Cảnh báo xả lũ, mỗi hồ thủy điện làm một kiểu
Cục quản lý và xây dựng công trình thủy lợi vừa phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức diễn đàn: Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước.
Theo báo cáo của Cục quản lý và xây dựng công trình thủy lợi, về hệ thống cảnh báo cho người dân biết về việc xả lũ hồ chứa thủy điện mặc dù đã được quy định trong luật Phòng, chống thiên tai và quy trình vận hành, tuy nhiên, việc thực hiện vẫn chưa đồng đều giữa các hồ.
Các hồ chứa lớn đã áp dụng hệ thống cảnh báo tự động và thông tin đa kênh (loa phát thanh, tin nhắn SMS, báo động còi). Trong khi nhiều hồ vừa và nhỏ vẫn chủ yếu thông báo thủ công qua điện thoại, hoặc công văn, gây chậm trễ và thiếu tính cập nhật trong điều kiện mưa lũ diễn biến nhanh.
Thủy điện Sông Ba Hạ vừa qua có thời điểm vận hành xả lũ lưu lượng trên 16.000 m3/giây
ẢNH MINH HOẠ: MINH DUY
Theo Cục quản lý và xây dựng công trình thủy lợi, về thực hiện các quy định của pháp luật trong quản lý an toàn đập thực hiện khá tốt ở các hồ chứa quan trọng đặc biệt (Bộ quản lý) và ở các hồ chứa lớn (địa phương quản lý).
Tuy nhiên, vẫn còn một số nội dung có tỉ lệ thực hiện thấp (ở nhóm hồ chứa vừa và nhỏ do cấp xã quản lý) như: 30% số hồ có phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp, 51% số hồ có phương án bảo vệ, 9% số hồ được kiểm định an toàn đập, 31% số hồ có quy trình vận hành, 19% số hồ lắp đặt thiết bị quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng và chỉ 11% số hồ cắm mốc phạm vi bảo vệ...
Về vấn đề này, GS - TS Nguyễn Quốc Dũng, Phó chủ tịch thường trực Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, chia sẻ quy trình điều hành hồ chứa hiện nay với 3 thời kỳ: đầu vụ hồ phải hạ mực nước để đón lũ, giữa vụ thì xả làm sao lưu lượng xả không được lớn hơn lưu lượng đến hồ, cuối vụ thì tích nước lên mực nước dâng bình thường.
Theo GS - TS Quốc Dũng, thực tế vừa qua lũ lớn xảy ra cuối mùa. Khi đó, hồ tích nước cao, có mưa lớn, dung tích đón lũ không còn nhiều.
PV Thanh Niên cùng người dân hỗ trợ đưa quan tài vượt lũ lo hậu sự người mất
ẢNH: HUY ĐẠT
Trong khi đó, các hồ thủy điện do doanh nghiệp đầu tư, trước đây các công trình được phê duyệt cho mục đích phát điện. Tuy nhiên, bây giờ yêu cầu hạ mực nước để phòng lũ dẫn đến chủ hồ miễn cưỡng phải nghe theo, nhưng làm theo kiểu "vừa làm, vừa nghe". Đây chính là điểm mâu thuẫn lợi ích ở các hồ thủy điện.
"Ví dụ, trong quy trình vận hành yêu cầu lưu lượng xả từ 0 - 5.000 m3/giây, với một câu lưng chừng như thế thì buổi sáng chủ hồ có thể xả một vài trăm m3. Đến chiều, lũ lớn dồn về, họ có thể tăng lượng xả lên 4.000 m3/giây thì dân chạy không kịp", GS - TS Quốc Dũng phân tích.
Cũng theo Phó chủ tịch thường trực Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, chủ hồ vận hành thế thì không sai, họ cũng bị oan ở chỗ này: "Chính chúng ta đang hành chính hóa lệnh vận hành xả lũ thủy điện và cần phải điều chỉnh để linh hoạt, hài hòa".
Xả lũ là gì, thủy điện xả lũ có phải thông báo cho dân?
Trao đổi với Báo Thanh Niên, luật sư Hà Hải, Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM, cho biết trên cơ sở quy định của luật Thủy lợi, Nghị định 114 năm 2018 của Chính phủ, có thể hiểu "xả lũ" là hành vi vận hành các công trình thủy điện, thủy lợi để giảm mực nước trong hồ chứa, nhằm bảo đảm an toàn công trình và hạ du trong mùa mưa lũ. Đồng thời điều tiết dòng chảy theo quy định pháp luật về thủy lợi, thủy điện và phòng chống thiên tai.
Theo luật sư Hà Hải, tại Mục 3.4.5 Tiêu chuẩn quốc TCVN 8414:2010 về công trình thủy lợi - quy trình quản lý vận hành, khai thác và kiểm tra hồ chứa nước, quy định: "Trước khi xả lũ, chủ đập phải thông báo cho chính quyền địa phương, hoặc thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng, hoặc thông báo qua hệ thống báo xả lũ cho hạ du (nếu có), để thông báo cho nhân dân trong vùng hạ du, bảo đảm an toàn cho người và tài sản".
Vận hành xả lũ tuân theo quy trình vận hành. Trường hợp hồ chưa có quy trình vận hành thì phải vận hành xả lũ khống chế mực nước không vượt mực nước dâng gia cường, và xả lũ đưa về mực nước thấp hơn, hoặc bằng mực nước dâng bình thường.
Tại xã Diên Điền, một trong những nơi thiệt hại nặng nề nhất tại Khánh Hòa, hàng chục ngàn người dân đang sống trong cảnh thiếu điện, nước
ẢNH: BÁ DUY
Ở khoản 4 điều 28 luật Thủy lợi cũng quy định, tổ chức, cá nhân trước khi vận hành xả lũ có trách nhiệm thông báo cho chính quyền địa phương, và các cơ quan có liên quan theo quy trình vận hành được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.
Ngoài ra, tại điểm d khoản 2 điều 11 Nghị định 114 năm 2018 của Chính phủ còn quy định, công tác cảnh báo khi vận hành xả lũ trong trường hợp bình thường và trong tình huống khẩn cấp, cảnh báo khi vận hành phát điện.
Cụ thể bao gồm: quy định khoảng thời gian tối thiểu phải thông báo trước khi vận hành mở cửa xả nước đầu tiên. Tín hiệu cảnh báo, thời điểm cảnh báo, vị trí cảnh báo. Trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc phát lệnh, truyền lệnh, thực hiện lệnh vận hành xả lũ; trong việc phát tin, truyền tin, nhận tin cảnh báo xả lũ.
Tùy theo mức độ bị xử lý hành chính hay hình sự
Theo luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM, tùy theo mức độ vi phạm mà người thực hiện hành vi sẽ bị xử lý hành chính hay hình sự.
Xử phạt hành chính: theo khoản 3 điều 17 Nghị định 134 năm 2013 được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 21 điều 2 Nghị định 17 năm 2022, các hành vi vi phạm quy định về bảo đảm an toàn đập thủy điện và vùng hạ du sẽ bị phạt từ 30 - 50 triệu đồng.
Những vi phạm này gồm: không duy trì chế độ thông tin liên lạc, chế độ báo cáo về Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn và cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định.
Đặc biệt, không thực hiện việc cảnh báo, thông báo trước cho dân cư và chính quyền địa phương về việc xả lũ hồ chứa thủy điện cũng bị xử phạt với số tiền trên. Nếu tổ chức vi phạm sẽ bị phạt lên đến 100 triệu đồng.
Nhà báo Nguyễn Ngọc Phúc, Trưởng văn phòng đại diện Báo Thanh Niên khu vực Nam Trung bộ, cùng người dân đưa đưa thực phẩm nước uống tới các hộ dân còn bị cô lập
ẢNH: BÁ DUY
Trách nhiệm hình sự: đối với hành vi vi phạm, nếu gây hậu quả nghiêm trọng cho tính mạng, tài sản của người dân thì cá nhân, tổ chức vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Cụ thể, có thể bị xem xét theo điều 360 bộ luật Hình sự về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (khung hình phạt lên đến 12 năm tù), hoặc điều 179 bộ luật Hình sự tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp (có khung hình phạt lên đến 10 năm tù).
Trách nhiệm dân sự: ngoài xử phạt hành chính và trách nhiệm hình sự, bên vi phạm còn phải bồi thường thiệt hại. Cụ thể, bồi thường về tài sản (nhà cửa, cây trồng, vật nuôi, công trình...); thiệt hại về tính mạng, sức khỏe (chi phí cứu chữa, mai táng, tổn thất tinh thần…); thu nhập thực tế bị mất hoặc giảm sút; các thiệt hại hợp lý khác theo thực tế phát sinh.
Hiện cả nước có khoảng hơn 7.300 đập, hồ chứa thủy lợi. Trong đó, có gần 600 đập dâng có chiều cao trên 5 m và hơn 6.700 hồ chứa thủy lợi (4 hồ quan trọng đặc biệt, gần 900 hồ lớn, 1.540 hồ vừa, và gần 4.300 hồ nhỏ, với hơn 200 hồ chứa có cửa van điều tiết).
Tổng dung tích trữ khoảng 15 tỉ m³, tạo nguồn nước tưới cho gần 1,1 triệu ha đất nông nghiệp và cấp khoảng 1,5 tỉ m³ nước cho sinh hoạt, công nghiệp cũng như ngành kinh tế khác.
