Địa phương hay thủy điện thiếu trách nhiệm?
Như Báo Thanh Niên đã thông tin, từ đêm 20.11 đến chiều 22.11, Công ty thủy điện Đồng Nai 5 - TKV xả tràn điều tiết hồ chứa, làm mực nước sông Đồng Nai dâng nhanh, gây ngập lụt diện rộng trên địa bàn xã Đak Lua. Ước tính thiệt hại ban đầu cho người dân khoảng 40 tỉ đồng.
Bà Nguyễn Thanh Hiền, Chủ tịch UBND xã Đak Lua, cho biết: Không nhận được thông báo chính thức từ Công ty thủy điện Đồng Nai 5 - TKV về việc xả lũ. Tốc độ nước lên quá nhanh (đặc biệt là sau khi thủy điện tăng lưu lượng xả đột ngột) khiến công tác chuẩn bị ứng phó của xã bị động.
Sáng 20.11, khi thấy nước lên cao hơn bình thường, một chuyên viên của địa phương có báo việc nhận được thông báo xả tràn của thủy điện xuống hạ du lúc 23 giờ tối 19.11. Tuy nhiên do giờ khuya, chuyên viên này không phát hiện.
Thủy điện Đồng Nai 5 xả nước
ẢNH: CÔNG TY THỦY ĐIỆN ĐỒNG NAI 5 - TKV
Ngược lại, ông Trần Thanh Hải, Phó giám đốc Công ty thủy điện Đồng Nai 5 - TKV cho rằng, chính quyền cấp xã phản ánh "không nhận được thông báo chính thức", cần xem xét công tác truyền đạt thông tin nội bộ của địa phương.
Bởi theo lãnh đạo Công ty thủy điện Đồng Nai 5 - TKV, các thông báo tăng, giảm lưu lượng xả tràn từ ngày 17 - 24.11, đều được đơn vị gửi đến các cơ quan, đơn vị liên quan.
Cụ thể gồm: Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự các tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai; Cục Khí tượng thủy văn; Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia; Sở Công thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai; chính quyền địa phương vùng hạ du (Cát Tiên, Cát Tiên 2, Cát Tiên 3, Đạ Tẻh, Bảo Lâm 5, Quảng Tín, Đạ Tẻh 2, Đạ Tẻh 3)…
Cũng theo ông Hải, những báo cáo này được gửi qua nhiều kênh thông tin gồm văn bản, email, tin nhắn trong nhóm Zalo phòng chống thiên tai các tỉnh Lâm Đồng và Đồng Nai và cập nhật liên tục.
Pháp luật quy định sao về thông báo xả tràn, xả lũ?
Theo luật sư - TS Nguyễn Thị Kim Vinh (Công ty luật TNJ, nguyên thẩm phán TAND tối cao), pháp luật không quy định về khái niệm "xả tràn", "xả lũ".
Tuy nhiên, có thể hiểu "xả tràn", "xả lũ" là hành động xả nước qua cửa tràn của hồ chứa thủy điện, hoặc thủy lợi để điều tiết mực nước, đảm bảo an toàn công trình khi lượng nước về hồ vượt quá dung tích thiết kế. Đây là biện pháp bắt buộc khi hồ đầy nước, nhằm tránh vỡ đập.
Căn cứ theo điểm d khoản 2 và khoản 3 điều 11 Nghị định 114 năm 2018 của Chính phủ, chủ đầu tư đập, hồ chứa nước phải lập quy trình vận hành hồ chứa và trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
Một chiến sĩ công an giúp người dân di chuyển vật nuôi đến nơi an toàn
ẢNH: C.T.V
Quy trình này phải bao gồm: thời gian tối thiểu thông báo trước khi mở cửa xả lần đầu; tín hiệu cảnh báo, thời điểm và vị trí đặt cảnh báo; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc phát lệnh, truyền lệnh và thực hiện lệnh xả lũ; trách nhiệm trong việc phát, truyền và tiếp nhận thông tin cảnh báo xả lũ.
Theo Nghị định 114, luật Thủy lợi và mục 3.4.5 Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8414:2010, chủ đập, tổ chức cá nhân vận hành, khai thác đập, hồ chứa nước có trách nhiệm phải thực hiện thông báo về việc xả lũ đến chính quyền địa phương, người dân về việc xả lũ.
Cũng theo TS Kim Vinh, mỗi đập thủy điện, thủy lợi, hồ chứa có một quy trình vận hành được các cơ quan có thẩm quyền khác nhau phê duyệt. Do đó, không có sự thống nhất về quy định liên quan đến mực nước xả lũ; thời hạn thông báo; phương thức thông báo.
Thủy điện Đồng Nai 5 phải thông báo trước ít nhất 4 giờ
Theo luật sư Hoàng Hà (Công ty luật TNHH MTV Thiên Quý), việc vận hành hồ chứa thủy điện Đồng Nai 5 được điều chỉnh bởi quyết định số 1895 năm 2019 của Thủ tướng Chính phủ.
Về thời gian thông báo trước khi xả, theo điểm a, khoản 1, điều 29, Chương IV tại quyết định 1895 năm 2019, thủy điện Đồng Nai 5 phải ban hành lệnh vận hành trước ít nhất 4 giờ so với thời điểm bắt đầu xả nước. Ngoại trừ các trường hợp khẩn cấp, bất thường không bắt buộc phải thông báo trước 4 giờ.
Việc vận hành các công trình xả của các hồ chứa phải tuân thủ trình tự, phương thức đóng, mở cửa van theo đúng quy trình vận hành công trình xả đã được ban hành, nhằm đảm bảo ổn định cho hệ thống công trình đầu mối. Bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản của người dân và các hoạt động có liên quan đến vận hành xả nước ở khu vực hạ lưu của hồ chứa.
Đoàn công tác của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đồng Nai đi khảo sát, đánh giá thiệt hại do thủy điện xả tràn
ẢNH: H.G
Quyết định liệt kê các tỉnh liên quan bao gồm: Bình Dương, Bình Phước, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Đắk Nông, Lâm Đồng, Tây Ninh và TP.HCM.
Theo điều 15 của quyết định 1895, thì thủy điện Đồng Nai 5 có trách nhiệm báo cáo tới Trưởng ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn (nay là Ban chỉ huy phòng thủ dân sự cấp tỉnh) của Đồng Nai và Đắk Nông (nay là Lâm Đồng).
Trách nhiệm của Trưởng ban Chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn Đồng Nai trong mùa lũ khi ban hành lệnh vận hành hồ phải chỉ đạo thông báo ngay tới Trưởng ban chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp huyện trên địa bàn có khả năng bị lũ, lụt do vận hành hồ. Theo luật mới, nay là Ban chỉ huy phòng thủ dân sự, phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn.
Từ những quy định trên, luật sư Hoàng Hà cho rằng: "Các thông báo phải đảm bảo vùng có thể ngập lụt do xả lũ, xả tràn đều nhận được thông tin kịp thời đến chính quyền địa phương và người dân. Các thông báo này có thể bằng nhiều hình thức như công điện, văn bản, fax, email, hệ thống giám sát".
Ai chịu trách nhiệm với thiệt hại gây ra cho người dân?
Theo các chuyên gia, cơ quan có thẩm quyền cần vào cuộc để điều tra làm rõ nguyên nhân, lỗi thuộc về phía thủy điện, hay chính quyền địa phương thiếu trách nhiệm, để từ đó mới có hướng xử lý phù hợp.
Cụ thể, theo luật sư Kim Vinh, căn cứ điểm b khoản 2 điều 17 Nghị định 134 năm 2013 của Chính phủ, được sửa đổi bởi khoản 21 điều 2 Nghị định 17 năm 2022, cá nhân không thực hiện việc cảnh báo, thông báo trước cho dân cư và chính quyền địa phương về việc xả lũ hồ chứa thủy điện bị phạt tiền từ 30 - 50 triệu đồng. Đối với tổ chức thì mức tiền phạt bằng 2 lần mức tiền phạt nêu trên.
Trường hợp gây ra các hậu quả nghiêm trọng dẫn đến thiệt hại về tài sản, tính mạng của người khác, thì người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Theo đó, có thể bị xem xét về "tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" ở điều 360 Bộ luật Hình sự (khung hình phạt lên đến 12 năm tù); hoặc "tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp" ở điều 179 (mức án cao nhất 10 năm tù).
Ngoài ra, bên gây thiệt hại còn phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người dân theo bộ luật Dân sự. Cụ thể, gồm tài sản bị thiệt hại; chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại; thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút do tài sản, sức khỏe, tính mạng bị xâm phạm, quyền và lợi ích hợp pháp khác bị xâm phạm; tổn thất về tính mạng, sức khỏe.
