TP.HCM trong kỷ nguyên số: Ứng dụng số "giải cứu" rác đô thị

TP.HCM mỗi ngày phát sinh khoảng 10.000 tấn rác sinh hoạt, phần lớn vẫn được thu gom bằng phương pháp thủ công tốn kém, thiếu minh bạch dữ liệu. Trước thực tế này, ứng dụng (app) GRAC Tech của nhóm bạn trẻ do anh Nguyễn Trọng Minh dẫn đầu đang mang đến cách tiếp cận mới: Số hóa toàn bộ chuỗi giá trị rác, kết nối người dân, chính quyền và doanh nghiệp tái chế trong một hệ sinh thái thống nhất.

Từ "điểm đau" đến app GRAC Tech

Trong cuộc trò chuyện với PV Thanh Niên, khi được hỏi về lý do ra đời của GRAC Tech, "cha đẻ" Nguyễn Trọng Minh trầm ngâm một lát rồi nói: "Nó ra đời từ 2 "điểm đau" lớn của hệ thống quản lý rác đô thị".

Theo anh Minh, "điểm đau" đầu tiên nằm ở rác sinh hoạt. Hiện nay, quy trình thu gom và quản lý rác vẫn chủ yếu dựa vào phương pháp thủ công, dữ liệu rời rạc và thiếu một nền tảng thống nhất. Việc thống kê sản lượng, lập hóa đơn hay giám sát hiệu quả phân loại tại nguồn đều gặp rất nhiều khó khăn. Người dân cũng không cảm nhận được quyền lợi khi phân loại, dẫn đến tâm lý "rác nào cũng như nhau" nên tỷ lệ tham gia thấp.

ẢNH: QUANG VIÊN

ẢNH: QUANG VIÊN

"Điểm đau" thứ hai liên quan đến rác tái chế. Những dòng rác có giá trị như nhựa, giấy, nhôm… chiếm tỷ lệ không nhỏ nhưng gần như "vô hình" trong hệ thống dữ liệu chính thống, khiến các doanh nghiệp có nghĩa vụ EPR-Extended Producer Responsibility (trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) gặp khó khăn khi cần xác minh nguồn rác hợp lệ để báo cáo minh bạch.

Từ 2 "điểm đau" đó, nhóm sáng lập GRAC Tech đã chọn lối đi táo bạo. Họ số hóa toàn bộ chuỗi giá trị rác thải để kết nối từ người dân, tổ thu gom, vựa phế liệu, nhà tái chế đến doanh nghiệp EPR trên một ứng dụng duy nhất. "Nếu không số hóa, chúng ta chẳng thể hiểu rõ dòng chảy của rác đang đi đâu. Và khi không nhìn thấy, rác cũng không thể xử lý tối ưu", anh Minh giải thích.

Hệ sinh thái GRAC Tech gồm 3 trụ cột chính. GRAC App dành cho người dân, sinh viên, đoàn thể và các tổ dân phố, cho phép đăng ký thu gom rác tái chế, tích điểm "Green Point" và theo dõi đóng góp môi trường của mình. GRAC SaaS là phần mềm quản lý dành cho UBND phường, xã, hợp tác xã và công ty môi trường tự động hóa các quy trình lên lịch, cân điện tử, hóa đơn, phản ánh trực tuyến. Cuối cùng, GRAC EPR Platform hỗ trợ doanh nghiệp truy xuất rác tái chế hợp lệ, giúp báo cáo EPR minh bạch và tiết kiệm chi phí; truy xuất rác thải tái chế từ các nguồn thải, lực lượng thu gom phi chính thức, đơn vị thu mua, nhà tái chế.

Tất cả đều vận hành bằng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ truy xuất nguồn gốc (traceability) - quét mã QR, chụp ảnh xác nhận, phát hiện gian lận và lập báo cáo tự động. "Chúng tôi muốn biến những quy trình cồng kềnh, phức tạp thành những cú nhấp nhẹ", anh Minh cho biết. Nhưng đằng sau "cú nhấp nhẹ" ấy là hàng loạt thao tác được tự động hóa. Dữ liệu rác từng nằm trong phiếu giấy nay được lưu trữ tập trung, dễ dàng được phân tích và chia sẻ giữa các bên.

ẢNH: QUANG VIÊN

ẢNH: QUANG VIÊN

Sau vài năm hoạt động, GRAC Tech đã chứng minh hiệu quả. Chỉ riêng TP.HCM, tính đến quý 3/2025, ứng dụng đã quản lý dữ liệu của 1 triệu hộ gia đình và chủ nguồn thải, triển khai tại nhiều UBND phường, xã. GRAC Tech cũng đã kết nối được 27 doanh nghiệp thu gom và 10 điểm Green Point tại trường học, khu dân cư. Cùng đó, đạt hơn 20.000 người dùng hoạt động thường xuyên, 5.000 tấn rác nhựa được truy xuất nguồn gốc, 1.885 học viên được tập huấn và 105 người thu gom phi chính thức được hỗ trợ bảo hiểm y tế.

Không chỉ dừng ở TP.HCM, GRAC Tech đã và đang hợp tác cùng nhiều địa phương khác để nhân rộng mô hình "rác thông minh".

Những con số tưởng chừng khô khan ấy đã kể một câu chuyện thay đổi sâu sắc. Từng hộ dân có thể biết rõ túi rác mình bỏ đi sẽ đến đâu. Những người làm môi trường có dữ liệu rõ ràng để lập kế hoạch. Người thu gom rác vốn bị xem là "lao động bên lề", nay được ghi nhận như một mắt xích chính thức trong chuỗi giá trị. Một cán bộ Sở NN-MT TP.HCM nhận định: "Số hóa nguồn rác là bước tiến quan trọng giúp các địa phương lập kế hoạch thu gom hiệu quả hơn và giám sát minh bạch hơn".

Từ công nghệ đến thay đổi hành vi cộng đồng

Nếu công nghệ là "trái tim" của GRAC Tech, thì sự thay đổi nhận thức cộng đồng chính là "linh hồn" khiến mô hình này phát huy hiệu quả. Tại nhiều khu dân cư ở TP.HCM, việc đăng ký thu gom rác tái chế qua GRAC App đang dần trở thành thói quen. Các điểm Green Point mọc lên như những phiên chợ nhỏ, nơi người dân mang vỏ chai, giấy vụn, nhựa đến đổi quà hoặc đóng góp cho các chương trình cộng đồng. Những túi rác được phân loại gọn gàng hơn, con hẻm sạch hơn, và trẻ nhỏ bắt đầu học cách nhận diện "rác là tài nguyên".

Anh Minh chia sẻ: "Công nghệ chỉ là công cụ. Giá trị thật là sự kết nối giữa con người với con người. Khi người dân cảm thấy mình là một phần trong hệ thống, họ sẽ tự nguyện làm điều đúng". Đó cũng là triết lý vận hành xuyên suốt của GRAC Tech: công nghệ vì con người, chứ không thay thế con người.

ẢNH: QUANG VIÊN

ẢNH: QUANG VIÊN

Giữa dòng người tấp nập ở TP.HCM cũng như những đô thị khác, ít ai nghĩ rằng mỗi túi rác mình bỏ đi lại là một mắt xích trong bức tranh chung của nền kinh tế tuần hoàn. Và GRAC Tech đang góp phần trong bức tranh đó.

Dĩ nhiên, một hệ thống rác thông minh cũng không thể giúp ngay lập tức giải được bài toán môi trường ở thành phố đông dân nhất nước này. Nhưng nó đã gieo một hạt mầm xanh tươi, để khi những công dân thành phố biết lắng nghe tiếng nói từ những túi rác thì chắc chắn công nghệ, con người và trách nhiệm cộng đồng sẽ cùng hòa vào một dòng chảy xanh bền vững. (còn tiếp)