Thực trạng của các hộ kinh doanh TP HCM trước ‘giờ G’ bỏ thuế khoán

Ngày 8/10, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số và báo Tuổi Trẻ đã cùng tổ chức chương trình hội thảo “Sắp bỏ thuế khoán, hộ kinh doanh cần chuẩn bị gì”, nhằm làm cầu nối giữa các hộ kinh doanh/tiểu thương trên địa bàn TP HCM và cơ quan chức năng, để hai bên hiểu nhau hơn.

Theo số liệu của Cơ quan thuế, trong 9 tháng đầu năm 2025, cả nước đã có hơn 18.500 hộ kinh doanh nộp thuế khoán chuyển sang phương pháp kê khai, gần 2.530 hộ kinh doanh chuyển lên mô hình doanh nghiệp.

98% số hộ kinh doanh kê khai đã thực hiện khai, nộp thuế điện tử; trên 133.000 hộ kinh doanh đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, trong đó khoảng 75.000 hộ kê khai và 57.600 ngàn hộ khoán. 

Thực trạng chuyển đổi của các hộ kinh doanh và tiểu thương 

Ngoài quan chức, trong sự kiện, đã có sự tham dự của rất nhiều hộ kinh doanh và tiểu thương trên địa bàn TP HCM. Trong đó có những hộ đã thực hiện chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai và thậm chí có hộ còn đăng ký lên doanh nghiệp và có nhiều hộ hoặc tiểu thương vẫn chưa làm hoặc chuẩn bị làm.

Anh Hữu Tài buôn bán phụ tùng xe đạp ở chợ Tân Thành cho biết, anh đã được nhiều bên hỗ trợ chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai và đã hoàn tất việc chuyển đổi. Anh đã triển khai hóa đơn đầu vào – đầu ra, kê khai thủ tục nộp thuế trực tuyến…

Sau chuyển đổi, anh đã nhìn rõ hơn vào năng lực buôn bán của bản thân và vui vì đã làm tròn trách nhiệm của người công dân là nộp thuế cho nhà nước. Nộp thuế thông qua kê khai, tức là tiểu thương bán ít đóng ít – bán nhiều đóng nhiều. Phương thức này, theo anh Hữu Tài là hay hơn đóng thuế khoán vì giúp tiểu thương hài hòa chi phí, do bán ở chợ thì sẽ có tháng ế tháng đắt hàng.

“Đúng là khi chuyển đổi, tiểu thương sẽ phải tốn chi phí ban đầu. Hơn nữa, tôi còn trẻ nên linh hoạt hơn và dễ thích nghi hơn các cô chú lớn tuổi khi tiếp xúc với công nghệ. Năng lực công nghệ của các cô chú tiểu thương thường có giới hạn.

Tuy nhiên, tôi cũng có một trở ngại là sợ làm sai sẽ bị phạt. Trong quá trình làm quen với kê khai hóa đơn vừa qua, tôi có sửa một hóa đơn vì ghi sai thông tin. Khi sửa hóa đơn đó, tôi cảm thấy hồi hộp run sợ. Mặc dù chỉ mới sai một tờ hóa đơn nhưng tôi vẫn thấy rất lo lắng. Ngoài ra, cho tới thời điểm này, tôi vẫn chưa bị xử phạt lần nào.”, anh Hữu Tài thêm.

Phần mình, anh Nguyễn Ngọc Vinh chủ một cơ sở in ấn và photocopy có 8 năm tuổi vừa chuyển sang công ty được 6 tháng, chia sẻ: rào cản lớn nhất khi chuyển lên công ty vẫn là chưa quen. Trong giai đoạn đầu, anh còn rất nhiều bỡ ngỡ do trước đó chưa từng tiếp cận công nghệ và thông tin mới. Sau khi được hướng dẫn, đến tháng thứ hai và ba, anh Vinh đã thấy ổn để hướng dẫn lại cho kế toán hay hành chính công ty. 

“Cái được lớn nhất sau khi chuyển đổi lên công ty là thông tin doanh nghiệp minh bạch, nhờ vậy công ty đã tiếp cận được nhiều đối tác hơn, nhất là những đối tác cần hóa đơn – chứng từ minh bạch. Điều này giúp công ty mở rộng được tệp khách hàng và doanh thu tăng hơn trước.”, anh Nguyễn Ngọc Vinh bày tỏ.

Với anh Chiến – chủ một tiệm thuốc tây, người đã chuyển đổi sang nộp thuế bằng kê khai doanh thu, mong muốn các Cơ quan chức năng cho phép gộp đơn hàng. Vì theo anh, khách hàng của anh nhiều người chỉ mua một món với giá trị thấp, khi xuất nhiều hóa đơn và nhiều chữ ký số thì sẽ khiến chi phí của tiệm tăng lên.

Bên cạnh đó, chị Hồng Vân - tiểu thương từ chợ đầu mối Thủ Đức thì mong muốn Cơ quan chức năng có chính sách nộp thuế riêng cho đối tượng này vì “buôn bán ở chợ thất thường cả đầu vào lẫn đầu ra”, thực phẩm là sản phẩm đặc thù “sáng rau chiều rác”. 

Có tiểu thương chuyên kinh doanh nguyên phụ liệu ngành hoa, có chế biến trước khi bán ra; không biết phải làm hóa đơn như thế nào vì đầu vào và đầu ra không khớp. Làm như thế nào cũng sai. Bên cạnh đó, tiểu thương này cũng than rằng “hàng tồn kho lớn và lâu, cũng không đủ nhân lực để kiểm từng món hàng nhỏ”. Không biết tới ngày 1/1/2026, số hàng tồn kho đó sẽ tính như thế nào? Liệu nếu không làm xong mọi thứ có bị phạt? 

Tổng kết, ông Nguyễn Xuân Thành – Phó Chủ tịch UBND Phường An Đông, TP HCM cho rằng, sau nhiều tháng triển khai chuyển đổi trên địa bàn, hộ kinh doanh và tiểu thương có 5 lo lắng chính dưới đây.

Lo lắng đầu tiên của tiểu thương là áp lực thực hiện những thủ tục mới như ghi chép hóa đơn, sổ sách kế toán, chữ ký số, lưu trữ dữ liệu…Lo lắng thứ hai, là không biết đến 1/1/2026, lượng hàng tồn kho không làm được hóa đơn chứng từ đầu vào thì sẽ phải xử lý như thế nào. Lo lắng thứ ba là chi phí đầu tư ban đầu lớn, tiểu thương cần phần mềm kế toán, chữ ký số, công cụ kê khai và thanh toán trực tuyến…

Lo lắng thứ tư là nhiều tiểu thương gặp khó khăn về sử dụng công nghệ thông tin. Trước đây, đặc thù kinh doanh của hộ kinh doanh, ví dụ như lĩnh vực ăn uống ở địa phương là “cha truyền con nối”, nhưng nay còn có tình trạng “cha truyền nhưng con không nối”. Vậy nên, hầu hết chủ hộ kinh doanh đều là người lớn tuổi và có tâm lý e ngại, thậm chí là kháng cự công nghệ.

Mặc dù cơ quan chức năng nói sử dụng công nghệ không khó, nhưng càng lớn tuổi người ta càng có tâm lý sợ hãi cái mới.

Lo lắng thứ năm, các tiểu thương cho rằng lộ trình thực hiện quá nhanh và lo sợ bị phạt nếu không hoàn tất trước 1/1/2026. “Tỷ lệ phần trăm hộ kinh doanh và tiểu thương lo lắng, e ngại việc chuyển đổi trên địa bàn phường An Đông vẫn còn nhiều, nền cần nhà nước phải tích cực tuyên truyền hơn nữa.”, ông Nguyễn Xuân Thành đề nghị.

Những kiến nghị và đề xuất cụ thể

Ngoài ra, ông đại diện hộ kinh doanh trên địa bàn Phường An Đông có các đề xuất như sau.

Về tuyên truyền, phải cụ thể và dễ hiểu. Các tờ rơi đến tay tiểu thương phải đủ 5 thành phần thông tin: thời gian chuyển đổi, ưu điểm của nộp thuế qua kê khai so với thuế khoán – cung cấp thông tin chi tiết, những công việc hộ kinh doanh phải làm trước và sau 1/1/2026, nơi để hỏi đáp thắc mắc, kênh để kê khai hóa đơn – nộp thuế. Với các tiểu thương lớn tuổi, phương án hữu hiệu nhất vẫn là “cầm tay chỉ việc”.

Về hỗ trợ: các hộ kinh doanh muốn được hỗ trợ về phần mềm hoặc dịch vụ kế toán, thanh toán, kê khai…. Ví dụ có thể miễn phí phần mềm quản lý bán hàng một năm và tính phí trong năm hai hoặc dịch vụ kế toán giá rẻ. “Cơ quan thuế bảo chi phí kế toán không lớn, song hộ kinh doanh bảo lớn, vì mỗi năm doanh thu của họ khoảng 200 triệu đến 300 triệu đồng, chi phí kế toán khoảng 5 triệu đến 6 triệu đồng/tháng.”, vị Phó Chủ tịch nhận định.

Cuối cùng, các hộ kinh doanh mong muốn là nếu sai phạm lần đầu thì các Cơ quan chức năng sẽ không xử phạt.

Những quy định mới nhằm giúp hộ kinh doanh phát triển bền vững chứ không phải để tăng ngân sách

Đáp lời, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho hay: “Chủ trương này không nhằm để tăng thu ngân sách, mà quan trọng hơn là tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của chính các hộ kinh doanh, bảo đảm sự công bằng và minh bạch cho hoạt động kinh tế.”.

Theo ông, ai kinh doanh cũng sẽ có một cuốn sổ tay hay còn gọi là sổ chợ, các phần mềm kê khai hàng hóa là để số hóa các sổ chợ này và giúp việc tra cứu sau này thuận lợi hơn. Vậy nên, các tiểu thương hoặc hộ kinh doanh buộc phải làm quen với các quy định mới; ngược lại, Cục Thuế cũng sẽ liên tục cử nhân sự hướng dẫn chính sách một cách cụ thể, cũng như chỉnh sửa, nâng cấp các ứng dụng.

Hiện tại, cả nước có khoảng 110 nhà cung cấp giải pháp về hóa đơn điện tử và phương cách nắm bắt rất đơn giản với hộ kinh doanh. Mới đây, ông được biết là TP HCM vừa ký kết với một công ty giải pháp để triển khai combo giảm giá 50% chi phí còn 790.000 đồng/tháng, miễn phí 2.000 hóa đơn điện tử đầu tiên, một năm miễn phí chữ ký số.

“Đây gần như là tiệm cận chi phí thấp nhất và hiệu quả nhất cho các hộ kinh doanh trên địa bàn TP HCM.”, ông Mai Sơn phân tích.

Hiện các hộ kinh doanh sẽ có vài tháng nữa để khởi tạo hóa đơn thông qua máy tính tiền theo quy định của pháp luật và thuế, dựa trên doanh thu cùng các yếu tố như tiền mặt bằng, nhân công, điện nước…Đây cũng là một cách nhằm giúp các hộ kinh doanh nhìn thấy được mục tiêu doanh thu ròng kỳ vọng để có thể duy trì địa điểm kinh doanh.

Nếu đầu vào trực tiếp từ nông dân hoặc người thân trong gia đình, rất khó để có hóa đơn đầu vào vì người bán không có hóa đơn đầu ra, Cục thuế cũng đã tạo ra các tờ khai gợi ý. Việc kê khai đầu vào - đầu ra nhằm hỗ trợ các hộ kinh doanh quản lý hàng hóa, xem dòng hàng của mình ra vào đủ, thiếu hay thừa.

Còn về vấn đề hàng tồn kho: theo quan điểm của ông Mai Sơn, trên thực tiễn, trừ những cửa hàng kinh doanh nhỏ lẻ, còn hầu hết cửa hàng kinh doanh lớn đều có sổ sách kê khai nhập hàng và xuất hàng, nợ tiền hoặc thiếu tiền…Và chỉ những người có ý định trốn thuế mới không có kê khai hoặc tính toán sổ sách chi tiết.

Về hóa đơn: việc các hộ kinh doanh xuất hóa đơn không chỉ để kiểm soát đầu ra, mà còn để cơ quan quản lý xác định xuất xứ và chất lượng hàng hóa, cũng như người tiêu dùng có bằng chứng khiếu nại khi mua hàng không đúng chất lượng hoặc người bán tính nhầm tiền.

“Chúng tôi cũng đã nhận được nhiều đề nghị được gộp hóa đơn của nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ như tạp hóa. Tuy nhiên, theo đánh giá của chúng tôi, chi phí xuất hóa đơn không đáng kể. Hơn nữa, việc xuất hóa đơn còn phải nhìn từ góc độ người tiêu dùng sản phẩm.”, Phó Cục trưởng Cục Thuế trình bày.

Cũng theo ông, mong muốn của các cơ quan thuế là không phải xử phạt bất cứ hộ kinh doanh hay tiểu thương nào trong quá trình chuyển đổi. Vậy nên, trong 3 tháng deadline còn lại, ông mong cả hệ thống chính trị cũng như chính quyền địa phương tích cực hỗ trợ các cơ quan thuế để hướng dẫn các hộ kinh doanh/tiểu thương thuần thục hoạt động kinh doanh theo quy định mới của pháp luật, nhằm tránh sai phạm và không bị xử phạt.