TS. Nguyễn Đình Cung: Tăng trưởng GDP phục hồi nhưng nhiều chỉ số "trung gian" lại suy giảm

Đánh giá về tăng trưởng GDP giai đoạn 2021 - 2024  tạiToạ đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội của Ủy ban Kinh tế Tài chính của Quốc hội diễn ra sáng 5/9, TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, nay là Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược (CIEM), cho rằng tăng trưởng GDP về cơ bản phục hồi so với trước COVID-19, nhưng các chỉ số “trung gian” lại có biểu hiện suy giảm so với trước.

GDP tăng trưởng nhưng nhiều chỉ số trung gian lại suy giảm

Chuyên gia cho biết, trong giai đoạn 2021 - 2024, số lao động có việc làm trong nền kinh tế và tỷ lệ lao động có việc làm/dân số giảm khá mạnh. Tương tự, tổng đầu tư xã hội/GDP cũng giảm; tăng trưởng đầu tư ngoài khu vực nhà nước chỉ bằng chưa đầy 1/3 so với trước. Tốc độ tăng năng suất lao động, tốc độ tăng TFP thấp hơn so với giai đoạn 2016 - 2020; hệ số ICOR cao hơn. 

Các đầu tàu kinh tế TP Hà nội và TP HCM cũng tương tự. Thậm chí kinh tế TP HCM (hợp nhất) suy giảm liên tục; tăng trưởng GRDP, tỷ lệ đầu tư/GRDP,... giảm mạnh và ở mức thấp hơn bình quân chung của cả nước; phân bố nguồn lực theo ngành có phần méo mó, chưa hợp; các ngành có đóng góp lớn trong GRDP, có tăng trưởng cao,…. lại được đầu tư ít hơn so với các ngành khác. Đầu tư cho hoạt động chuyên môn khoa học công nghệ và đóng góp của ngành này trong GRDP giảm.

Nguyên nhân là do đại dịch COVID-19 bào mòn sức lực doanh nghiệp, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, xung đột quân sự Nga Ukraina và các xung đột khu vực khác làm đứt gãy chuỗi cung ứng, cơ cấu lại chuỗi cung ứng toàn cầu; điều này tác động không nhỏ đến nước ta.

Về bên trong, môi trường kinh doanh không có cải thiện đáng kể; nhiều quy định pháp luật thiếu rõ ràng, thiếu cụ thể, mẫu thuẫn, chồng chéo chưa được khắc phục; khó khăn, cản trở dưới nhiều loại thủ tục hành chính phức tạp, tốm kém thời gian và chi phí,... tích tụ nhiều năm đối với doanh nghiệp chưa được giải quyết; niềm tin kinh doanh suy giảm chưa được phục hồi. 

Một số loại thị trường chưa vận hành thông suốt, thị trường xăng dầu bị đứt gãy nhất định, thị trường trái phiếu doanh nghiệp bị đứt gãy đến nay chưa phục hồi; thị trường bất động sản dứt gãy với hàng ngàn dự án vướng mắc về pháp lý, hàng loạt doanh nghiệp bất động sản quy mô lớn gặp khó khăn về tài chính,...

Các kênh huy động vốn khu vực ngoài nhà nước chưa được khai thông khiến kết quả là hiệu quả sử dụng vốn và chất lượng tăng trưởng nói chung suy giảm; chuyển đổi mô hình tăng trưởng đã kéo dài nhiều năm, nay vẫn đang “dậm chân tại chỗ”, TS Cung đánh giá.

Bên cạnh những hạn chế của cơ cấu nền kinh tế, TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cũng chỉ ra một số điểm sáng. Cơ cấu ngành kinh tế dịch chuyển theo hướng hiện đại: Giai đoạn 2021-2025, cơ cấu ngành kinh tế Việt Nam đã có bước dịch chuyển đáng kể theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Cơ cấu khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ sản đã có bước chuyển mạnh từ “lượng sang chất”, tỷ trọng của khu vực này trong GDP giảm dần nhưng quy mô và tốc độ tăng đạt mức cao nhờ tái cơ cấu theo hướng nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp thông minh và nông nghiệp hữu cơ, gắn với chuỗi giá trị xuất khẩu.

Năm 2024, tỷ trọng của khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ sản chiếm 11,96% GDP, giảm 0,8 điểm phần trăm so với tỷ trọng này của năm 2020. Việt Nam duy trì được vị trí trong nhóm 5 nước xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới, với kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thuỷ sản năm 2024 đạt 44,55 tỷ USD.

Khu vực công nghiệp và xây dựng tiếp tục giữ vai trò động lực phát triển. Khu vực dịch vụ phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch. Cơ cấu thành phần kinh tế đa dạng hơn, thành phần kinh tế năng động hơn. Khu vực kinh tế ngoài nhà nước đã có bước phát triển vượt bậc, trở thành động lực chủ yếu cho tăng trưởng.

Dù vậy, theo TS. Nguyễn Bích Lâm, vẫn còn những hạn chế trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng giai đoạn 2021 - 2025 khi năng lực quản trị nhà nước về kinh tế còn hạn chế, cơ cấu doanh nghiệp trong nước bất hợp lý và phân mảnh, chất lượng nguồn nhân lực và khoa học công nghệ chưa đáp ứng yêu cầu, chưa coi trọng đúng mức quản trị phát triển bền vững… 

Không có cú shock bên ngoài… thì không nên nới lỏng tiền tệ, tài khoá

Để tăng trưởng GDP hai con số trong các năm tiếp theo, TS. Nguyễn Đình Cung đưa ra 6 giải pháp.

Một là, phải kiểm soát được lạm phát, giữ ổn định giá trị VND; ổn định vững chắc kinh tế vĩ mô. 

Hai là, thực hiện thực chất đột phá thể chế, thực hiện triệt để nghị quyết 66 và 68 của Bộ chính trị, nhất là các chỉ đạo có liên quan của Tổng Bí thư Tô Lâm… để thực sự có thay đổi mạnh mẽ về chất lượng pháp luật, chất lượng môi trường kinh doanh, khôi phục và gia tăng mạnh mẽ niềm tin thị trường; tạo ra luồng sinh khí mới trong khởi nghiệp sáng toạ và đầu tư kinh doanh của khu vực kinh tế tư nhân.

Từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”; từ bỏ tư duy “năng lực quản lý nhà nước đến đâu thì mở cho đâu tư kinh doanh đến đó” trong xây dựng và thực thi luật pháp. 

Nên bãi bỏ tất cả các quy định, các thủ tục hành chính đang cấm, hạn chế đổi mới sáng tạo, hạn chế tự do kinh doanh dưới mọi hình thức, trừ các ngành, nghề cấm kinh doanh theo luật định, chuyên gia khuyến nghị.

Đề cao nguyên tắc thị trường trong huy động và phân bổ nguồn lực, đồng thời loại bỏ cơ chế “xin – cho” và tư duy bao cấp. Từ đó, bãi bỏ các quy định pháp luật, các thủ tục hành chính theo lối “xin-cho”,..

Ba là, đổi mới cơ bản cách thức thực hiện đột phá về thể chế, để thể chế trở thành năng lực cạnh tranh quốc gia, tạo môi trường kinh doanh có chất lượng vượt trội so với hiện nay, ít nhất thuộc top 3 khu vực.

Bốn là, thực hiện đầy đủ, nhất quán nội dung nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, trong đó, trước mắt tăng chi đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Đồng thời, thành lập các quỹ khoa học ngành, địa phương, thực hiện đầy đủ quyền tự chủ cho các Quỹ, các tổ chức nghiên cứu khoa học công nghệ để họ hoạt động theo nguyên tắc thị trường.

Năm là, xây dựng và thực hiện đề án phục hồi và phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu dự án; sớm đưa thị trường này trở lại vận hành bình thường.

Sáu là, xây dựng và thực hiện đề án phát triển thị trường quyền sử dụng đất, nhất là thị trường sơ cấp về quyền sử dụng đất nông nghiệp, và lành mạnh hoá thị trường bất động sản.

Nhấn mạnh giai đoạn 2026 - 2030 là giai đoạn vô cùng quan trọng, theo TS Cung yếu tố tiên quyết là kiểm soát được lạm phát, giữ ổn định giá trị VND; ổn định vững chắc kinh tế vĩ mô. Nền kinh tế không khủng hoảng, không sụt giảm mạnh về cầu từ cú shock bên ngoài,… thì không nên nới lỏng tiền tệ và tài khoá để thúc đẩy tăng trưởng ngắn hạn; mà rất cần tạo áp lực và động lực cho tăng trưởng trung và dài hạn một cách bền vững.

Đồng thời, thực hiện thực chất đột phá thể chế, thực hiện triệt để nghị quyết 66 và 68 của Bộ chính trị, nhất là các chỉ đạo có liên quan của Tổng Bí thư Tô Lâm… để thực sự có thay đổi mạnh mẽ về chất lượng pháp luật, chất lượng môi trường kinh doanh, khôi phục và gia tăng mạnh mẽ niềm tin thị trường; tạo ra luồng sinh khí mới trong khởi nghiệp sáng tạo và đầu tư kinh doanh của khu vực kinh tế tư nhân.

TS. Nguyễn Bích Lâm thì khuyến nghị giai đoạn 2026 - 2030, kinh tế Việt Nam cần nhận diện và tận dụng một số lực đẩy. Trong đó, tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu và xu hướng bảo hộ kinh tế, an ninh công nghệ sẽ mở ra cơ hội dịch chuyển đầu tư với những đòi hỏi chuẩn mực cao hơn về xuất xứ, an ninh dữ liệu và quản trị rủi ro.

Chuyển đổi xanh và giảm phát thải sẽ định hình lại lợi thế so sánh - đây chính là cơ hội để chúng ta tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng bền vững, gia tăng giá trị thông qua chuyển đổi xanh giúp Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, khuyến khích đổi mới sáng tạo và hình thành các ngành kinh tế mới.

Cùng với đó, giảm phát thải mở ra cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, tạo động lực nâng cao chất lượng tăng trưởng. Làn sóng số hoá và ứng dụng trí tuệ nhân tạo mở ra cơ hội cạnh tranh công bằng trên nền tảng số. Dư địa nhân khẩu học đang thu hẹp, mở ra cơ hội tối ưu hoá nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng thể chế và nguyên tắc thị trường.

Về chính sách, cần tập trung cải cách, đổi mới, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại, đảm bảo chất lượng, sự phù hợp với thực tiễn của các quy định hiện hành; nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong thực thi pháp luật. Xây dựng và vận hành hiệu quả các cực tăng trưởng và cơ chế liên kết vùng, coi đây là nền tảng của phát triển không gian kinh tế.

Thúc đẩy công nghiệp công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đẩy mạnh xanh hoá nền kinh tế, phát triển năng lượng tái tạo và thiết lập thị trường carbon. Thực hiện mô hình tăng trưởng xanh, phát thải thấp sẽ tạo lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu ưu tiên phát triển bền vững. Hỗ trợ khu vực doanh nghiệp, có chính sách đặc biệt đối với doanh nghiệp tư nhân, tạo dựng, nuôi dưỡng và phát triển doanh nghiệp dân tộc; nâng cao năng lực tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.