Đặc biệt, có những thời điểm triều cường dâng cao kết hợp với mưa to và nước lũ đầu nguồn sông Hậu đổ về nhấn chìm phố xá, gây muôn vàn khó khăn cho người dân.
Triều cường ngày càng khó lường
Trong căn nhà tạm chưa đầy 20 m² ở hẻm 29 (đường Bùi Hữu Nghĩa), bà Trần Ngọc Thị (75 tuổi) lom khom dọn đồ khi con nước triều cường đầu tháng 11 dâng tới ngực. "Sống ở đây hơn 50 năm rồi, nhưng chưa bao giờ tôi thấy cảnh ngập nặng như vầy. Mấy hôm nước dâng, bà cháu tôi phải leo lên gác lánh nạn, đồ đạc di dời chẳng được bao nhiêu", bà Thị kể.
Gia cảnh bà Thị càng khốn khó khi người cháu ngoại sống chung mắc bệnh suy thận giai đoạn cuối, trong khi ngày ngày bà rửa chén thuê, nhặt rau bán, thu nhập chỉ 50.000 - 60.000 đồng. "Chỉ dám mong có sức khỏe làm thuê ráng lo tiền thuốc. Còn chuyện sửa nhà, nâng nền để khỏi ngập, tôi chẳng dám mơ", bà Thị nói.
Căn nhà trong hẻm 29, đường Bùi Hữu Nghĩa, P.Bình Thủy, TP.Cần Thơ của bà Trần Ngọc Thị bị ngập tới ngực
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Với người dân Cần Thơ, chưa năm nào triều cường lại dâng cao như năm nay. Nếu như năm 2011, mực nước cao nhất trên sông Hậu (TP.Cần Thơ) chỉ là 2,15 m thì từ năm 2019 đến nay, những kỷ lục triều cường liên tiếp được thiết lập rồi xô đổ như 2,25 m (2019) và 2,27 m (2022). Đến tháng 10, 11 này, người dân Cần Thơ thực sự choáng ngợp khi triều cường đã dâng mức 2,33 m và đến ngày 6.11 đã lên tới 2,35 m. Đây là mực nước triều cường cao chưa từng có trong lịch sử Cần Thơ, vượt cao độ nền của hầu hết các tuyến đường trung tâm (khoảng 2,30 m - PV). Chính vì vậy hàng loạt tuyến đường nội ô Cần Thơ như Cách Mạng Tháng Tám, Ngô Quyền, Hai Bà Trưng, Trần Hoàng Na, Quang Trung… biến thành sông.
Nước dâng cao đã khiến một đoạn đê bao cồn Sơn (P.Bình Thủy) bị vỡ vào sáng 6.11, khiến hàng chục nhà dân chìm trong nước, 5 ha vườn cây ăn trái, ao cá của người dân mất trắng. Trước đó ngày 23.10, triều cường gây ngập công viên Nguyễn Phương Danh (xã Phong Điền) gây ra vụ chập điện chiếu sáng khiến 2 học sinh bị điện giật tử vong.
"Đáng ngại là trong khi mực nước triều cường những năm qua diễn biến bất thường thì mực nước lũ ở thượng nguồn Mê Kông đổ về Việt Nam lại có xu hướng giảm mạnh. Điều này chứng tỏ các yếu tố ở hạ nguồn đang trở nên nghiêm trọng hơn và lấn át yếu tố thượng nguồn", Th.S Kỷ Quang Vinh, nguyên Chánh văn phòng Công tác biến đổi khí hậu TP.Cần Thơ, quan ngại.
"20 năm nữa chưa khắc phục xong"
Ở TP.Cần Thơ và nhiều đô thị vùng giữa ĐBSCL như Vĩnh Long, nếu triều cường là thử thách đối với năng lực ngăn nước dâng từ sông thì những trận mưa lớn là bài kiểm tra về khả năng thoát nước của hệ thống cống. Thực tế cho thấy nhiều năm qua, trung tâm TP.Cần Thơ cứ gặp mưa lớn là ngập.
Cống âu thuyền Cái Khế, một công trình của dự án 3, đóng lại để ngăn nước triều cường từ sông Hậu tràn vào sông nhánh, gây ngập trung tâm TP.Cần Thơ
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Theo ghi nhận của Sở Xây dựng TP.Cần Thơ, khoảng 20 tuyến đường chính và khu dân cư khu vực trung tâm TP.Cần Thơ thường xuyên bị chìm trong nước khi mưa lớn, với độ ngập sâu phổ biến từ 0,1 m đến 0,3 m. Đáng nói, nhiều tuyến đường nằm trong gói thầu trị giá gần 282 tỉ đồng cải tạo hệ thống thoát nước tại Q.Ninh Kiều (cũ) mới triển khai năm 2024 cũng ngập nặng. Đây cũng là một trong hàng chục gói thầu thuộc Dự án phát triển TP.Cần Thơ và nâng cao khả năng thích ứng đô thị trị giá gần 9.200 tỉ đồng (gọi tắt là Dự án 3).
Lý giải về tình trạng ngập ở các tuyến đường mới cải tạo cống như Ngô Quyền, Lê Thánh Tôn, Nguyễn Trãi…, Phó giám đốc Ban Quản lý dự án ODA Nguyễn Văn Tho cho biết, nguyên nhân chủ yếu là do lượng mưa quá lớn và miệng thu nước bị rác, lá cây bít kín. "Không ít miệng cống còn bị người dân lấy tấm cao su phủ lên để tránh mùi hôi khi trời nắng. Mưa xuống không lột tấm phủ đó, dẫn tới nước ứ đọng trên mặt đường", ông Tho nói.
Công nhân công ty thoát nước đi móc rác bít miệng cống ở Bến Ninh Kiều
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Giải thích này dường như mới chạm vào phần ngọn. Theo Th.S Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái ĐBSCL, bên cạnh hệ thống thoát nước yếu kém thì trong quy hoạch đô thị, mật độ xây dựng ở nội ô TP.Cần Thơ quá dày, không gian mặt đất, mảng xanh có thể thấm nước mưa lại rất ít. "Cũng chính bê tông hóa đã khiến Cần Thơ mất đi hệ thống kênh rạch nội ô tự nhiên... Khi mưa lớn, nước từ các mái nhà đổ xuống bê tông, không thấm đi đâu được sẽ tràn ra đường, mà hệ thống cống thoát yếu kém sẽ càng khiến thành phố ngập nặng hơn", ông Thiện nói.
Hệ thống kênh rạch thoát nước tự nhiên ở trung tâm Cần Thơ hầu hết đều bị lấn chiếm, khả năng thoát nước rất hạn chế
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Ông Nguyễn Đăng Khoa, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP.Cần Thơ, cũng cho hay, sở đã khảo sát 11 tuyến đường chính và phát hiện hàng loạt vấn đề mang tính hệ thống. Đó là hệ thống cống thoát nước rất nhỏ từ D400 - D1000 (đường kính 0,4 - 1 m) đã quá lạc hậu, chắp vá. Chẳng hạn đường Cách Mạng Tháng Tám, cống đã nhỏ lại không liên tục, bên có, bên không. Đường Nguyễn Văn Cừ, tuyến cống chính bị lún võng giống như những "cái bụng" chứa nước, lúc nào cũng ắp nước. Hố thu nước, hố ga trên hầu hết các tuyến đều bị rác, sình lấp đầy. Các cửa xả nước và kênh rạch bị lấn chiếm, thu hẹp nghiêm trọng; thậm chí nhiều con rạch hiện nằm trong nhà dân vì bị xây lấn...
Một chuyên gia trong lĩnh vực thoát nước ở Cần Thơ (xin giấu tên) ngao ngán nói: "Vấn đề nan giải nhất là sự thiếu đồng bộ, cống nhỏ, cống lớn, mạnh ai nấy thiết kế cao độ khác nhau và đa phần đều dùng chung cho thoát nước thải và nước mưa. Trong khi đúng bài bản thì nước sinh hoạt phải đấu nối đưa về nhà máy xử lý, còn nước mưa sẽ có hệ thống thu gom và thoát riêng, nhưng Cần Thơ gần như thoát chung cả. Với hiện trạng này thì 20 năm nữa Cần Thơ chưa giải quyết nổi những bất cập của hệ thống thoát nước trung tâm".
Triều cường gây ngập khiến xe cấp cứu chết máy, phải đẩy trên đường Cách Mạng Tháng Tám, TP.Cần Thơ
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Sở Xây dựng TP.Cần Thơ cũng đã tham mưu cho UBND TP.Cần Thơ nhiều giải pháp để chống ngập, song vẫn chỉ là giải quyết vấn đề tình thế, chẳng hạn như nạo vét, duy tu toàn bộ các cửa xả, hố thu nước, hố ga và lòng cống; sửa chữa các van một chiều. Ngay cả vấn đề nghiêm trọng nhất là lấn chiếm kênh rạch, giải pháp cũng dừng ở việc đề nghị các phường "quyết liệt vận động người dân tháo dỡ" và đề nghị Sở NN-MT chủ trì rà soát, đề xuất giải pháp khôi phục lại hệ thống kênh rạch tự nhiên…
Khắc phục hạ tầng chống ngập chắp vá yếu kém chắc chắn sẽ mất rất nhiều thời gian, tiền của nhưng rất cần sự đầu tư đúng chỗ, đồng bộ và bền vững. Bởi lẽ ngay cả khi giải quyết được bất cập nội tại của hạ tầng, thì một mối đe dọa lớn hơn mang tên sụt lún đất vẫn đang ở đó. Sụt lún đất ở ĐBSCL giống như "bóng ma" âm thầm kéo chìm cả đồng bằng, và Cần Thơ là một trong những địa phương bị ảnh hưởng nặng nề nhất. (còn tiếp)
