Ngày nay, lướt trên tường Facebook hay Instagram của một anh bạn trẻ nào đó, bạn dễ dàng bắt gặp hình ảnh con sói có dáng vẻ đầy hăm doạ với vệt máu dài trên mép hay một con sói đơn độc đang hú trong đêm trăng. Chú thích cho hình ảnh này thường là một câu nói được in cỡ chữ lớn và đậm nét - nội dung có thể là một tuyên ngôn gai góc và rất đàn ông về việc mặc kệ những kẻ ghen ghét bạn, tự chủ và thống trị bất kỳ ai trong tầm ngắm.
Bạn đã bao giờ nghe đến thuật ngữ sói alpha (alpha wolf) chưa?
Ý tưởng về sói alpha (và beta) bắt nguồn từ nhà sinh vật học Rudolph Schenkel của Đại học Basel, Thuỵ Sỹ. Ông này tiến hành nghiên cứu một bầy sói sống trong vườn thú vào những năm 1940. Ông Schenkel quan sát thấy loài sói cạnh tranh nhau giữa những con cùng giới tính để giành địa vị. Sau những cuộc ganh đua này xuất hiện một "cặp đôi alpha" - một "con sói đầu đàn" là con sói đực mạnh nhất và một con sói cái mạnh nhất.
Đến năm 1970, nhà khoa học người Mỹ L. David Mech viết cuốn sách mang tên The Wolf (dịch: Loài sói) mở rộng nghiên cứu của Schenkel đồng thời khiến cho ý tưởng về những con sói alpha và beta, động học xã hội (social dynamics) giữa con đầu đàn và các sói thành viên trong xã hội loài sói được biết đến rộng rãi.
Cả hai nhà nghiên cứu đều miêu tả hiện tượng này như một cuộc chiến giành địa vị, trong đó "alpha" chỉ những con sói độc đoán, hung hăng, thiện chiến và chúng tận dụng những phẩm chất này để đánh bại đối thủ và trở thành sói đầu đàn.
Văn hoá đại chúng nhanh chóng tiếp cận quan niệm này về những con sói đầu đàn, cùng với việc phân biệt giữa alpha và beta (alpha và beta là chữ cái thứ nhất và thứ hai trong bảng chữ cái Hy Lạp) để đưa ra những quan điểm về con người, đặc biệt là đàn ông. Nếu muốn trở thành một alpha male, bạn cần cứng rắn trước mọi đối thủ, giành lấy những cái thuộc về mình và không bao giờ nói xin lỗi.
Quan niệm này có một vấn đề lớn. Nghiên cứu mà nó dựa trên sau cùng được chỉ ra là mắc phải một sai lầm nghiêm trọng.
Dưới đây, bài viết sẽ trình bày những hiểu nhầm thường gặp cũng như thực tế gắn với sói đầu đàn. Chúng ta sẽ thấy rằng việc lấy loài sói làm cảm hứng cho những hành vi của con người thực chất có thể hữu ích và gợi sự hứng thú nhưng điều này chỉ xảy ra khi chúng ta nhận thức đúng đắn về bản chất cũng như phạm vi của hành vi đó. Ý tưởng alpha như sói đầu đàn cần được hiểu như sau:
Nhầm tưởng và thực tế về sói đầu đàn
Gần như suốt thế kỷ 20, các nhà nghiên cứu tin rằng các đàn sói xám hình thành vào mỗi mùa đông từ những con sói độc lập, không cùng huyết thống và sống gần nhau. Người ta đi đến kết luận này sau khi quan sát nhiều bầy sói đến từ những vườn thú khác nhau được giam chung vào một khu vực.
Dưới những điều kiện như vậy, các nhà nghiên cứu thấy rằng thứ bậc trong đàn sói phụ thuộc vào độ hung hãn và thế thống trị của các con sói trong đàn. Sói đầu đàn là con sói đánh bại mọi con khác trong đàn và giữ vị trí lãnh đạo.
Sau đó các nhà nghiên cứu quyết định thử quan sát cách các đàn sói hình thành trong thế giới hoang dã. Dựa vào các nghiên cứu trên những con sói bị giam cầm, họ nghĩ rằng mình sẽ thấy cảnh này:
Nhưng trên thực tế họ đã khá bất ngờ khi thấy cảnh này:
Thay vì tạo đàn từ những cá thể không liên quan, trong đó con đầu đàn phải tranh đấu để lên vị trí lãnh đạo, các nhà nghiên cứu phát hiện rằng các đàn sói hoang dã thực chất bao gồm các gia đình hạt nhân. Thực tế thì sói là loài sinh sống một vợ một chồng, một con đực sẽ ghép đôi với một con cái và sinh con với nhau trong phần đời còn lại. Chúng cùng nhau tạo thành một đàn thường bao gồm 5-11 thành viên, gồm các cặp đôi và sói con chúng sinh ra, các con sói con này sẽ ở cùng đàn đến khi được một năm tuổi, sau đó chúng tách đàn, ghép đôi với một con sói khác giới và tạo một đàn sói khác.
Cặp đôi sói chia sẻ với nhau nghĩa vụ gánh vác gia đình và chăm sóc sói con. Theo ngôn ngữ thế kỷ 21 của con người thì chúng "đồng nuôi dưỡng" (co-parent). Với tư cách cha mẹ, chỉ dẫn cho các con, các cặp đôi sói đại diện cho "cặp đôi alpha". Sói đực alpha hay sói bố đứng đầu về cấp bậc trong số các sói đực trong gia đình và sói cái alpha, tức sói mẹ, đứng đầu về cấp bậc trong số các sói cái.
Nói cách khác, sói đực alpha không giành được vị trí đầu đàn bằng sự hung hãn và việc đánh bại các con sói đực khác mà vì những con sói còn lại là bạn đời và các con của nó. Đó là trưởng tộc của cả đàn. Là Cha già kính yêu.
Như những người đàn ông của gia đình, sói đực alpha bảo vệ gia đình nó, đối xử với các thành viên với sự tốt bụng, rộng lượng và tình yêu.
Suốt hơn 20 năm quan sát các đàn sói xám ở Yellowstone, Hoa Kỳ, nhà nghiên cứu về sói Richard McIntyre hiếm khi thấy một con sói đầu đàn cư xử thô bạo với đàn của nó. Nó ở gần bảo vệ cả đàn cho đến khi các sói con thực sự trưởng thành. Nó kiếm mồi một mình hoặc đi cùng vợ và các con để cung cấp thức ăn cho gia đình (đôi khi chờ các con khác trong đàn ăn no nê rồi mới bắt đầu bữa ăn của nó), chơi đùa với sói con và để mắt tới những con sói yếu đuối trong đàn.
Điều này không có nghĩa sói đầu đàn lúc nào cũng âu yếm dịu dàng. Bản chất của sói là loài săn mồi hung dữ, chúng có thể hạ gục những con mồi lớn như nai hay bò rừng. Khi đàn của nó bị đe doạ bởi kẻ thù, sói đầu đàn sẽ chống trả quyết liệt, đôi khi hy sinh cả mạng sống để cứu bạn đời và sói con.
Điều này cũng không có nghĩa là các con sói đực không có những lúc tham gia vào các màn phô diễn quyền lực. Sói đực trưởng thành cũng cạnh tranh quyền lực với những con sói đực ngoài đàn khác. Sói bố sẽ không lùi bước trước một con sói đầu đàn lạ mặt, đôi khi dạy cho đàn sói con thấy đâu mới là kẻ thống trị và sói anh sẽ chứng tỏ uy quyền của mình trước những đứa em.
Một con sói đầu đàn có thể hung bạo và quyết liệt khi bầy đàn bị đe doạ bởi kẻ thù. Tuy nhiên trong phần lớn trường hợp, nó không lãnh đạo bầy đàn bằng cách gầm rú dữ tợn hay nhe nanh hăm doạ mà bằng sức mạnh ổn định, khí phách và trái tim. Nhà nghiên cứu Richard McIntyre đã nói thế này với một nhà nghiên cứu về loài sói khác:
"Đặc tính chính của một con sói đầu đàn là sự tự tin thầm lặng. Nó biết mình cần làm gì, biết điều gì là tốt nhất cho cả đàn. Nó lãnh đạo bằng cách làm gương để những con khác noi theo. Nó không bị căng thẳng vì điều này. Nó lan truyền hiệu ứng một cách bình tĩnh."
Sau khi phát hiện cách các đàn sói hình thành trong thực tế, các nhà nghiên cứu trong đó có L. David Mech rút lại lý thuyết ban đầu của họ về các con sói alpha và tránh dùng các thuật ngữ như "con đực alpha" hay "con cái alpha" khi miêu tả cấp bậc trong xã hội loài sói. Thay vì thế, họ phân loại những con đầu đàn là "sói bố" và "sói mẹ".
Không may là quan niệm cũ vẫn mắc kẹt đâu đó trong đời sống xã hội, ngày nay nhiều người đàn ông vẫn hiểu nhầm về việc đánh thức bản chất như một con sói alpha bên trong họ. Ý nghĩa của "alpha" hay bản lĩnh đầu đàn thực chất đa chiều hơn và cũng gợi nhiều cảm hứng hơn thế.
Biến sói thành linh vật biểu trưng cho người đàn ông trong con người bạn
Tôi khá thích ý tưởng lấy loài vật làm linh vật hay tìm kiếm cảm hứng từ những loài động vật để khái quát cách một người đàn ông nên sống cuộc đời của anh ấy. Động vật có thể là những biểu tượng đầy uy quyền đối với con người chúng ta. Biểu tượng sẽ trở nên mạnh mẽ và ý nghĩa hơn khi chúng ta có hiểu biết đúng đắn về cách hành xử của các loài vật.
Bản năng đi lang thang và săn mồi thiện nghệ được chứng tỏ qua hàng nghìn năm khiến loài sói trở thành biểu thượng đầy quyền lực của một chiến binh, của sự tự do, phóng khoáng và bản tính quyết liệt của đàn ông. Thế nhưng đó chỉ là một khía cạnh của loài sói cũng như một khía cạnh của người đàn ông.
Sói đầu đàn hoang dại, hung dữ, thiện chiến nhưng nó cũng bảo vệ, chăm sóc cho bầy đàn và có những khi dịu dàng.
Thế nên nếu bạn thực sự muốn trở nên "alpha" như loài sói, bạn sẽ cần làm nhiều hơn việc trở thành một chiến binh trong phòng tập gym hay cố gắng vượt qua những đối thủ. Bạn cũng cần làm một người đàn ông tận tuỵ với gia đình, một người cha giàu tình yêu và là điểm tựa vững chắc cho vợ con.
Dù tôi luôn yêu thích loài sói với sự hoang dại của chúng, sau khi khám phá ra những điều ít biết về động học xã hội của loài này, tôi càng yêu chúng hơn. Sói gần như là biểu tượng hoàn hảo cho vẻ nam tính lý tưởng của một người đàn ông. Như những con sói đầu đàn, người đàn ông nên đối mặt với những thử thách trong cuộc sống cùng với người bạn đời của mình, làm chủ gia đình với tình yêu và sức mạnh. Sự cứng rắn bản năng của đàn ông rất cần thiết để chống đỡ các mối hiểm nguy từ bên ngoài nhưng sự cứng cỏi đó nên được dung hoà với những phẩm chất mềm mại hơn như lòng trắc ẩn, sự dịu dàng trong cách cư xử với những người thân yêu.
Các anh bạn trẻ hãy cứ chia sẻ những meme gai góc về loài sói trên Instagram và Facebook. Sói là loài vật tuyệt vời. Nhưng bạn cần nhớ rằng loài sói xám hú để tập hợp bạn đời và các sói con trước và sau mỗi chuyến săn mồi, để cảnh báo nguy hiểm cho các con sói thành viên, để định vị nhau trong cơn bão, khi đi qua những vùng đất lạ hay khi bị chia xa bởi những quãng đường dài. Đó không phải tiếng gầm gừ giận giữ hay tiếng hú của một con sói cô đơn mà là tiếng gọi của một người cha đang dẫn đường và tập hợp đàn của nó.
