Tháng 11 năm ngoái tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu Liên Hợp Quốc lần thứ 26, các nhà lãnh đạo toàn cầu tranh luận gay gắt về một thỏa thuận cuối cùng, bao gồm việc “loại bỏ” hay “loại bỏ dần dần” than đá. Kể từ đó, thuật ngữ “theo giai đoạn” ra đời.
Trong bối cảnh môi trường bị ảnh hưởng tiêu cực do biến đổi khí hậu, nhiên liệu đóng góp nhiều nhất cho quá trình phát thải khí nhà kính gây ô nhiễm. Sản xuất điện than toàn cầu có thể lập kỷ lục năm thứ hai liên tiếp và vẫn được coi là nguồn cung cấp điện năng lớn cho toàn cầu. Lượng than tiêu thụ hiện tăng mạnh ở châu Âu, trong khi Trung Quốc đang khai thác khối lượng than kỷ lục từ các trữ mỏ lớn để giảm dần sự phụ thuộc trong một thị trường năng lượng đầy biến động.
Theo Bloomberg, giá than xuất khẩu đã tăng vọt lên mức kỷ lục và có thể tiếp tục duy trì mức đỉnh trong nhiều năm tới. Trong khi kế hoạch chi tiêu cho trữ mỏ và nhà máy điện mới chỉ bằng một phần nhỏ so với trước đây, việc các công ty vẫn duy trì đầu tư mua than là đáng báo động đối với các chuyên gia về khí hậu - những người cho rằng loại nhiên liệu này cần phải được loại bỏ dần vào năm 2040 để giảm thiểu tác động xấu nhất.
“Lượng khí thải từ ngành công nghiệp điện phải giảm từ thập kỷ này. Đây là thời điểm mà các chính phủ phải đặc biệt nghiêm túc”, Dave Jones, chuyên gia phân tích khí hậu Ember ở London nói.
Trong khi đó, những gã khổng lồ về than đá vốn đã quen với việc bị chỉ trích lại ghi nhận số liệu doanh thu tích cực trong năm nay. Thời điểm nguồn cung eo hẹp chính là cơ hội vàng để họ nhắc nhở cả thế giới về giá trị một nguồn năng lượng vừa rẻ, vừa đáng tin cậy.
Năng lượng tiêu thụ trong năm 2021
“Quá trình khử cacbon là cần thiết, nhưng nó phải diễn ra một cách có trách nhiệm. Đây sẽ là một hành trình kéo dài hàng thập kỷ chứ không đơn thuần chỉ là nhiều năm bởi các nguồn năng lượng truyền thống như than đá vẫn rất quan trọng”, Mark Vaile, Chủ tịch công ty khai thác mỏ Whitehaven Coal cho biết.
Than từ lâu đã trở thành nguyên liệu gây tranh cãi: rẻ tiền, dễ vận chuyển, dễ đốt cháy, song lại thải ra bầu khí quyển một lượng lớn CO2. Ngay cả sau khi các công nghệ tiên tiến làm giảm mức độ ô nhiễm không khí trực tiếp, than vẫn được coi là nguồn phát thải khí nhà kính hàng đầu, hơn cả dầu hoặc khí tự nhiên.
Để thế giới đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Cơ quan Năng lượng Quốc tế cho biết các nhà máy điện than cần phải được loại bỏ tại các quốc gia đang phát triển vào năm 2030 và tại phần còn lại của thế giới vào năm 2040. Trong khi đó, hàng trăm tỷ USD vẫn được dự báo sẽ đầu tư vào than. Các quốc gia chủ chốt như Trung Quốc và Ấn Độ thì đang triển khai kế hoạch cải thiện công suất nhà máy điện mới khổng lồ.
Năm 2021 được kỳ vọng sẽ là năm cuối cùng của nhiên liệu bẩn. Alok Sharma, chủ tịch hội nghị khí hậu COP26 khi đó đã kêu gọi các nhà lãnh đạo thế giới nhanh chóng đưa than về thời kỳ đồ đá để thực hiện các mục tiêu về khí hậu.
Thay vào đó, sự phục hồi mạnh mẽ của nền công nghiệp sau đại dịch lại thúc đẩy tiêu thụ than lên mức kỷ lục. Tình trạng mất điện trên diện rộng tại các quốc gia sử dụng than nhiều nhất thế giới đã khiến giới chức buộc phải đảm bảo nguồn cung cho loại nhiên liệu này để duy trì nền kinh tế.
Sản xuất điện than toàn cầu có thể lập kỷ lục năm thứ hai liên tiếp và vẫn được coi là nguồn cung cấp điện năng lớn cho toàn cầu.
Theo dữ liệu từ Ember, sản lượng điện từ than đá đã tăng khoảng 1% so với năm trước, tính đến tháng 8/2022. Tại châu Âu, đây được coi là nguyên liệu cần thiết để thay thế khí đốt Nga và bù đắp cho sản lượng điện thấp từ hạt nhân và thủy điện. Tại Trung Quốc, việc các hồ chứa cạn nước sau đợt hạn hán kỷ lục khiến than một lần nữa được săn đón để lấp đầy khoảng trống. Tại Mỹ, sản lượng than cũng dự kiến tăng 3,5% trong năm nay sau khi các công ty khai thác tìm cách đáp ứng nhu cầu tăng cao và tận dụng mức giá kỷ lục.
Tại 2 quốc gia tiêu thụ 70% lượng than trên toàn cầu, nhiều nhà máy điện than đang được tái khởi động. Dự đoán số lượng nhà máy than mới được phê duyệt đến năm 2025 tại Trung Quốc sẽ nhiều hơn bất kỳ các quốc gia nào khác, trong khi Ấn Độ đang lên kế hoạch mở rộng 25% số lượng các nhà máy đến cuối thập kỷ này trong trường hợp lưu trữ điện không thể cải thiện.
Chính vì vậy, dù hoạt động đầu tư cho năng lượng gió và mặt trời đang tăng kỷ lục, rất có thể khí thải từ ngành điện than sẽ tăng mạnh trong năm nay, theo Ember. Trước đó, các nhà khoa học về khí hậu của Liên Hợp Quốc đã đưa ra cảnh báo rằng sản lượng than phải được cắt giảm một nửa vào năm 2030 mới có thể ngăn nhiệt độ tăng thêm khoảng 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng, lượng phát thải từ các nhà máy điện của Mỹ sẽ tăng 1,5% vào năm 2022.
Nhu cầu tăng cao đẩy giá than lên mức kỷ lục. Giá than tiêu chuẩn ở Newcastle hiện đang được giao dịch ở mức khoảng 360 USD/tấn, gấp 6 lần so với hồi năm 2020. Các hợp đồng kỳ hạn hiện ở mức trên 260 USD/tấn cho đến năm 2027.
Các công ty khai thác nghiễm nhiên được hưởng lợi. Trong đó, gã khổng lồ hàng hóa Glencore công bố thu nhập than trong nửa đầu năm tăng gần 900% lên 8,9 tỷ USD. Công ty TNHH Than Ấn Độ, nhà sản xuất hàng đầu thế giới, ghi nhận lợi nhuận tăng gần gấp 3. Các công ty Trung Quốc khai thác hơn một nửa lượng than đá trên thế giới cũng thu về 80 tỷ USD doanh thu chỉ sau 6 tháng đầu năm.
“Thế giới không thể loại bỏ hoàn toàn nguồn điện chạy bằng than”, Robert Bishop, giám đốc điều hành New Hope, công ty đang hướng tới mục tiêu nâng sản lượng và nghiên cứu các thương vụ mua lại tiềm năng trong lĩnh vực than, cho biết. “Quá trình này sẽ mất thời gian và chúng ta sẽ không có đủ nguồn cung đáp ứng. Vì vậy, giá có thể sẽ vẫn tăng”.
Trong khi cổ phiếu các công ty khai thác tăng phi mã, lượng tiền đầu tư vào than đã giảm đáng kể do các cổ đông và ngân hàng từ chối phê duyệt các gói chi tiêu mới. Họ quan ngại nhà máy phải đóng cửa trước khi có thể tạo ra lợi nhuận.
Theo: Bloomberg
