Sự cố công trình: Truy lỗi ra sao, xác định trách nhiệm thế nào?

Đứt gãy, sụt lún công trình

Sáng 11/5, đoạn đường dẫn tại mố B cầu Hòa Bình, huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh bất ngờ bị sụp lún trên chiều dài 35-40m, độ sâu khoảng 3m. Thời điểm xảy ra vụ sụt lún có 1 ô tô và 2 xe máy đang lưu thông, vụ việc khiến 5 người bị thương phải đưa đi cấp cứu.

UBND huyện Châu Thành cho biết, nguyên nhân ban đầu có thể do túi bùn cục bộ dưới nền đường bị trượt, gây sụt lún nền móng và mặt đường. Cầu được thi công từ tháng 6/2024, theo kế hoạch ban đầu tới tháng 6 năm nay công trình hoàn thành và đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, ngày 22/4 vừa qua, cầu đã được bàn giao và khai thác, vượt tiến độ 1,5 tháng.

Hiện trường vụ sụt lún đầu cầu Hòa Bình ở Tây Ninh vào sáng 11/5. Ảnh: Sỹ Hưng (trái) và M.T.

Tháng 8/2023, quốc lộ 14 đoạn qua TP. Gia Nghĩa, tỉnh Đăk Nông nứt kéo dài hơn 50m, rộng 5cm. Sau hơn 1 năm, vị trí hư hỏng lan rộng 300m, sụt lún sâu nhất 5m. Tháng 8/2024, Sở Giao thông vận tải Đắk Nông công bố kết quả kiểm định sự cố xảy ra do địa hình đồi núi dạng bát úp, chia cắt, diện thu nước rộng; địa chất thủy văn bất lợi. Trong đó, yếu tố trực tiếp gây sự cố là lưu lượng mưa tăng đột biến.

Trao đổi với PV Tiền Phong về sự cố đứt gãy, sụt lún các công trình giao thông, PGS,TS. Trần Chủng - nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng, Bộ Xây dựng - nhận định, đây là một bài toán kỹ thuật khó liên quan đến năng lực thiết kế, năng lực thi công, kinh nghiệm thực tế và hiểu biết về địa chất công trình, địa chất thủy văn của từng địa phương.

PGS,TS. Trần Chủng - nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng, Bộ Xây dựng. Ảnh: Varsi.

Với vụ sụt lún ở công trình cầu Hòa Bình, huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh vừa thông xe được 2 tuần, PGS,TS. Trần Chủng cho biết: “Theo hình ảnh sụt lún, tôi cho rằng, đây là một dạng lún sụt do mặt trượt sâu trong tầng đất yếu. Có thể trước khi xảy ra lún sụt, đã có những dấu hiệu đứt gãy trên bề mặt đường rồi, nhưng chúng ta không kịp thời phát hiện để cảnh báo. Phương án khắc phục hư hỏng công trình dạng này là một bài toán rất khó về kỹ thuật và phải có sự nghiên cứu và tính toán đầy đủ, có tầm nhìn trong vùng địa chất công trình rộng hơn của các chuyên gia có kinh nghiệm”.

Xác định lỗi do đâu, do ai

Theo PGS,TS. Trần Chủng, vấn đề khảo sát địa chất, địa chất thủy văn, địa hình, địa mạo trong thiết kế là vô cùng quan trọng. Do đó, phải đầu tư hơn nữa cho công tác khảo sát trước khi khởi công dự án, để tránh gặp phải sự cố với những dự án tại khu vực địa hình, địa chất hết sức phức tạp đặc biệt tại các vùng có địa chất công trình, địa chất thủy văn đặc thù như vùng Đồng bằng sông Hồng, Đồng bằng sông Cửu Long và các vùng núi.

"Sự việc công trình sụt lún vừa qua là hồi chuông cảnh báo để chúng ta phải có kế hoạch theo dõi các công trình quốc lộ, cao tốc đang khai thác để phát hiện các dấu hiệu lún sụt (nếu có) để có biện pháp khắc phục kịp thời. Đối với các công trình cao tốc đang khai thác sắp tới triển khai hoàn thiện theo chuẩn cao tốc cần lựa chọn giải pháp kỹ thuật mở rộng và phương pháp thi công để không gây lún ảnh hưởng tới công trình hiện hữu, đảm bảo an toàn giao thông, tính liên kết giữa công trình cũ và mới", ông Chủng nêu quan điểm.

Tình trạng sụp lún kéo dài từ tháng 8/2023 - 8/2024 trên quốc lộ 14 đoạn qua TP. Gia Nghĩa, tỉnh Đăk Nông. Ảnh: Hải Dương (trái) và H.T.

Đối với các sự cố sụt lún, hư hỏng, PGS,TS. Trần Chủng nhấn mạnh phải tìm ra nguyên nhân về mặt kỹ thuật để đánh giá được là lỗi do đâu và do ai.

"Trên cơ sở nguyên nhân về mặt kỹ thuật của những sự cố chúng ta có thể phân định được trách nhiệm liên quan của đơn vị thiết kế, thi công hay là đơn vị quản lý khai thác vận hành. Đặc biệt, việc dựa vào căn cứ kỹ thuật gây ra hư hỏng, sự cố công trình là chứng cứ tường minh nhất trong việc phân định ai là người có lỗi chính liên quan đến sự cố. Việc tìm bản chất gốc rễ của nguyên nhân gây ra sự cố sẽ giúp chúng ta đúc rút được bài học kinh nghiệm, tránh đi vào vết xe đổ", PGS,TS. Trần Chủng cho hay.

Nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng khẳng định: “Các công trình xây dựng nói chung, công trình hạ tầng giao thông nói riêng, muốn đảm bảo an toàn cho cộng đồng và hiệu quả đầu tư thì phải lấy chuẩn chất lượng đặt lên hàng đầu. Các kỹ sư, những người quản lý kỹ thuật phải có bản lĩnh nghề nghiệp để đưa ra các căn cứ kỹ thuật bảo vệ mục tiêu vì chất lượng công trình".

Tình trạng đấu thầu “ép giá”, “ép tiến độ”, những người làm chuyên môn phải nêu được giải pháp về tổ chức lao động khoa học, ứng dụng công nghệ mới để tăng năng suất lao động đáp ứng yêu cầu của chủ đầu tư. Đương nhiên, khi áp dụng công nghệ mới, tiến bộ kỹ thuật cần có kinh phí. Những người quyết định phải tôn trọng các đề nghị có trách nhiệm của các nhà chuyên môn.

Phân cấp công trình, rà soát năng lực

Hiện nay, việc đầu tư các công trình giao thông được phân cấp từ Trung ương về địa phương. Tuy nhiên, sau loạt sự cố sụt lún, đứt gãy, hư hỏng xảy ra thì nhiều câu hỏi về năng lực của địa phương có đảm bảo đủ trình độ chuyên môn và kinh nghiệm thực hiện các dự án quốc lộ, cao tốc và công trình trọng điểm?

PGS,TS. Trần Chủng cho rằng chủ trương phân cấp về cho địa phương là cần thiết, tuy nhiên phải có sự đánh giá về năng lực của địa phương và lãnh đạo địa phương, phải đưa ra điều kiện cần và đủ để địa phương được phân cấp phải đáp ứng. Chẳng hạn, chủ đầu tư tại địa phương phải có những hiểu biết nhất định về kỹ thuật lĩnh vực hạ tầng giao thông, lãnh đạo địa phương cần có kinh nghiệm và sự hiểu biết về pháp luật, bởi vì lãnh đạo là người chịu trách nhiệm về sự tuân thủ pháp luật của dự án. Nguyên tắc cơ bản, những vấn đề về chuyên môn phải được giao cho các đơn vị chuyên môn thực hiện. Họ phải tuân thủ các cam kết trong các hợp đồng kinh tế. Mọi vi phạm của họ có liên quan đến hợp đồng kinh tế, văn bản pháp lý có giá trị đầu tiên là hợp đồng kinh tế. Chính quyền địa phương phải rà soát cơ chế quản lý, tăng cường trách nhiệm cá nhân và tuân thủ các quy định về giám sát từ cộng đồng.

Chủ trương phân cấp công trình về địa phương là cần thiết nhưng phải có sự đánh giá về năng lực của địa phương và lãnh đạo địa phương. Ảnh: Chinh Hoàng.

Ngoài việc phân cấp cho địa phương đầu tư, ông Chủng đề nghị Nhà nước chủ động giao các công trình giao thông trọng điểm cho doanh nghiệp tư nhân thực hiện. Trong nhiều năm qua, vai trò của các doanh nghiệp tư nhân đã được cải thiện rất rõ nét trong lĩnh vực hạ tầng giao thông, những "ông lớn" trong lĩnh vực xây dựng công trình hạ tầng giao thông hiện nay đều là doanh nghiệp tư nhân.