Jack Latham nói với CNN rằng ông đã dành một tháng ở Hà Nội để tìm hiểu về những "doanh nghiệp mờ ám", giúp khách hàng tăng lượt xem và lượt tương tác trên mạng xã hội theo hướng thao túng thuật toán và nhận thức của người dùng. Những hình ảnh ghi lại được Latham đăng trong cuốn sách mới có tên Beggar’s Honey (Mật ngọt của người ăn xin).
"Hầu hết người tham gia và sử dụng mạng xã hội không muốn gì ngoài sự chú ý. Họ thậm chí cầu xin điều đó", Latham nói về tiêu đề cuốn sách. "Với mạng xã hội, sự chú ý của người dùng là một món hàng dành cho nhà quảng cáo và tiếp thị".
Một trang trại tăng view qua những chiếc hộp PhoneFarm. Ảnh: Đức Hùng
Latham cho biết không rõ "trang trại nhấp chuột", hay Click Farm, sinh sôi nảy nở từ khi nào. Tuy nhiên, loại hình này được đề cập lần đầu từ 2007, chủ yếu ở các nước đang phát triển.
Trong thập kỷ tiếp theo, Click Farm bùng nổ về số lượng, đặc biệt là ở châu Á như Ấn Độ, Bangladesh, Indonesia, Philippines. Một số nước như Trung Quốc bắt đầu siết loại hình này từ 2020 để giảm gian lận, các nơi khác vẫn sinh sôi nảy nở.
"Giống một startup ở Thung lũng Silicon"
Latham đã đến 5 "trang trại nhấp chuột" ở Hà Nội. Một số thuê chung cư để lắp đặt cỗ máy. Có hai cách thiết lập phổ biến: dùng điện thoại để trên các giá đỡ, có màn hình điều khiển, và gắn trong hộp đựng, chỉ có bo mạch và điều khiển qua máy tính, ở Việt Nam thường gọi là PhoneFarm.
Ông mô tả một số trang trại "giống công ty khởi nghiệp ở Mỹ", số khác hoạt động như công ty gia đình. Hầu hết người vận hành trong độ tuổi 20-30. "Họ điều hành những bức tường điện thoại", ông nói. Các nhân viên được giao nhiệm vụ cô đơn và đơn điệu. "Chỉ cần một người để có thể kiểm soát số lượng lớn điện thoại. Một người có thể làm được 10.000 việc một cách nhanh chóng", Latham cho hay. "Nó vừa vắng vẻ vừa đông đúc".
Người vận hành thường phụ trách một nền tảng cụ thể. Chẳng hạn, một người sẽ chịu trách nhiệm đăng nội dung và bình luận hàng loạt trên tài khoản Facebook, người khác quản lý việc video YouTube liên tục. Tuy nhiên, TikTok là nền tảng phổ biến nhất tại "trang trại nhấp chuột".
Nhận thức về sự thao túng
Trong 134 trang sách, Latham không xem Click Farm là lừa đảo, nhưng lo ngại về mô hình này. "Không có sự mờ ám nào ở đây. Họ đang cung cấp một dịch vụ không bị cấm. Họ chỉ tạo ra đường tắt", ông nhận xét. "Nhưng việc sử dụng thủ thuật để thao túng mạng xã hội có thể biến cỗ máy thành công cụ truyền bá thông tin sai lệch. Bức tranh lớn hơn thường là thứ chúng ta không nhìn thấy".
Với hy vọng nâng cao nhận thức, ông mua một hộp PhoneFarm giá 1.000 USD (24 triệu đồng), dự kiến trưng bày tại sự kiện Images Vevey Festival 2024 vào tháng 9 ở Thụy Sĩ. Hiện ông thỉnh thoảng thử nghiệm nó trên các tài khoản mạng xã hội của mình.
Trên Instagram, Latham cho biết những bức ảnh của ông có vài trăm lượt thích. Kể từ khi dùng "chiếc hộp tăng view", mỗi bài đăng có hơn 6.000 lượt thích.
"Những gì mọi người thấy trên mạng xã hội còn nhiều điều hơn thế. Các con số chưa chắc là thước đo xác thực", nhiếp ảnh gia nói. "Khi mọi người được trang bị kiến thức, họ có thể đưa ra quyết định tốt hơn thay vì dựa theo những thứ thấy trên mạng".
Căn phòng chứa 36 box PhoneFarm điều khiển qua máy tính để gian lận tương tác trên mạng xã hội ở Quảng Ninh. Ảnh: Đức Hùng
Thực tế tại Việt Nam, nhiều người vận hành PhoneFarm, Click Farm cũng thừa nhận họ đang có hành vi gian lận trên mạng xã hội. "Thực tế, tôi đang làm công việc mà các mạng xã hội không cho phép. Tuy nhiên, nhu cầu thị trường đang nở rộ và chưa bị pháp luật cấm", Đức Hùng, người đầu tư gần một tỷ đồng cho PhoneFarm ở Quảng Ninh, từng nói.
Tại họp báo của Bộ Thông tin và Truyền thông tháng 10/2023, đại diện Cục An toàn thông tin cho biết thiết bị dạng này chưa thuộc diện cấm trong các quy định. Nếu muốn quản lý sẽ cần xây dựng quy chuẩn Việt Nam cho ngành hàng, thực hiện từng bước về góc độ quản lý lẫn kỹ thuật để kiểm soát, cấp phép.
"Chúng tôi nắm được các mạng xã hội cũng quan tâm vấn đề và có biện pháp kỹ thuật để hạn chế tương tác ảo qua các thiết bị này", Cục cho biết.
Theo một số chuyên gia, dịch vụ tăng lượt like liên tục bị các mạng xã hội như Facebook, Instagram siết vì vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng, trong khi YouTube, TikTok cũng cấm sử dụng bot để tăng lượt xem và bình luận. Dù vậy, vấn đề khó được xử lý triệt để do các chương trình phần mềm cũng liên tục được cập nhật để qua mặt máy quét.
