 trên thế giới và nằm ở 21 tỉnh, thành phố. Hiện bộ đã rà soát, khoanh vùng cơ bản các khu vực mỏ có khoáng sản và tổ chức quản lý chặt chẽ.
"Chúng tôi đang chủ trì cùng các bộ, ngành để xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm, trình Chính phủ, để ban hành đầu năm 2026. Sau khi hoàn thành việc khoanh định các vị trí mỏ, việc rất quan trọng là làm sao để đưa vào khai thác chế biến sâu để mang lại lợi ích cho đất nước", ông Thắng nói.
Bộ trưởng NN-MT Trần Đức Thắng
ẢNH: GIA HÂN
Lãnh đạo Bộ NN-MT khẳng định "đây là bước rất quan trọng" Dự thảo đã tách nội dung về đất hiếm ra thành một chương riêng, có những chế tài được quy định làm cơ sở để Chính phủ ban hành các văn bản hướng dẫn.
"Đất hiếm sẽ thực sự trở thành một tài nguyên quan trọng để chúng ta khai thác, phát triển đất nước trong thời gian tới. Việc này sẽ hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế tối đa việc xuất khẩu khoáng sản thô", Bộ trưởng Thắng nhấn mạnh.
Đối với tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá khai thác khoáng sản, ông Thắng cho hay dự thảo đã thiết kế nguyên tắc để khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản, kèm những tiêu chí cụ thể.
Mục tiêu là tạo nguồn nguyên liệu ổn định cho các nhà đầu tư khi thi công các công trình, dự án quan trọng, cấp bách, cũng như các nhà đầu tư triển khai các dự án chế biến khoáng sản. Các dạng công trình, dự án này thường có tính cấp bách hoặc có vốn đầu tư lớn và có tác động đến phát triển kinh tế xã hội.
Dự thảo cũng quy định chi tiết các điều kiện, trình tự khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản.
Trong quá trình khoanh định sẽ có sự phối hợp liên ngành, đảm bảo đánh giá đầy đủ các yếu tố về nhu cầu thị trường, hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lực của chủ đầu tư, tác động môi trường và sinh kế của người dân, đảm bảo hình thành chuỗi chế biến sâu trong nước.
Ông cho hay, việc này sẽ giúp kiểm soát được rủi ro ngay từ khâu xác lập khu vực, không để xảy ra tình trạng lợi dụng chính sách đối với các khoáng sản chiến lược đặc biệt quan trọng, không để bị lợi dụng việc chỉ định khu vực gây ra vướng mắc.
