Đó là bất cập được ông Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, chia sẻ tại Hội nghị triển khai Kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 10.5, tại Bắc Ninh.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cùng lãnh đạo Tỉnh ủy, UBND tỉnh Bắc Ninh tham quan trưng bày sản phẩm khoa học, công nghệ bên lề hội nghị
ẢNH: KHƯƠNG TRUNG
5 - 6 năm mới duyệt đề tài, lãng phí đầu tư
Ông Nguyễn Văn Long cho rằng, một trong những vấn đề nhức nhối hiện nay là sự chậm trễ trong đổi mới thể chế. Các quy định hiện hành, đặc biệt là cơ chế trọng dụng nhân tài đang thiếu đi sự linh hoạt cần thiết khiến việc thu hút và giữ chân đội ngũ nhà khoa học trình độ cao trở nên vô cùng khó khăn. Đây là nguyên nhân khiến việc xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh, vốn là nền tảng cho mọi đột phá khoa học gặp nhiều trở ngại.
Ngành nông nghiệp và môi trường đang sở hữu lực lượng hùng hậu với hơn 11.400 nhà khoa học, cùng với mạng lưới 21 tổ chức nghiên cứu và quỹ đất rộng lớn hơn 16.000 ha nhưng hiệu quả khai thác vẫn còn rất hạn chế. Nguyên nhân sâu xa nằm ở việc thiếu vắng các chính sách đãi ngộ cụ thể, mang tính cạnh tranh và khuyến khích đổi mới sáng tạo.
Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ chỉ rõ bất cập "lệch pha", bất hợp lý trong phân bổ nguồn lực. Theo ông Long, ở cấp địa phương, ngân sách cho khoa học, công nghệ có thể chiếm tới 2% tổng chi nhưng thiếu vắng đội ngũ cán bộ có đủ năng lực để triển khai các hoạt động nghiên cứu. Còn ở cấp T.Ư, nơi tập trung nhiều nhà khoa học đầu ngành, lại thường xuyên rơi vào tình trạng thiếu kinh phí để thực hiện các dự án nghiên cứu tiềm năng.
Ông Nguyễn Văn Long chia sẻ về những bất cập, định hướng phát triển khoa học, công nghệ ngành nông nghiệp và môi trường
ẢNH: KHƯƠNG TRUNG
Bên cạnh đó, thủ tục hành chính đang là rào cản lớn nhất. Để một đề tài, nhiệm vụ khoa học được phê duyệt và triển khai có khi mất tới 5 - 6 năm, thì đến khi kết quả nghiên cứu ra đời đã không còn phù hợp với thực tế, làm chậm nhịp độ chuyển giao công nghệ vào sản xuất và gây ra sự lãng phí nguồn lực đầu tư.
Đầu tư manh mún, dàn trải
Vụ trưởng Nguyễn Văn Long chỉ ra một thực tế đáng lo ngại, chỉ khoảng 46% tổng kinh phí phân bổ cho các đơn vị được chi trực tiếp cho hoạt động nghiên cứu. Phần còn lại phải "gánh" chi phí duy trì bộ máy, lương thưởng và các hoạt động hành chính.
"Việc phần lớn ngân sách chi cho bộ máy quản lý, hành chính... đã làm suy yếu đáng kể khả năng tạo ra những sản phẩm nghiên cứu có giá trị thương mại hoặc ứng dụng thực tiễn, vốn là mục tiêu cuối cùng của hoạt động khoa học, công nghệ", ông Long nói.
Các doanh nghiệp, tập đoàn ký cam kết triển khai các hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường
ẢNH: KHƯƠNG TRUNG
Bên cạnh đó, đầu tư cho khoa học, công nghệ hiện nay còn manh mún, chia nhỏ, dàn trải theo từng giai đoạn, gây ra nhiều hệ lụy. Nhiều đơn vị được trang bị thiết bị hiện đại nhưng lại thiếu người vận hành hoặc có phòng thí nghiệm nhưng không đủ kinh phí để duy trì hoạt động thường xuyên.
"Nhiều phòng thí nghiệm trọng điểm trong ngành chỉ được cấp khoảng 3,5 tỉ đồng mỗi năm, chỉ đủ để duy trì các hoạt động cơ bản", ông Long nói.
Đổi mới toàn diện hoạt động khoa học, công nghệ
Để khắc phục bất cập nói trên, ông Long thông tin, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã kiến nghị Chính phủ xem xét chuyển giao quyền quản lý một số chương trình khoa học, công nghệ quốc gia về các bộ chuyên ngành, để đảm bảo sự chủ động, linh hoạt và hiệu quả hơn trong quá trình tổ chức thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, đáp ứng sát hơn nhu cầu thực tiễn.
Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định 3 trụ cột chiến lược đổi mới toàn diện hoạt động khoa học, công nghệ trong thời gian tới.
Thứ nhất là thể chế hóa các cơ chế đặc thù, xây dựng hành lang pháp lý linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu và trọng dụng nhân tài.
Thứ hai là tháo gỡ vướng mắc nội tại, phát huy tiềm năng, giải quyết các vấn đề về phân bổ nguồn lực, cơ cấu chi tiêu và thủ tục hành chính.
Thứ ba là thu hút nguồn lực ngoài ngân sách, tăng cường hợp tác với các thành phần kinh tế khác để đa dạng hóa nguồn đầu tư cho khoa học, công nghệ.
GS-TS Nguyễn Việt Anh, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật môi trường (Trường đại học Xây dựng Hà Nội), kiến nghị Nhà nước cần phát triển các chương trình khoa học, công nghệ quy mô lớn, mang tính liên ngành và hệ thống, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia nhằm tránh chồng chéo và tăng hiệu quả ứng dụng thực tiễn.
Tại hội nghị, lãnh đạo các tập đoàn, doanh nghiệp lớn như: Công ty cổ phần Tập đoàn PAN, Tập đoàn Dabaco, Tập đoàn MASAN, Trường đại học VinUni, Công ty cổ phần Nông nghiệp BAF Việt Nam... đã cam kết ký kết phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai các hoạt động nghiên cứu khoa học trong xây dựng phát triển chuỗi giá trị lúa gạo, thực phẩm bền vững; phát triển ngành tôm, giống cây trồng, vật nuôi chất lượng cao; ứng dụng khoa học, công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành chăn nuôi, thủy sản...
