Tháo ngòi nổ "quả bom" trái phiếu doanh nghiệp năm 2023

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) trở lên trầm lắng sau những vụ việc vi phạm về phát hành và kinh doanh trái phiếu. Đặc biệt là niềm tin của thị trường đổ vỡ sau hàng loạt vụ việc doanh nghiệp thông báo chậm trả lãi trái phiếu cho trái chủ hoặc không trả được nợ trái phiếu đáo hạn. TPDN sắp đáo hạn như những "quả bom" đè nặng thị trường trong tương lai nếu không có biện pháp "tháo ngòi nổ".

Có thể thấy, sau các vụ việc lành mạnh hoá thị trường, hoạt động mua lại trái phiếu trước hạn của doanh nghiệp do sức ép đáo hạn sớm của nhà đầu tư đã diễn ra khá sôi động. Tổng giá trị mua lại trái phiếu riêng lẻ đã đạt 197,9 nghìn tỷ vào năm 2022, tăng 37,3% so với năm 2021.

Làn sóng mua lại trái phiếu trước hạn đã tạo ra những khó khăn rất lớn về dòng tiền cho các nhà phát hành, nhất là các doanh nghiệp có chất lượng tín dụng tốt và đang trong quá trình sử dụng vốn đó cho các kế hoạch mở rộng kinh doanh.

Đây là một tác động kép cho doanh nghiệp, bởi tiền vốn đã được huy động và sử dụng một phần nhưng nay phải sớm trả lại trong bối cảnh khó khăn về mặt bằng lãi suất và tình hình sản xuất kinh doanh.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Thuân, Tổng Giám đốc FiinRatings, mặt tích cực của hoạt động này là góp phần giảm quy mô số dư trái phiếu đang lưu hành và qua đó giảm nhẹ những tác động của kênh trái phiếu lên sự ổn định của hệ thống tài chính.

Đối với những trái phiếu có chất lượng thấp hoặc rủi ro cao, hoạt động mua lại giúp giảm tỷ trọng trái phiếu có rủi ro cao trên thị trường nhưng lãi suất lại chưa phản ánh hợp lý với rủi ro đó. Do đó, việc đáo hạn sớm trước thời hạn vô hình chung làm giảm những tình huống số doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ nợ trong tương lai.

Bên cạnh đó, việc đề xuất sửa đổi Nghị định 65 đã bổ sung quy định về việc cho phép các trái phiếu doanh nghiệp đã phát hành trước đây còn dư nợ được gia hạn trong quá trình tái cấu trúc nợ trái phiếu cũng là những điểm tích cực sẽ tác động vào thị trường.

Điều này góp phần giảm nhẹ những tác động về áp lực đáo hạn trái phiếu trong thời gian tới và tạo điều kiện để thị trường tự giải quyết theo đánh giá và thỏa thuận của các bên. Nhìn rộng hơn trong hoạt động tín dụng, các biện pháp tái cơ cấu nợ cũng là thông lệ, kể cả trong hoạt động tín dụng cho vay của ngân hàng thương mại.

Ông Thuân cho biết, theo kinh nghiệm quốc tế, đây cũng là cách giải quyết được nhiều quốc gia lựa chọn. Ví dụ như tại Trung Quốc, 83% giá trị trái phiếu nội địa vi phạm nghĩa vụ nợ khi đến hạn được tái cơ cấu theo phương thức tự đàm phán và thỏa thuận, thay vì các thủ tục tòa án vốn phức tạp và đem nhiều bất lợi cho các bên.  

Tổng Giám đốc FiinRatings đánh giá, việc Chính phủ đang xem xét bổ sung và lùi thời hạn một số quy định mới tại Nghị định 65 đã thể hiện sự quyết liệt của các cơ quan quản lý trong việc góp phần khôi phục và duy trì dòng chảy của kênh TPDN chào bán riêng lẻ. 

Tuy nhiên, để đảm bảo vừa giải bài toán khai thông ngắn hạn và vừa đảm bảo hạn chế lặp lại các vấn đề hiện có thể xảy ra trong tương lai, ông Thuân đề xuất vẫn cần có các biện pháp "tháo ngòi nổ".

"Các sửa đổi nên tập trung thêm vào những giải pháp tháo gỡ mang tính ngắn hạn nhưng vẫn góp phần xây dựng nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai", TGĐ FiinRatings đánh giá.

Khai thông lực cầu TPDN

Đồng tình với việc kéo giãn thời gian áp dụng quy định xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp thêm một năm. Tuy nhiên, Tổng Giám đốc FiinRatings cho rằng, chỉ nên giới hạn việc áp dụng đối với các doanh nghiệp có sự minh bạch thông tin tốt, ví dụ doanh nghiệp niêm yết hoặc đã tham gia hoạt động xếp hạng tín nhiệm có công bố đại chúng. 

Bởi quy định mới có thể mở ra nhưng nhà đầu tư vẫn có thể chưa quan tâm trở lại vì gốc rễ của vấn đề là sự minh bạch thông tin về trái phiếu và về tổ chức phát hành.

Hiện có tới 83% giá trị trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản đang lưu hành vào cuối tháng 10/2022 thuộc về các doanh nghiệp chưa niêm yết trong khi các thông tin về tổ chức phát hành gần như “vắng bóng”. Thông tin về phương án phát hành có trước đó vài năm cũng đã cũ và nội dung các bản chào bán hoặc phương án phát hành còn thiếu nhiều thông tin.

Bên cạnh đó, có một thực tế rằng nhiều nhà đầu tư mua trái phiếu vì tin tưởng nhân viên tư vấn từ ngân hàng. Do đó, TPDN phát hành riêng lẻ nếu được thẩm định và bảo lãnh thanh toán bởi ngân hàng thì có thể được bán cho nhà đầu tư, kể cả nhỏ lẻ.

Tuy nhiên, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cần quy định rõ ngân hàng nào sẽ được tham gia thông qua xếp hạng tín nhiệm của NHNN, việc sửa đổi Thông tư 16 về hạn chế các tổ chức tín dụng tham gia kinh doanh trái phiếu nếu cần thiết và cải thiện công tác tư vấn và phân phối đến tới nhà đầu tư cá nhân.

Tháo gỡ điều kiện phát hành TPDN

Với "nguồn cung" TPDN tức hoạt động phát hành mới, từ sau khi Nghị định 65 ra đời, hoạt động phát hành TPDN gần như đóng băng. Do đó, các doanh nghiệp cũng đang rất mong chờ vào việc sửa đổi Nghị định 65.

Tại dự thảo sửa đổi Nghị định 65 mà Bộ Tài chính đưa ra có hai điểm quan trọng là: Giãn thời gian thực hiện trong vòng một năm quy định giảm thời gian phân phối trái phiếu và cho phép các trái phiếu đã phát hành trước đây được kéo dài kỳ hạn của trái phiếu.

Đây đều là các điểm cần thiết nhằm tháo gỡ và tạo điều kiện cho hoạt động tái cấu trúc nợ được diễn ra một cách minh bạch và góp phần xử lý số lượng chất lượng thấp hiện nay, ông Thuân đánh giá.

Về việc giãn thời gian thực hiện trong vòng một năm đối với quy định yêu cầu xếp hạng tín nhiệm, CEO FiinRatings cho rằng, xếp hạng tín nhiệm không phải là nguyên nhân gây ra vấn đề của thị trường hiện nay, dù vậy, việc lùi yêu cầu này cũng góp phần giảm các thủ tục trước khi phát hành.

Tuy nhiên, ông Thuân cho rằng, vẫn nên áp dụng xếp hạng tín nhiệm đối với các doanh nghiệp có giá trị huy động nhiều hoặc sử dụng đòn bẩy tài chính cao nhằm góp phần minh bạch thông tin đến nhà đầu tư.

Từ đó, phản ánh vào lãi suất trái phiếu một cách phù hợp theo mức bù rủi ro tương ứng thay vì giá lãi suất cứ “đều đều” nhau mà không theo chất lượng tín dụng hoặc mức xếp hạng được neo theo mức xếp hạng cao nhất là trái phiếu chính phủ Việt Nam ở mức AAA.

Với quá trình tái cơ cấu nợ, ông Thuân cũng đề xuất không nên giới hạn hai năm mà nên để cho doanh nghiệp và nhà đầu tư đàm phán, tự quyết định các điều khoản mới trong quá trình tái cơ cấu nợ này.

Huy động trái phiếu xanh trên thị trường quốc tế 

Bên cạnh việc sửa đổi Nghị định 65, ông Thuân cũng kỳ vọng cơ quan quản lý sớm ban hành các chính sách nhằm thúc đẩy trái phiếu xanh như một điểm sáng trong năm 2023. Trong đó, quy định tiêu chí môi trường và việc xác nhận đối với dự án được cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh cần sớm được đưa ra.

Hiện nhu cầu về đầu tư xanh đang rất sôi động trên thị trường vốn quốc tế và các tổ chức định chế đầu tư đang đẩy mạnh một số hoạt động hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam thực hiện huy động vốn theo xu hướng mới này. 

"Chúng tôi kỳ vọng sẽ có một số doanh nghiệp đáp ứng tiêu chí và huy động thành công trái phiếu xanh trong năm 2023. Quy định mới này được chúng tôi kỳ vọng sẽ góp phần thúc đẩy không chỉ hoạt động phát hành trái phiếu xanh mà cả tín dụng xanh được cấp bởi các tổ chức tín dụng", ông Nguyễn Quang Thuân cho biết.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, quy mô tín dụng xanh hiện ở mức rất thấp, chỉ 4% tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống tại 30/6/2022.

Cùng với quy định mới, những hướng dẫn và cơ chế triển khai sẽ tạo cú hích cho kênh vốn này tăng trưởng trong năm 2023, nhất là các ngành như năng lượng, giao thông vận tải, tài nguyên nước, nông nghiệp, xây dựng/bất động sản xanh và cả các ngành có yếu tố chuyển đổi xanh như xi măng và thép,...